روایتی تلخ از «بیماری»‌ای که در اکثر خانه‌ها وجود دارد

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فارس، چاقی! واژه تکراری و متداول زندگی صنعتی امروز است که ماحصل بی تحرکی و سکون افراد و بی برنامگی تغذیه‌ای است. چاقی را می‌توان مادر همه بیماری‌ها و مخل سلامتی و آسایش دانست؛ چراکه وقتی در بدنی شکل گرفت باید منتظر ورود بیماری‌های ناخوانده‌ای همچون فشار خون، دیابت، سکته های قلبی و... بود و گویی همچون کاتالیزوری فرآیند کوتاه شدن عمر را تسهیل و تعدیل کرده و شیرینی لذت بردن از طعم  مواد غذایی متنوع را به تلخی و بی‌مزگی همراه با استرس تبدیل می‌کند.

چندی پیش نیز رضا ملک‌زاده معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت با استناد به نتایج مطالعه جهانی «میزان شیوع و عواقب اضافه وزن و چاقی در کشورهای مختلف» افزود: در سال 1980 (1359)، تعداد افراد چاق در ایران، معادل 2 میلیون نفر بوده که به 11 میلیون نفر در سال 2015 (1394) رسیده و  5.5 برابر افزایش یافته است. همچنین تعداد افراد دچار اضافه وزن در ایران، طی همین دوره، از 5 میلیون نفر به 18 میلیون نفر افزایش یافته و  بیش از 3.5 برابر شده است.

این میزگرد با حضور پروفسور فریبا الماسی متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ جراحی لاپاروسکوپیک، فهیمه سهیلی پور فوق ‌تخصص غدد و متابولیسم کودکان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران و سوده تاجیک اسماعیلی متخصص اعصاب و روان، دستیار فلوشیپ فوق تخصصی سایکوسوماتیک دانشگاه علوم پزشکی ایران برگزار شد.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

چاقی به چه معناست؟ تفاوت چاقی و اضافه وزن چیست؟

 سهیلی پور: در مورد تعریف چاقی، مجامع علمی از شاخص توده بدنی استفاده  می‌کنند.

این شاخص پس از گذشت دو سال از سن کودک می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد؛ یعنی در کودکان زیر دو سال نمی‌توانیم آن استفاده کنیم. در افراد با سنین بالاتر اگر وزن فرد تقسیم بر مجذور قد وی شود، حاصل این عدد شاخص توده بدنی را نشان می‌دهد.

اگر این عدد کمتر از 18.5 باشد فرد را کم وزن در نظر می‌گیریم، بین 18.5 تا 24.9 فرد دارای وزن معمولی است، بالاتر از عدد 25  نیز بیانگر اضافه وزن است و اگر این شاخص به بالاتر از عدد 30 برسد، فرد به چاقی مبتلا شده است.

البته باید توجه داشت که این شاخص دارای اشکالاتی هم است؛ به این دلیل که کل وزن بدن فرد را در نظر می‌گیرد؛ در صورتی که ممکن است در یک فرد ورزشکار عضلات و استخوان‌های وی سهم بیشتری از وزن بدن او را تشکیل داده باشد و در فرد دیگری چربی سهم بیشتری را به خود اختصاص داده باشد.

 در کودکان نیز استفاده از اعداد ذکر شده به عنوان تعریف کم وزنی، وزن نرمال یا دارای اضافه وزن و چاقی صحیح نیست. در سنین بین 2 تا 18 سال از صدک BMI  استفاده می‌کنیم؛ به این معنی که در هر سنی یا در دختران و پسران، اگر صدک BMI  بالای 85 درصد باشد، می‌گوییم کودک یا نوجوان دارای اضافه وزن بوده و اگر این عدد به بالای 95 برسد، می‌توانیم اعلام کنیم که کودک چاق است.

* نقش ژنتیک و عوامل محیطی در بروز چاقی

در بروز چاقی معمولا سه دسته از عوامل موثر هستند که شامل ژنتیک، عوامل محیطی و عوامل محیطی است.

توجه داشته باشید که ژنتیک نقش بسزایی در چاقی کودکان دارد؛ یعنی اگر والدینی چاق باشند به احتمال زیاد کودک آنها به چاقی مبتلا می‌شود. 40 درصد چاقی مربوط به مسائل ژنتیکی است و اگر والدینی هر دو به چاقی مفرط مبتلا باشند، احتمال چاقی کودکان آنها بالای 80 درصد خواهد بود.

وزن موردنظر و مطلوب چقدر باید باشد؟

الماسی: چاقی یعنی وقتی که وزن یک فرد، چه مرد و چه زن، 20 درصد بیش از وزن ایده‌آل برای آن سن و قد باشد. معیار بهتر برای تعریف چاقی، BMI یا شاخص توده بدنی است و این شاخص را هر فردی می‌تواند برای خود محاسبه کند.

محاسبه BMI به این صورت است که وزن فرد به کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد به متر است؛ برای مثال اگر کسی 70 کیلو وزن دارد و قدش 150 سانتی‌متر است، عدد 70 را تقسیم‌بر 1.5 به توان 2 می‌کنیم که عدد حاصل BMI فرد می‌شود.

کمتر از 18.5 کیلوگرم را لاغر می‌گوییم،  BMI بین 24.9 - 18.5  را نرمال و دلخواه می‌نامیم و اگر میزان BMI فرد 25-29.9  باشد، آن را افزایش وزن می‌گوییم و در نهایت اگر این عدد 30 یا بالاتر باشد، آن فرد چاق تعریف می‌شود.

*خانمی که چاق است باید از ابتدا تا پایان دوره بارداری حدود 5 کیلوگرم افزایش وزن داشته باشد

بر اساس این که فرد قبل از بارداری در کدام یک از این گروه‌ها قرار داشته است، مقدار افزایش وزن مطلوب در دوران بارداری متفاوت است. در افرادی که لاغر هستند و BMI آنها زیر عدد 18.5 است، این افراد در دوران بارداری می‌توانند 12.5 تا 18 کیلوگرم افزایش وزن پیدا کنند.

برای افراد با  BMI نرمال مقدار افزایش وزن مطلوب در دوران بارداری 11.5 تا 16 کیلوگرم است و نیز برای افرادی که اضافه وزن دارند، این عدد 7 تا 11.5 کیلوگرم و برای افرادی که چاق هستند، مقدار افزایش وزن مطلوب در برداری 5 تا 9.1  کیلوگرم است.

بنابراین خانمی که چاق است باید از ابتدا تا پایان دوره بارداری حدود 5 کیلوگرم افزایش وزن داشته باشد. بسیاری از بیماران می‌پرسند به دلیل اینکه باردار هستند چه چیزی را باید بخورند تا تقویت شوند؟ خانم ها باید بدانند در دوران بارداری نیاز نیست که فرد غذایی خیلی بیش از حد معمول بخورد، بلکه همان غذای معمول خانواده را که افراد دیگر مصرف می‌کنند،مصرف کنند؛ البته با مقداری بیشتر از قبل استفاده کنند.

ما همیشه این مثال را برای دانشجویان شرح می‌دهیم. در جنگ جهانی دوم در زمستان سال 1944 میلادی که کشور هلند توسط آلمان اشغال و محاصره شده بود، میزان انرژی که روزانه به مادر باردار هلندی می‌رسید 450 کیلوکالری در روز بود که این میزان کم بود اما بعد از آن مشاهده شد که وزن نوزاد این مادران فقط 250 گرم نسبت به نوزادان دیگر کمتر بود و این نوزادان قد بلندتر و لاغرتر بودند اما افزایش مرگ و میر در نوزادان دیده نشد و حتی میزان شیوع فشار خون بارداری نیز کم شده بود.

 

آیا نیاز است یک مادر دارای اضافه وزن در دوران بارداری رژیم بگیرد؟

الماسی: البته ما نمی‌گوییم که مادر خود را در شرایط سوءتغذیه قرار دهد، هیچ مادر چاقی نباید در طی حاملگی رژیم غذایی بگیرد و وزن خود را کم کند اما بیش از 5 تا 9 کیلوگرم نیز نباید افزایش وزن داشته باشد که این مقدار فقط چربی خود مادر نیست بلکه شامل جنین، جفت،مایع آمنیون و همه تغییراتی است که در طی دوران حاملگی ایجاد می‌شود و در کل، این میزان باید حدود 5 کیلوگرم در یک خانم چاق باشد.

*هیچ مادر چاقی نباید در طی حاملگی رژیم غذایی بگیرد و وزن خود را کم کند

به خاطر همین متخصصین زنان، متخصص تغذیه و مراکز بهداشت هستند که باید این موضوع را به مادر گوشزد کنند که در کدام گروه از نظر وزنی و BMI قرار دارد و چقدر باید افزایش وزن داشته باشد و مادر به کمک متخصص زنان و تغذیه سعی کند آن میزان افزایش وزنی که توصیه شده است را رعایت کند.

اگر بخواهیم بگوییم مادر در طی دوران حاملگی چقدر باید افزایش وزن پیدا کند، باید گفت برای سه ماهه اول هیچ مقدار افزایش وزن و کالری لازم نیست؛ یعنی افزایش نیاز به کالری در طی سه ماه اول بارداری صفر است و همان غذایی که فرد از قبل از بارداری می‌خورد را باید ادامه دهد و جنین نیز رشد کافی پیدا می‌کند. 

اگر در کل بخواهیم محاسبه کنیم، مادر در دوران بارداری روزانه 100 تا 300 کالری نسبت به قبل از دوران بارداری باید انرژی بیشتری دریافت کند که در چنین شرایطی یک مادر سالم و کودک سالمی خواهد داشت.

افزایش نیاز به کالری در طی سه ماه اول بارداری صفر است و همان غذایی که فرد از قبل از بارداری می‌خورد را باید ادامه دهد و جنین نیز رشد کافی پیدا می‌کند.

اگر بخواهیم در سه ماهه‌های مختلف دوران بارداری این میزان را تقسیم کنیم، در سه ماهه اول این میزان صفر است ؛ یعنی مادر هیچ نیازی به افزایش کالری ندارد، در سه ماهه دوم 340 کالری در روز و در سه ماهه سوم 450 کیلوکالری در روز میزان افزایشی است که مادر در طی دوران بارداری به آن نیاز دارد.

اگر بخواهیم این را در کل دوران بارداری تعمیم داده و تقسیم کنیم، میزان افزایش روزانه نیاز به کالری در بارداری100 تا 300 کیلو کالری است. چیزی که مادرها و خانم‌های دیگر در دوران حاملگی باعث چاقی‌شان می‌شود، مصرف «استارچ» است؛ استارچ به چیپس، سیب‌زمینی و نشاسته گفته می‌شود و علت چاق شدن همه افراد چه خانم‌ها و چه آقایان و نیز افزایش وزن در این افراد این است که مصرف بیش از حد استارچ مانند چیپس و سیب‌زمینی وجود دارد؛ ضمن اینکه استفاده از شیرین‌کننده‌ها مانند نوشابه، آبمیوه و مواد غذایی دیگر که شیرین هستند باعث افزایش وزن می‌شود.

* بسیاری از پرخوری‌ها ریشه‌های روانشناختی دارند

درباره نقش عوامل روان‌شناختی در بروز چاقی توضیح دهید؟

تاجیک اسماعیلی: وقتی اسم چاقی به میان می‌آید، اغلب ذهن به سمت پرخوری می‌رود و شاید زیاد به این قضیه توجه نکنیم که یک سری از عوامل روان‌شناختی نیز می توانند منجر به چاقی شوند.

باید بدانیم که بسیاری از پرخوری‌ها ریشه‌های روانشناختی دارند، عواملی مانند استرس، یادگیری‌های مشاهده‌ای و حالات هیجانی و عاطفی می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند. ممکن است افراد از محیط آموخته باشند که از پرخوری به عنوان وسیله‌ای برای حل کردن مشکلات زندگی استفاده کنند؛ در واقع لذت خوردن را جایگزین مشکلات غیر قابل تحمل کنند.

گاهی ممکن است پرخوری نشانه‌ای از اختلال روان‌پزشکی مانند افسردگی باشد؛ افسردگی و چاقی رابطه نزدیکی با هم دارند و افسردگی می‌تواند عامل چاقی باشد و چاقی نیز می‌تواند عاملی برای افسردگی به شمار رود. گاهی هیجانات منفی و استرس منجر به پرخوری می‌شود؛ به دلیل اینکه فرد مهارت مقابله با مشکلات را ندارد و با کوچکترین استرسی به جای روی آوردن به یک روش منطقی، تلاش می‌کند با پرخوری خود را آرام کند.

باید بدانیم که بسیاری از پرخوری‌ها ریشه‌های روانشناختی دارند، عواملی مانند استرس، یادگیری‌های مشاهده‌ای و حالات هیجانی و عاطفی می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند

گاه پرخوری تبدیل به یک رفتار اعتیاد آور می‌شود و فرد با هرگونه هیجان چه مثبت چه منفی دچار حملات پرخوری می‌شود. افراد چاق معمولاً افزایش پاسخگویی به نشانه‌های غذا را دارند و به نشانه‌هایی مانند طعم، رنگ، بو و مزه غذاها واکنش بیشتری نشان می‌دهند.

گاهی در افراد چاق اختلالات خوردن مشاهده می‌شود که جزئی از اختلالات روان‌پزشکی است. غذا خوردن این افراد از حالت طبیعی خارج شده و الگوی بیمارگونه به خود گرفته است. از جمله اختلال پرخوری عصبی و اختلال بی اشتهایی عصبی است که فرد  در آن روی به رژیم‌های افراطی می‌آورد.

 

*62 درصد از کل مردم ایران مبتلا به اضافه وزن یا چاقی هستند

شیوع چاقی در کشور ما چگونه است؟

الماسی: در حال حاضر 62 درصد از کل مردم ایران مبتلا به اضافه وزن یا چاقی هستند؛ البته شیوع چاقی در خانم‌ها حدود 2 برابر آقایان است.

متأسفانه باید گفت که این مشکل طی سال‌های اخیر در کودکان و نوجوانان هم شایع شده است و به این ترتیب  در سال‌های بعد عوارض چاقی را در سنین پایین تری مشاهده خواهیم کرد.

امروزه حدود 14 درصد کودکان I5 تا 24 ماه، 20 درصد دانش‌آموزان 8 تا 17 ساله در کل ایران و 35 درصد در تهران مبتلا به چاقی یا اضافه وزن هستند؛ این در حالی است که هنوز هم به طور مکرر با خانواده‌ها‌یی مواجه می‌شویم که اضافه وزن یا چاقی کودک را به غلط معیاری برای موفقیت مادر در تغذیه وی قلمداد می‌کنند! غافل از اینکه عوارض چاقی در کمین کودکان آنهاست. شیوع چاقی در سایر شهرها و استان‌های کشورمان هم با این ارقام تفاوت زیادی نداشته و متأسفانه در روستاها هم کم نیست.

 در مورد عوارض چاقی توضیح دهید؟

سهیلی پور: عوارض چاقی بر جنبه‌های مختلف سلامتی و سیستم‌های مختلف بدن بسیار وسیع است. از میان مهم‌ترین آنها می‌توان به بیماری دیابت نوع 2، افزایش فشارخون، چربی خون، سندرم تخمدان پلی کیستیک، کبدچرب، بیماری‌های مفصلی، عوارض روان‌شناختی و مشکلات تحصیلی اشاره کرد.

چهار علت مهم مرگ ومیر به علت بیماری‌های غیرواگیر شامل بیماری‌های قلبی -عروقی، دیابت، سرطان‌ها و بیماری‌های مزمن تنفسی، همگی با چاقی در ارتباط هستند.

درباره عوارض چاقی در زنان باردار توضیح دهید؟

الماسی: در چند دهه گذشته شیوع چاقی در تمام دنیا افزایش یافته است و به صورت اپیدمی در آمده است؛ به طوری که در سال 1980 در کشور آمریکا دیدند که تعداد افراد چاق روز به روز در حال افزایش است و برنامه‌ریزی نیز برای کاهش چاقی تا پایان سال 2000 انجام شد.

در آن سال متوجه شدند که شیوع اضافه وزن در این کشور به 50 درصد و چاقی به 32 درصد رسیده است؛ یعنی اینکه حدود یک سوم افراد این کشور چاق هستند و حدود 80 درصد افراد در سال 2000 دچار اضافه وزن یا چاقی بودند.

نوع سبک زندگی عامل مهمی در خصوص افزایش وزن است؛ همچنین غذاهای جدید و پر انرژی و استفاده روزانه ما از موبایل و کامپیوتر و تحرک کم، نقش بسزایی در افزایش چاقی دارد.

*در دنیا شایع‌ترین علت مرگ و میر بانوان چاقی است

الماسی: برای اینکه بیشتر به اهمیت چاقی پی ببریم لازم است توضیحات بیشتری در این خصوص ارائه شود؛به طور مثال اگر یک خانم ۴۰ ساله دارای افزایش وزن را در نظر بگیریم، به دلیل افزایش وزن، طول عمر این خانم سه سال کمتر از سایر افرادی است که اضافه وزن ندارند.

اگر خانم چهل ساله چاق را در نظر بگیریم، محاسبات نشان می‌دهد طول عمر وی به دلیل چاقی هفت سال از افراد عادی کمتر خواهد بود و اگر یک خانم ۴۰ ساله سیگاری و چاق را در نظر بگیریم، طول عمر وی ۱۳ سال کمتر از افراد سالم هم سن خود خواهد بود.

در دنیا شایع‌ترین علت مرگ و میر بانوان چاقی است. در کل جمعیت، شایع‌ترین علل مرگ دخانیات و سیگار و عامل بعدی چاقی است.

به عنوان کسی که سالهاست در مرکز تحقیقات جراحی کم تهاجمی و کلینیک چاقی بیمارستان حضرت رسول(ص) مشغول به فعالیت هستید، وضعیت چاقی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سهیلی پور: آنچه مهم است، این است که نگاه به چاقی به عنوان یک بیماری باشد که در جامعه ما به سرعت در حال گسترش است؛ معظلی که نه فقط یک بیماری بلکه منشا بسیاری از بیماری‌های دیگر محسوب می‌شود.

بیماری‌هایی همچون مشکلات قلبی عروقی، دیابت نوع 2 ، افرایش فشار و چربی خون، مشکلات ارتوپدی، سندرم تخمدان پلیکیستیک یا تنبلی تخمدان و... که سهم عمده‌ای از گرفتاری‌ها و حتی مرگ ومیر ناشی از بیماری‌ها را به خود اختصاص می‌دهند.

در یک چنین شرایطی بهتر است فقط در فکر درمان یک فرد چاق نبوده و نگاهمان نگاهی بالاتر و جامع نگرتر باشد. ریشه‌های ایجاد چاقی و شیوع روزافزون آن را در جامعه بررسی کرده و در جهت خشکاندن آنها تلاش همه جانبه کنیم. برای روشن شدن این مطلب مثالی می‌زنیم: فرض کنید فردی در آب افتاده و در حال غرق شدن است و فرد دیگری با تلاش بسیار او را نجات می‌دهد.

این اتفاق مجددا تکرار شده و این بار هم ناجی فرد غرق شده در مسیر رودخانه را دوباره نجات دهد. مشکل پایان نمی‌یابد و متاسفانه باز مشاهده می‌کند تعداد دیگری در آب افتاده‌اند و تلاش او به تنهایی در نجات غرق شده‌ها کافی و مؤثر به نظر نمی‌رسد.

در این حال می‌بیند که یک نفر با سرعت از کنار آب عبور می‌کند، احتمالا خیلی عصبانی به آن فرد می‌گوید «بهتر است تو هم داخل آب آمده وچند نفری را نجات بدهی» آن فرد جواب می‌دهد «من به دنبال این هستم که ببینم مشکل کجاست که افراد در آب افتاده‌اند و قصد دارم راه غرق شدن آدم ها را از ابتدا ببندم».

این یعنی پیشگیری که همه جا مقدم بر درمان دانسته شده است، اما متأسفانه باید اذعان کنیم که هنوز هم در خصوص شناختن علل و عوامل چاقی در جامعه خودمان و در درجه بعد، سعی در کم رنگ کردن آنها به اندازه کافی تلاش نکرده‌ایم.

آیا عوارض چاقی در زنان و مردان متفاوت است؟

الماسی: عوارض چاقی در زنان و مردان متفاوت نیست. در سال ۱۹۸۰ مشاهده شد که روند شیوع چاقی رو به افزایش بوده و تعداد افراد چاق در حال زیاد شدن هستند؛ در همان موقع دانشمندان اعلام کردند که با این روند شیوع دیابت نیز طی سال‌های آتی افزایش خواهد یافت.

*شیوع دیابت در افراد چاق ۴ برابر افراد عادی است

شیوع دیابت در افراد چاق چقدر است؟

سهیلی پور: شیوع دیابت در افراد چاق ۴ برابر افراد عادی است و ۸ درصد افراد در جهان به دیابت نوع دو مبتلا هستند که یکی از علل مهم آن چاقی است . در افراد چاق احتمال سکته مغزی و قلبی بیشتر است، همچنین فشار خون این افراد بالاتر از دیگران است . این افراد به دلیل داشتن وزن اضافی به دردهای زانو و مفاصل مبتلا می‌شوند.

چگونه استرس می‌تواند عامل چاقی باشد؟

اسماعیلی: در زمان استرس، انسولین ترشح می‌شود و قند خون پایین می‌افتد که این موضوع باعث ایجاد حس گرسنگی کاذب می‌شود. از طرفی در زمان استرس هورمون کورتیزول در بدن ترشح می‌شود که این هورمون بدن را به انباشتن چربی در اطراف شکم تشویق می‌کند و نقش مهمی نیز در بزرگ شدن سلول‌های چربی ایفا می‌کند، مجموعه این عوامل باعث می‌شود فرد به افزایش وزن مبتلا شود.

پیامدهای روان‌شناختی چاقی چه مواردی هستند؟

اسماعیلی: در اغلب جوامع، چاقی منجر به برچسب‌هایی از جمله  بی ارادگی و تنبلی و رفتارهای تمسخرآمیز می‌شود. این موضوع می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس فرد چاق یا ابتلا به اختلال افسردگی شود؛ در نتیجه فرد از حضور در جمع دوری کند و همین عدم حضور و انزوا موجب تحرک کمتر و افزایش چاقی می‌شود و  در حقیقت به یک سیکل معیوب برای ادامه روند چاقی تبدیل خواهد شد. همچنین ممکن است دچار تبعیضات اجتماعی مثل تبعیض در شغل و روابط بین فردی شوند.

 آیا چاقی بانوان منجر به نازایی خواهد شد؟

الماسی: خانم‌های چاق معمولاً اختلال تخمک گذاری دارند و تنبلی تخمدان در آنها شایع‌تر است؛در حالی که یکی از شایع‌ترین علل نازایی اختلالات تخمک گذاری در افراد چاق به شمار می‌رود.  این افراد حتی اگر «آی وی اف» هم انجام دهند، احتمال موفقیت آن کمتر است و احتمال سقط و مرگ داخل رحمی جنین در بانوان چاق بیشتر است.

احتمال ابتلا به دیابت بارداری در خانم‌های چاق بیشتر است. فشار خون بالا در طی حاملگی، به تاخیر افتادن زمان زایمان، نیاز به سزارین، عفونت‌های لگن و دستگاه تناسلی در خانم‌های چاق شیوع بیشتری دارد.

خانم‌های چاق معمولاً اختلال تخمک گذاری دارند و تنبلی تخمدان در آنها شایع‌تر است؛در حالی که یکی از شایع‌ترین علل نازایی اختلالات تخمک گذاری در افراد چاق به شمار می‌رود.

عدم شیردهی موفق در مادران چاق شیوع بیشتر دارد. همچنین در خانم‌های چاقی که از قرص‌های پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنند احتمال بروز حاملگی ناخواسته علی رغم مصرف صحیح قرص‌ها وجود دارد.

معمولا افراد چاق نوزاد چاق به دنیا می‌آورند؛ این نوزادان در صورت رعایت نکردن تغذیه مناسب در آینده به بزرگسالان چاق تبدیل می‌شوند. کودکانی که از شیر مادر تغذیه نشده‌اند ممکن است در طول عمر با چاقی مواجه شوند.

خانمی که می‌خواهد بچه‌دار شود، برای اینکه خودش چاق است و نمی‌خواهد فرزند چاق به دنیا آورد، باید چه کار کند؟

الماسی: شایع‌ترین علت وزن زیاد نوزاد در هنگام تولد افزایش بیش از ‌حد وزن مادر در دوران بارداری است، مادر چاق، فرزند چاق به دنیا می‌آورد.

خانم‌های چاق باید قبل از بارداری سعی کنند که وزن خود را به وزن ایده ال نزدیک کنند و همچنین در دوران بارداری مقدار افزایش وزنشان بیش از حد توصیه شده برایBMI  آنها نباشد. با این کار عوارض بارداری که در افراد چاق بیشتر است مانند دیابت بارداری، فشار خون و سقط جنین کاهش پیدا خواهد کرد.

چون اگر وزن بدو تولد نوزاد و همچنین وزن کودک در سه سالگی زیاد باشد، باعث می‌شود که در آینده یک فرد چاق باشد. اگر افزایش وزن مادر زیاد باشد؛ مثلاً یک خانمی که وزن نرمال دارد و در طی حاملگی باید 11.5 کیلوگرم افزایش وزن پیدا کند اگر این میزان به 20 کیلوگرم افزایش پیدا کند، این فرد بعداً یک فرد چاق خواهد بود و فرزند او نیز یک کودک چاق خواهد شد.

در کنار آن، گوشت‌های فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس نیز باعث افزایش بیش از حد و ناخواسته وزن فرد می‌شود. در خانم حامله‌ای که چاق است اگر بخواهد غذای خود را کنترل کند باید از استارچ، شکر و گوشت‌های پروسس‌ شده خودداری کند و مقدار کالری روزانه و میزانی که برای دوران بارداری توصیه شده است را رعایت کند و تحت‌نظر متخصص تغذیه بیش از 5 تا 9 کیلوگرم افزایش وزن پیدا نکند تا فرزندش نیز نوزاد چاقی نباشد.

مادر باید مقدار افزایش وزن را رعایت کند؛ البته باید گفت این موضوع مقداری نیز ژنتیکی است و به تعداد سلول‌های چربی که در طی دوران جنینی تولید می‌شود نیز بستگی دارد.

*شیوع سرطان‌های روده، رحم و سرطان سینه در خانم‌های چاق بیشتر است

درباره عوارض چاقی در بانوان بیشتر توضیح دهید؟

الماسی: اگر یک خانم چاق باردار شود، احتمال بروز عوارضی که منجر به مرگ مادر می‌شود، بیشتر است. تری گلیسیرید و کلسترول خون افراد چاق بیشتر از افراد عادی است که همین موضوع ممکن است منجر به افزایش شیوع بیماری‌های قلبی - عروقی شود.

همچنین شیوع سرطان‌های روده، رحم و سرطان سینه در خانم‌های چاق بیشتر است. عملکرد ریه افراد چاق معمولا اختلال پیدا می‌کند و شیوع آپنه و اختلالات خواب در افراد چاق بیشتر است. بیماری‌های کبد و کیسه صفرا در افراد چاق شیوع بیشتری دارد و بیهوش کردن این افراد دشوار تر است.

حتی اعمال جراحی مختلف در این افراد با سختی بیشتری صورت می‌گیرد؛ به دلیل اینکه ممکن است بیهوش کردن آنها با مشکل مواجه شود؛ بنابراین خطرات اعمال جراحی در این افراد افزایش می‌یابد؛ همچنین احتمال عفونت پس از عمل در افراد چاق بیشتر است.

در افراد چاق شیوع افسردگی بیشتر است؛ به دلیل اینکه تصویر خوبی از خود در ذهن ندارند؛  همچنین چاقی می‌تواند باعث بی‌اختیاری ادراری ‌شود.احتمال ایجاد لخته در عروق افراد چاق پس از زایمان و عمل جراحی بیشتر است. یکی دیگر از مشکلاتی که معمولا افراد چاق با آن مواجه هستند، این است که در زمان راه رفتن نمی‌توانند جلوی پای خود را ببینند و احتمال ایجاد حادثه برای آنها بیشتر است.

 آیا چاقی بانوان در زمان سونوگرافی مشکلی ایجاد خواهد کرد؟

الماسی: در خانم‌های چاق تست‌های غربالگری سونوگرافی در تشخیص آنومالی‌های جنین دقت کمتری دارند؛ به دلیل اینکه جداره شکم ضخیم است.

 آیا ابتلا به بیماری یا مصرف داروها می‌تواند باعث بروز چاقی شود؟

سهیلی پور: قطعا برخی از بیماری‌های سیستم غددی می‌توانند با درجاتی از اضافه وزن همراه باشند. نمونه بارز این بیماری‌ها «سندرم کوشینگ» یا کم کاری تیروئید است، اما سندرم کوشینگ مجموعه علائم بالینی و آزمایشگاهی دارد که به راحتی آن را از چاقی‌های معمول و شایع در جامعه افتراق می‌دهد.

*برخی داروهای ضد افسردگی، تشنج  و دیابت  باعث چاقی می‌شوند

الماسی: کم کاری تیروئید نیز چنانچه به درستی درمان شود، نمی‌تواند به چاقی، آن هم چاقی‌های شدید منجر شود. بنابراین توصیه می‌کنیم که مبتلایان به هایپو تیروئیدی هم به خصوص پس از نرمال شدن آزمایشات تیروئید با مصرف قرص «لووتیروکسین» اضافه وزن یا چاقی دارند، مثل سایر افراد چاقی خود را علت یابی کرده و با اتخاذ یک رژیم غذایی مناسب و افزایش فعالیت بدلی درصدد درمان آن باشند. برخی از بیماری‌ها هم به صورت غیر مستقیم با کاهش میزان فعالیت بدنی منجر به بروز اضافه وزن و چاقی می‌شوند.

در خصوص داروها باید گفت که گروه‌هاى محدودی از داروها از جمله برخی ضد افسردگی‌ها یا ضد تشنج‌ها، بعضی از درمان‌های دیابت و به خصوص داروهای کورتیکوستروئیدی می‌توانند زمینه افزایش وزن را فراهم کنند؛ بنابراین در صورت نیاز به مصرف آنها توجه به وضعیت کالری مصرفی و سبک زندگی صحیح از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

 آیا چاقی را می‌توان با دارو درمان کرد؟

سهیلی پور: بسیار مهم است که توجه داشته باشیم درمان چاقی صرفا با نسخه پزشک نیست. لازمه این درمان آگاه کردن فرد مبتلا و همت خود اوست.

ارکان اصلی درمان چاقی، کم کردن کالری مصرفی و داشتن یک رژیم غذایی مناسب در کنار افزایش فعالیت فیزیکی است. رژیم‌های غذایی مناسب معمولا غنی از سبزیجات، میوه جات، غلات کامل و حبوبات است و در عوض غذاها و نوشیدنی‌های شیرین شده و چربی‌های اشباع و ترانس را به حداقل رسانده‌اند. فعالیت فیزیکی در حد 150 دقیقه طی سه نوبت در هفته با شدت متوسط هم یک توصیه عمومی است که برای گروه‌های مختلف جمعیت می‌تواند تا حدی متفاوت باشد.

در کنار این دو رکن اصلی درمان، استفاده از بعضی داروها و حتی جراحی چاقی در درجات شدیدتر چاقی و در شرایطی که چاقی با رژیم و ورزش به تنهایی برطرف نشده باشد، توصیه شده است.

*قبل از مصرف داروی لاغری با پزشک مشورت کنید

داروهای چاقی عموماً با دو مکانیسم، یکی کاهش جذب برخی از مواد خورده شده به خصوص چربی‌ها و دیگری افزایش سوخت و ساز بدن تأثیر گذار هستند. یادمان باشد که در زمان مصرف این داروها، بعضا استفاده از مکمل‌های ویتامینی شامل ویتامین‌های محلول در چربی ضرورت دارد.

همچنین استفاده از این داروها به خصوص گروهی که باعث افزایش سوخت و ساز بدن می‌شوند ممنوعیت‌های خاصی دارد که قبل از تجویز باید به آنها توجه شود. استفاده از این داروها صرفا با تجویز پزشک و در موارد خاص، آن هم در کنار پایبندی به رژیم غذایی و ورزش می‌تواند کمک کننده بوده و البته تأثیرکاهنده وزن آنها بسیار محدود و گذراست.

درباره جراحی چاقی بیشتر توضیح دهید؟

 سهیلی پور: در مبتلایان به چاقی مفرط یعنی کسانی که شاخص توده بدنی آنها بالاتر از 40 کیلوگرم بر متر مربع باشد و نیز در BMI  بالاتر از 35، چنانچه یکی از عواض شدید و مهم چاقی مانند دیابت نوع دو یا افزایش فشارخون خون دامنگیر بیمار شده باشد و درمان چاقی با رژیم، ورزش و دارو  مؤثر واقع نشده باشد، جراحی چاقی به عنوان خط آخر درمان توصیه می‌شود.

باید اذعان کرد چنانچه بیماران با ملاک‌های دقیق و علمی کاندید جراحی چاقی شوند و این جراحی توسط جراح حاذق انجام شده و توسط یک تیم قوی و چند تخصصی پیگیری شود، می‌تواند نوید بخش یک زندگی سالم برای بیمارانی باشد که سالها با مشکلات و عوارض ناشی از چاقی مفرط دست به گریبان بوده‌اند.

در بسیاری از موارد متعاقب جراحی چاقی، دیابت نوع دو به صورت کلی ریشه کن می‌شود و در مواردی هم بیماری به جای مصرف دوز بالای انسولین با قرص‌های خوراکی ضد دیابت به خوبی کنترل می‌شود.

همین مسأله در مورد عوارض دیابت و برخی دیگر از عوارض چاقی هم صحیح است و خوشبختانه در بسیاری از موارد، فشارخون بالا، افزایش چربی خون  یا کبد چرب، بعد از جراحی چاقی به کلی مرتفع می شود. درصد بهبود این عوارض با توجه به سابقه بیمار، مدت ابتلا  به عارضه و نوع جراحی متفاوت است.

اصولا جراحی‌های چاقی ممکن است با یکی از دو مکانیسم کاهش حجم معده یا کاهش سطح جذب غذا در روده و یا مخلوطی از این دو مکانیسم عمل کنند. انتخاب بیمار برای هر نوع جراحی بر اساس شرایط خاص او به خصوص بیماری‌های همراه و عادت‌های تغذیه‌ای و همچنین تجربه جراح است.

لازم است تاکید کنم که جراحی چاقی پایان پیگیری‌ها نبوده و لازم است بعد از این جراحی پیگیری‌های مستمر دوره‌ای و مصرف مولتی مینرال و آزمایشات لازم با فواصل مشخص انجام گیرد تا فرد دچار عوارض دیررس بعد از جراحی چاقی نشود. تأکید می‌شود که قبل و بعد از جراحی پایبندی به رژیم غذایی و فعالیت بدنی ضروری بوده و به بهبود نتیجه عمل کمک می‌کند.

 در مجموع تأثیر داروها و جراحی را در درمان معضل چاقی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سهیلی پور: همچنان که قبلا ذکر شد آنچه که سنگ بنای درمان چاقی را تشکیل می‌دهد تغییر شیوه زندگی است که شامل اصلاح عادت‌های غذایی و افزایش فعالیت‌های بدنی است. داروهاى ضد چاقی در شرایط خاص می‌تواند تأثیرات محدود و گذرایی در درمان چاقی به همراه داشته باشند. هرچند گاهی شاید توصیفات مبالغه آمیزی در خصوص تاثیر برخی از این داروها هستیم.

در مورد جراحی چاقی باید گفت چنانچه در جایگاه درست و توسط تیم حاذق و چند تخصصه شامل جراح چاقی، متخصص تغذیه، پزشکی ورزشی، روان‌شناس و روان‌پزشک، غدد، گوارش و غیره انجام شود  و با پیگیری دقیق بیمار ادامه یابد، نتایج شگرفی را در درمان موارد ابتلا به چاقی مفرط به همراه خواهد داشت و خط بطلانی بر بسیاری از عوارض مهم چاقی خواهد کشید.

چرا رژیم‌های غذایی با شکست مواجه می‌شوند؟

اسماعیلی: برخی از افراد چاق عنوان می‌کنند که سال‌هاست رژیم‌های مختلف را امتحان کرده اند و دیگر از رژیم گرفتن خسته شده‌اند. دلیل شکست این رژیم‌ها این است که افراد معمولاً در کنار رعایت رژیم‌های غذایی، ناگهان به پرخوری دوره ای دست می‌زنند؛ به طور مثال فرد چندین روز رژیم سخت گرفته و ناگهان در یک روز به قدری پرخوری می‌کنند که چندین برابر رژیم‌های گرفته، کالری دریافت می‌کند.

این موضوع باعث حس شکست و ناامیدی خواهد شد. شرط اول کاهش وزن این است که انگیزه و اراده مصمم داشته باشیم. برای قوی شدن این انگیزه باید در ابتدا بدانیم که با کاری سخت مواجه هستیم. برای شروع رژیم لاغری مهمترین قدم این است که در ابتدای کار دلایل خودمان را برای کاهش وزن بنویسیم و فهرستی از دلایلی که به ما انگیزه می‌دهد تا لاغر شویم تهیه کنیم و همیشه آن را به همراه داشته باشیم.

برای نمونه می‌توانیم به این موضوع فکر کنیم که چاقی چه مشکلات جدی برای سلامتی ما پیش خواهد آورد؛ مثلاً بیماری دیابت، بیماری‌های قلبی، فشار خون، انواع سرطان‌ها و اینکه حتی به اندازه مصرف سیگار و  اثرات بد آن، چاقی جان انسان‌ها را به خطر می‌اندازد که می‌توانیم این موارد را به صورت مکتوب و به شکل دائم در معرض دیدمان قرار دهیم تا برای ما یادآوری شود.

پس حفظ سلامتی می‌تواند یک دلیل خوب برای ثبت باشد.یا این طور بنویسیم که با لاغر شدن جذاب‌تر به نظر می‌رسیم، اعتماد به نفس بیشتری خواهیم داشت و همچنین از پوشیدن لباس‌ها لذت بیشتری خواهیم برد.

پس تمام دلایلی که باعث می‌شود بیشترین انگیزه را به ما بدهد، یادداشت کنیم. البته فقط نوشتن این دلایل کافی نیست بلکه باید این دلایل دائم مرور شوند؛ یعنی اینکه وقتی لحظه غذا خوردن فرا می‌رسد و فرد ناخودآگاه شروع به پرخوری می‌کند ممکن است در آن لحظه به این دلایلی که باعث انگیزه‌اش شده نتواند فکر کند اما مرور روزمره این دلایل باعث می‌شود که فرد کم‌کم به صورت آگاهانه در لحظه‌های پرخوری نیز بتواند دلایل خود را به یاد آورد و از پرخوری دست بکشد.

دوم اینکه هدف این باشد که رضایت خودمان جلب شود نه رضایت دیگران. بسیاری از افراد به خاطر اینکه دیگران احساس بهتری نسبت به آنها داشته باشند تصمیم به لاغری می‌گیرند؛ در حالی که باید انگیزه لاغری ابتدا در خودمان پایه‌گذاری شود.

در واقع اگر انگیزه اصلی تغییر در خودمان شکل نگیرد، به زودی دلسرد خواهیم شد و انگیزه‌مان کمرنگ شده و در نهایت به شکست منجر می‌شود.

سوم اینکه باید انتظارات خود را منطقی و واقعی کنیم؛ مثلاً فردی که وزن بالایی دارد ممکن است از خود انتظار داشته باشد که به وزن و وضعیت بدنی یک قهرمان بدنسازی برسد که دستیابی به آن ممکن است بسیار دشوار باشد و موجب دلسرد شدن فرد شود.

بهتر است که خودمان را در یک نمونه لاغرتر تصور کنیم؛ یعنی در واقع قرار است بدنی بهتر از چیزی که اکنون است داشته باشیم. همچنین این را باید در نظر داشته باشیم گاهی در ابتدای شروع رژیم لاغری ممکن است بدن با این موضوع مقابله کند، یعنی فرد رژیم غذایی درست را رعایت می‌کند اما احساس می‌کند هیچ جواب مثبتی نمی‌گیرد؛ به دلیل اینکه ممکن است بدن در ابتدا به گرسنگی عادت نداشته باشد یا مثلاً آن حجم معده‌ای که بزرگ شده اکنون به این کاهش وعده‌های روزمره آنقدر واکنش نشان ندهد.

 حتی گاهی در ابتدای مسیر لاغری ممکن است به صورت واکنشی تمایل به خوردن در فرد افزایش یابد، پس لازم است که صبر کنیم و در نظر داشته باشیم که این‌ها ممکن است جزئی از مسیر عادی رژیم باشند و نا امید نشده و آن را ادامه دهیم.

نکته دیگر اینکه مدت زمان طولانی را برای رسیدن به هدفمان در نظر بگیریم. خیلی اوقات علت شکست این است که می‌خواهیم خیلی سریع به نتیجه برسیم، این خیلی شایع است که افراد به رژیم‌های برق‌آسا و سریع روی می‌آورند که می‌خواهند طی چند هفته به آن وزنی که دلخواهشان است، برسند.

*برای ماندگاری رژیم غذایی تلاش کنیم

اینگونه رژیم ها شاید در ابتدا بتواند طی چند هفته وزن را سریعا کاهش دهد ولی ماندگار نخواهد بود؛ چرا که این رژیم‌های سنگین باعث عوارضی برای سلامتی شده و فرد را خسته می‌کند و موجب می‌شود فرد نتواند آنها را ادامه دهد؛ در نتیجه احساس ناامیدی و شکست خواهد کرد. نکته دیگر این است که باید بدانیم ما یک روزه چاق نشده‌ایم که بخواهیم یک روزه لاغر شویم.

این یک مسیر طولانی بوده که دچار افزایش وزن شده‌ایم، پس برای اصلاح آن نیز به یک مسیر طولانی نیازمندیم. مهم این است که دوردست‌ها را ببینیم و زمان طولانی تری مثلاً یک ساله را در نظر بگیریم و این‌طور تصور کنیم که در یک سال آینده به آن وزن ایده‌آل خود رسیده‌ایم.

موضوع دیگر این است که اهدافی کوچکتر و کوتاه مدت تعیین کنیم . باید یکسری هدف‌های کوچک که دسترسی به آنها آسان باشد تعیین کنیم تا به ما انگیزه لازم را برای رسیدن به هدف بعدی بدهد.

برای نمونه بگوییم من این هفته تصمیم دارم اگر بیرون از خانه رفتم به جای اینکه سیب‌زمینی سرخ‌کرده بخورم، سالاد سفارش دهم.

وقتی این قدم را پیش رفتیم و موفق شدیم، برای خودمان جشن کوچکی بگیریم و سپس قدم بعدی را شروع کنیم. این کار باعث می‌شود که فرد انگیزه کافی پیداکرده و احساس کند که می‌تواند از پس این مسیر سخت برآمده و رسیدن به آن هدف بزرگ را عملی می‌سازد.

موضوع دیگر این است که به خود امتیاز دهیم و پاداشی برای خود در نظر بگیریم و با هر تغییر کوچکی که در این مسیر سخت به آن دست می‌یابیم به خودمان جایزه دهیم.

بسیاری از افراد چون هدفشان را بسیار سنگین تعیین می‌کنند، تغییرات کوچک مثبتی که ایجاد می‌شود را نادیده می‌گیرند؛ مثلاً یک فردی که یک عادت غذایی بد را کنار گذاشته و اکنون یک عادت خوب را جایگزین کرده است، به این موضوع توجه نکرده و می‌گوید خب من که با رعایت این موضوع لاغر نشده‌ام پس من موفقیتی کسب نکرده‌ام.

این موضوع اشتباه است؛ چرا که هرگونه تغییر مثبتی که در مسیر رژیم لاغری اتفاق می‌افتد باید آن را به عنوان یک موفقیت برای خودمان در نظر بگیریم و به آن توجه کنیم.در مسیر پاداش دهی بهتر است از غذا به عنوان جایزه استفاده نکنیم بلکه بهتر است چیزهای لذت‌بخش دیگری را مانند دیدن فیلم یا شنیدن موسیقی مورد علاقه یا خرید لباس به عنوان پاداش در نظر بگیریم.

نکته دیگر اینکه باید آماده اشتباه، خطا و سست شدن اراده باشیم. این اشتباه است که فکر کنیم هرگز نباید در این مسیر شکستی را تجربه کنیم. این موضوع باعث می‌‌شود که انتظاراتمان بالا رفته و حس شکست بر ما چیره شود.

باید گاهی به خودمان حق بدهیم که خسته شویم، اشتباه کردن اتفاقی طبیعی است؛ مهم این است که مسؤولیت آن اشتباه و خطایی که انجام داده‌ایم را بپذیریم؛ یعنی به جای حس خود سرزنش‌گری و تحقیر خود و تسلیم شدن، یادداشت کنیم که چه چیزی باعث شد این شکست اتفاق افتد و در واقع دلایل این اتفاق را ریشه‌یابی کرده تا آن را اصلاح کنیم؛ یعنی این را دستاویزی قرار دهیم تا شکست‌های بعدی را تجربه نکنیم.

بسیار اهمیت دارد که یک گزارش غذایی برای خودمان تهیه کنیم؛ یعنی دفتر یادداشتی داشته باشیم و جزء به جزء چیزهایی که در طول 24 ساعت مصرف می‌کنیم را یادداشت کنیم.

*ریزه‌خواری‌ها را یادداشت کنید

حتی میان‌ وعده‌ها و ریزه‌خواری‌های کوچک را یادداشت کنیم و جزئیات، مکان و زمان و موقعیت آنها را نیز ثبت کنیم. در قدم بعدی میزان کالری هر غذای مصرفی را نیز یادداشت کنیم.

رعایت این موارد به فرد و تیم درمانی در کشف عادات غلط غذایی کمک خواهد کرد. همچنین با مشاهده آنچه قبلا مصرف می‌کردیم و اکنون کنار گذاشته ایم، شگفت زده خواهیم شد و موجب افزایش انگیزه در جهت ادامه مسیر لاغری خواهد شد.

می‌توانیم در ابتدای این دفتر همان دلایلی که برای انگیزه لاغر شدن داشتیم را یادداشت کنیم تا همیشه در جلوی چشمانمان قرار داشته و در زمان‌هایی که دلسرد می‌شویم به آن رجوع کنیم و انگیزه خودمان را تقویت کنیم.

حال با توجه به شیوع روز افزون چاقی و عوارض این بیماری بر سلامت روحی و جسمانی افراد جامعه انتظار می‌رود وزارت بهداشت برنامه‌هایی را در راستای آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی در خصوص پیشگیری از بروز چاقی را در دستور کار خود قرار دهد، همچنین نقش خانه‌های بهداشت و آموزش و پرورش در زمینه ارایه آموزش‌ به مادران باردار و کودکان مبتلا به اضافه وزن یا چاقی نباید به فراموشی سپرده شود.