بازگشت حاکمیت اقتصاد بر بازار ارز

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان،  سقوطی که ریزش شدید نرخ سکه به زیر چهار میلیون تومان را نیز با خود به همراه داشت. نرخ دلار در ماه گذشته غالبا روند کاهشی را تجربه کرده بود اما در نتیجه پیروزی سیاست‌های بانک مرکزی بر زد و بندهای دلالان ارز، این بار به طور تثبیت‌شده‌ای در کانال ۱۱ هزار تومانی قرار گرفت. تخمین زده می‌شود از ابتدای سال جاری تاکنون، معامله‌گران بازار ارز، افزون بر هشت درصد زیان دیده باشند؛ این در حالی‌ست که خرید و فروش ارز در سال گذشته بیش از ۴۰۰ درصد سود نصیبشان کرده بود. به هر روی کاهش‌های هیجانی در بازار طلا و ارز می‌تواند به اندازه افزایش‌های هیجانی، آثار منفی اقتصادی در پی داشته باشد.

۲۵ بهمن‌ماه ۱۳۹۷ آخرین باری بود که قیمت دلار در محدوده ۱۱ هزار تومانی قرار گرفت و با نرخ 11 هزار و ۸۵۰ تومان معامله شد. پس از آن روند نرخ دلار مجددا رو به رشد نهاد و حتی در مقاطعی از سال جاری، کانال 15 هزار تومانی را نیز لمس کرد. اقتصاددانان، سیاست‌های محدودکننده بانک مرکزی را در کنترل نرخ ارز بسیار اثرگذار برآورد می‌کنند. در این میان برخی بر این باورند که به محض رفع محدودیت‌ها ممکن است نرخ ارز صعود چشمگیری را تجربه کند اما در مقابل، برخی دیگر معتقدند که در صورت تثبیت اصلاحات بانک مرکزی به‌عنوان سیاست‌های اصولی در عرصه کنترل بازار پولی و مالی کشور، می توان امید داشت در آینده نزدیک نرخ ارز تثبیت شده و تا حد زیادی از نوسان‌های غیرمنطقی در امان بماند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد بانک مرکزی علاقه‌مند است فعالیت بازار متشکل ارزی را با نرخ ارز کمتری آغاز کند؛ به ویژه آنکه با توجه به هزینه‌های اضافه سربار بر ارز نیمایی اکنون نرخ نیمایی و آزاد ارز در حد برابری قرار گرفته‌اند و این امر می‌تواند کشف قیمت را در محدوده مورد علاقه بانک مرکزی نگاه دارد. نرخ سنا نیز در روزهای اخیر به نرخ نیمایی و آزاد نزدیک شده است. رئیس کل بانک مرکزی گفته است این بانک، در تعیین نرخ ارز نقشی ایفا نمی‌کند که البته ادعای درستی‌ست. بانک مرکزی در دوره عبدالناصر همتی توانسته است با اعمال سیاست‌های کارشناسانه و اقتصادی‌سازی عوامل موثر بر بازار، نرخ ارز را منطقی‌تر از گذشته کرده و بازار را به خوبی هدایت کند. از همین رو می‌توان گفت این بانک اکنون موفق شده به واقع در نقش بازارساز ظاهر شود. بلومبرگ گزارش داده است که سیاست‌های دولت ایران در برابر تحریم‌های آمریکا توانسته اثرگذار واقع شده و ارز ملی کشور را در بازار آزاد، در برابر دلار تقویت کند. بر اساس این گزارش، چنین روندی به‌عنوان یک پیشرفت خوب برای ایرانیان قلمداد می‌شود چرا که سال گذشته ارزش ریال در برابر دلار بیش از 50 درصد سقوط کرده بود.

هم‌افزایی تراز تجاری و سیاست‌های ارزی

اگرچه سیاست‌های بانک مرکزی در کنترل و تنظیم بازار ارز توانسته است نتایج شگفت‌انگیزی به دنبال داشته باشد اما تراز مثبت بازرگانی ایران در این مدت به‌رغم تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا نیز یکی از اسباب بهبود ارزش ریال و روزهای روشن بازار ارز است. در پایان سال گذشته نیز تراز بازرگانی کشور 2/2 میلیارد دلار مثبت اعلام شد که این میزان بدون احتساب تجارت نفتی ایران بوده است. این امر انتظارات آمریکا مبنی بر رشد منفی تجارت کشور را برآورده نکرد و از سوی دیگر، سبب کاهش انتظارات تورمی در بازار ارز توسط دلالان شد. پیش از این نیز وحید شقاقی‌شهری- اقتصاددان- چهار مولفه اصلی را برای تعیین نرخ ارز برشمرده بود که یکی از آنها تراز ارزی و اثرگذاری مثبت و منفی آن بر نرخ ارز بود. شقاقی‌شهری در این تحلیل تاکید می‌کند: هر قدر وضعیت تراز ارزی کشور بهبود یابد، می‌تواند در کاهش نرخ دلار موثر باشد. تراز ارزی کشور مابه‌التفاوت ارز حاصل از صادراتی که به کشور بازگردانده می‌شود و ارزی که برای واردات رسمی و غیررسمی از کشور خارج می‌شود است. اگر تراز ارزی بهبود یابد، قیمت دلار کاهش پیدا می‌کند و بالعکس اگر کسری تراز ارزی کشور تشدید شود باید انتظار داشته باشیم که نرخ دلار افزایش یابد. از همین روست که می‌توان یکی از دلایل عمده روزهای این‌چنینی بازار ارز را در تراز مثبت تجاری و همت بازرگانان دانست.

رونق سامانه نیما

اما یکی دیگر از عوامل روند نزولی نرخ ارز در هفته‌های اخیر، بازگشت بخش بزرگی از ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به کشور و رونق سامانه نیما در نقل و انتقال ارز میان واردکنندگان و صادرکنندگان بوده است. برآورد می‌شود از ابتدای سال جاری تاکنون حدود هشت تا 9 میلیارد دلار از ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به کشور بازگشته باشد. اگر چه این دستاورد در نتیجه فشارهای جدی وزارت اقتصاد و بانک مرکزی و آیین‌نامه‌های سخت‌گیرانه شورای پول و اعتبار برای بازرگانان در شیوه نقل و انتقالات ارز بوده است اما به هر روی توانسته است به طور طبیعی بر روند کاهشی نرخ ارز اثرگذار بوده و در میان‌مدت به نفع تاجران نیز تمام شود. اکنون با کاهش فاصله نرخ ارز در بازار آزاد و سامانه نیما، بازرگانان بیشتری برای عرضه ارز حاصل از صادرات غیرنفتی خود در این سامانه ترغیب شده و این امر زمینه‌های رشد و توسعه تجارت را بیش از پیش فراهم می‌آورد. شاید بتوان در این مورد نیز همت و عملکرد مثبت بازرگانان و صادرکنندگان در رعایت قوانین بانک مرکزی برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات را یکی از مهم‌ترین اسباب اثرگذار در کاهش نرخ ارز برآورد کرد.

پشت‌کردن بازار ارز به سیاست‌بازی

در این میان آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفته، عملکرد بانک مرکزی در راستای پیاده‌سازی قوانین اقتصادی بازار در معاملات ارزی بوده است. امری که در سال‌های گذشته به فراموشی سپرده شده و فضای عمومی جامعه عادت کرده بود که با انتشار کوچکترین خبر سیاسی، در انتظار یک نوسان شدید ارزی باشد. اما در این دوره به نظر می‌رسد اخبار سیاسی تا حد زیادی پیش‌خور شده باشد و بانک مرکزی نیز از همین فرصت سود جسته و بازار ارز را از اتفاقات عالم سیاست دور کرده است. در هفته‌های اخیر، اخبار مربوط به توقیف نفتکش ایرانی، ورود ناو انگلیسی به خلیج فارس، توئیت‌های ترامپ، کاهش تعهدات برجامی و غیره، هیچکدام نتوانسته است بازار ارز را با نوسان جدی مواجه کند. این روند نشان می‌دهد اکنون بازارساز کنترل بازار ارز را به خوبی در دست دارد. این شرایط می‌تواند مثبت تلقی شود به شرط آنکه بانک مرکزی به صورت دستوری نرخ ارز را کاهش یا افزایش ندهد و این فرصت را برای بازار فراهم آورد تا نرخ ارز را بر اساس روال مالوف کشف و عرضه کند. از همین رو به نظر می‌رسد نیاز است بانک مرکزی در گشایش بازار متشکل ارزی تسریع کند تا بازار ساماندهی شده و نقش این بانک تنها به تنظیم‌کننده محدود شود و از حاکمیت بر بازار بکاهد.

پیروی سکه از دلار

در بحبوحه کاهش نرخ دلار در بازار تهران، سکه نیز به کانال سه میلیون تومانی وارد شد. اگرچه فعالان بازار از کاهش نرخ طلا خبر می‌دادند اما شاید کمتر کسی این میزان ریزش را برای قیمت سکه پیش‌بینی می‌کرد. قیمت سکه و طلا در هفته‌های اخیر غالبا رو به کاهش بود که آن نیز به‌عنوان تابعی از نرخ دلار تلقی می‌شد. این روند کاهشی سبب کاهش انتظارات تورمی در بازار طلا و ارز شد و در مقابل انتظارات کاهشی را افزایش داد. در نتیجه آن، تقاضا در این دو بازار به شدت پایین آمد. به طوری که بازار طلا از تقاضا خالی شد و دلالان ارز نیز فروشنده شدند. حباب سکه که در فروردین‌ماه امسال به 580 هزار تومان رسیده بود در نتیجه این روند نزولی در هفته‌های اخیر بیش از 300 هزار تومان کاهش یافته است. فعالان این بازار بر این باورند حباب سکه در روزهای پیش رو بیش از پیش خالی خواهد شد و این کالای گران‌بها به سمت قیمت‌های واقعی هدایت می‌شود.

بی‌اعتنایی بورس به ریزش ارز

در نخستین روز ورود نرخ ارز به کانال 11هزار تومانی، بورس نیز با سقوط شاخص‌ها همراه بود. از همین رو گروهی از فعالان اقتصادی، این دو بازار را در کنار هم تحلیل کردند. اما در دومین روز از این روند کاهشی نرخ دلار، بورس مثبت شد؛ این امر معادله اقتصادی این دسته از فعالان را بر هم زد. در مقابل این گروه، برخی کارشناسان اقتصادی نیز هر گونه ارتباط دادن بازار ارز و بورس در مقطع کنونی را خطا دانسته‌اند. این کارشناسان بر این باورند که از آنجا که نرخ ارز شرکت‌های صادرات‌محور حاضر در بورس همواره بر اساس ارز نیمایی محاسبه می‌شود، نمی‌توان ارتباط منطقی میان ارز آزاد و بورس برقرار کرد بلکه این نوسان ارز نیمایی است که بازار سرمایه‌ را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. نرخ ارز نیمایی نیز در هفته‌های گذشته افزایشی بوده و خود را به نرخ آزاد نزدیک کرده است. از سوی دیگر نیز کاهش نرخ ارز آزاد و نزدیک‌شدن آن به نرخ نیمایی و سنا سبب می‌شود اقبال صادرکنندگان و واردکنندگان به سوی این دو سامانه بیش از پیش افزایش یابد. از همین رو تقویت سامانه نیما سبب تقویت شرکت‌های صادرات‌محور شده و بر سهام آنها در بورس آثار مثبت خواهد داشت. در حقیقت کارشناسان دلیل افت شاخص در روز سه‌شنبه را بیشتر در راستای اصلاح قیمت‌ سهام برآورد می‌کنند.