اقتصادآنلاین _ پرستو بهرامی راد؛ چندی پیش شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد قطعنامه ضد ایرانی درباره آنچه «وضعیت حقوق بشر در ایران» خوانده شده را به تصویب رساند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه پیش از این نشست در گفت‌وگوی تلفنی با آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد ضمن مردود خواندن تلاش‌ها برای برگزاری نشست ویژه شورای حقوق بشر در مورد ایران، نسبت به تاثیرات منفی اقدام سیاسی این شورا بر همکاری‌های ایران با غرب هشدار داده بود.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه نیز درباره واکنش ایران به تشکیل کمیته حقیقت یاب در خصوص تحولات داخلی ایران گفت: در این ارتباط بیانیه وزارت امور خارجه منتشر شد و ایران همانگونه که پیش‌تر اعلام شده هیچ گونه همکاری با این کمیته حقیقت‌یاب نخواهد داشت. کشوری که داوطلبانه به مسئولیت خود عمل می‌کند، استفاده ابزاری از حقوق بشر را برای فشار سیاسی مردود می‌داند.
با بیانات مقامات ایرانی به خوبی مشخص است که ایران با کمیته حقیقت یاب همکاری نخواهد کرد. برای بررسی روند پیش روی ایران، اقتصادآنلاین با یوسف مولایی، کارشناس مسائل حقوق بین الملل به گفتگو پرداخته است.
یوسف مولایی گفت: وقتی عضو یک سازمان بین المللی میشوید، باید تبعات عضویت را بپذیرید و اقدامات حضور در یک سازمان بین المللی را قبول کنید؛ یعنی به تصمیمات آن سازمان احترام بگذارید و رعایت بکنید.
او در ادامه توضیح داد: اما زمانی که رعایت نکنید، همانطور که در زمان عضویت به این سازمان اعتبار دادید، آن اعتبار را خدشه‌دار می‌کنید. در حقوق جامع بین‌الملل، ضمانت اجرا در نهادهای بین‌المللی تصمیم‌گیر مثل سازمانهای بین المللی تقریبا داخل خودشان قرار دارد؛ یعنی ضمانت اجرایی بیرونی ندارند. بسته به سازمان، ضمانت اجرایی تفاوت دارد؛ مثلاً شورای امنیت ضمانت اجرایی برای قطعنامه‌ها دارد. همچین بانک جهانی نیز به عنوان سازمان بین‌المللی ضمانت اجرایی درونی دارد و اگر از تصمیمات آنها اطاعت نکنید از امکانات مالی آن سازمان و نهاد بهره‌مند نمی‌شوید. ولی بعضی سازمانها مثل شورای حقوق بشر ضمانت اجرایی موثری ندارند. تصمیمات آنها لازم الاجرا هستند، ولی نمی‌توانند به زور کشوری را وادار به کاری کنند، اما در هر حال اصل عضویت در این سازمانها پذیرش تصمیمات آنها است.
وی در ادامه مطرح کرد: سازمان حقوق بشر نمی‌تواند کار خاصی کند، مگر اینکه در مجامع بین‌المللی ایران را شرمنده کند که تصمیمات بین‌المللی را رعایت نمی‌کند. اگر کشوری می‌خواهد نقش بین‌المللی مهمی داشته باشد و بازیگر قابل قبولی در جامعه جهانی باشد و نهادهای بین‌المللی به این کشور احترام بگذارند و در تصمیم‌سازی‌های بین‌المللی از طریق سازمانهای بین المللی تاثیرگذار باشد، باید با این سازمانها همکاری کند ولی اگر کشوری به جایگاه خود اهمیت ندهد جایگاه محکم و معتبری نخواهد چرا که تصمیمات این سازمانها را اجرا نمی‌کند.
مولایی بیان کرد: وقتی کمیته حقیقت‌یابی تشکیل می‌شود یعنی جامعه جهانی مکانسیم‌‌های داخلی آن کشور در مورد کشف حقیقت و اجرای حقیقت را قبول ندارد. همچنین از نظر این سازمان این کشور در جایگاهی نیست که مسائل حقوق بشری را به اجرا بگذارد و بنابراین نمایندگانی از جامعه جهانی برای تحقیق میآید. در حقیقت از طریق به کارگیری مکانیزم‌ها و ابزارهای قابل قبول، تحقیقات و جمع‌آوری مدارک و اسناد صورت می‌گیرد و مستند‌سازی می‌کنند. اما کسی نمی‌تواند به زور به ایران بیاید و ایران را وادار کند که حتماً همکاری کند. در مورد کارشناسان آژانس بین‌المللی هم هر زمانی ایران نخواست همکاری را با آنها قطع کرد، ولی نهایتاً آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با نظر شورای امنیت کار می‌کند و آنجا قطعنامه‌های سنگین‌تری ارائه می‌کند اما در این مورد این اتفاق نمی‌افتد. البته بهتر است ایران برای حفظ اعتبار و جایگاهش میان کشورها بزرگ و بازیگران بین‌المللی راه بهتری پیدا کند.
وی در نهایت این جریان را اینگونه تشریح کرد: ولی اگر ایران این روند را اجرا نکرد، آن شورا کار خودش را می‌کند و تحقیقاتش را انجام می‌دهد و نهایتاً تحقیقات خود را منتشر می‌کند و به سازمان ملل برای تصویب قطعنامه ارائه می‌دهد.
مولایی اظهار کرد: اگر ایران همکاری نکند مثل کسی است که در دادگاهی که احضار شده از خودش دفاع نکند و آن دادگاه براساس مدارک موجود تصمیمش را بگیرد. ایران از فرصتی که برای ارائه بیان مواضع خودش است باید استفاده کند. ایران گزارش کمیته حقیقت یاب را بی‌اعتبار می‌داند ولی از نظر من محروم کردن خودمان از دفاع در یک مجمع بین‌المللی کار اشتباه است، اما در نهایت اینکه پرونده ایران به دادگاه کیفری بین‌المللی برود، مکانیسم خیلی پیچیده‌ای است. ایران عضویت خود را در این دادگاه تصویب نکرده است و کشورهایی که عضو هستند چون ایران عضویت ندارد نمی‌توانند از آن طریق عمل کنند. ولی اگر این پرونده بخواهد به دادگاه کیفری برود باید به شورای امنیت ارجاع شود و اگر شورای امنیت نقض فاحش حقوق بشر را قطعنامه کند، روند به صورت دیگری طی می‌شود. اما تقریباً این مسیر طی نمیشود و بعید می‌دانم.
مولایی نتیجه تشکیل کمیته حقیقت‌یاب را اینگونه توصیف کرد: بستگی دارد هر کشوری جایگاه خود را چگونه تعریف کند. کشورها تلاش می‌کنند جایگاه خود را در حقوق بین‌الملل بالا ببرند، زیرا وقتی جایگاه آنها معتبر باشد در تصمیم‌سازی‌های بین المللی نقش برجسته‌تری دارند و نهایتاً منجر به فعالیت اقتصادی می‌شود. مثلاً آمریکا و سوییس در سازمانهای بین‌المللی کسب اعتبار می‌کنند و از طریق اعتمادسازی جلب سرمایه‌گذار صورت می‌گیرد. سرمایه‌گذاری در آنجا زیاد می‌شود و سرمایه کمتر فرار می‌کند و این به بهبود شرایط کشور کمک می‌کند.
