الویرا نابیولینا؛ رهبر اقتصادی روسیه که برای اوکراین مشکی پوشید اما به پوتین وفادار ماند

اقتصادآنلاین – عاطفه حسینی؛ عملکرد بانک مرکزی روسیه و مقاومت اقتصاد این کشور در برابر تحریم‌های غرب پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین بسیار مورد تحسین اقتصاددانان قرار گرفته است.

اگر بخواهیم عملکرد بانک مرکزی روسیه و بطور کلی اقتصاد این کشور را در نزدیک به بیست سال گذشته بررسی کنیم، از کنار یک اسم نمی‌توانیم به سادگی عبور کنیم؛ الویرا نابیولینا، زنی اقتصاددان با اصالت تاتار که از سال ۲۰۰۰ خود را در حلقه نزدیکان پوتین جای داد و با جرات می‌توان گفت که اقتصاد روسیه و قدرتمندترین شخص این کشور را به خود وابسته کرد.

نابیولینا که در سال ۱۹۸۶ از دانشگاه دولتی مسکو فارغ‌التحصیل شد، در سال ۲۰۰۰ به عنوان معاون اول به وزارت توسعه اقتصادی و تجارت راه یافت و در سال ۲۰۰۷ با دستور پوتین به عنوان وزیر این وزارتخانه انتخاب شد. وقتی در انتخابات سال ۲۰۱۲ مجددا پوتین به عنوان رییس جمهور روسیه انتخاب شد، نابیولینا یکی از معدود افرادی بود که پوتین از او خواست تا در دولت جدیدش او را همراهی کند.

پس از انتخابات ۲۰۱۲، نابیولینا به مدت یک سال به عنوان مشاور ارشد اقتصادی رییس جمهوری خدمت کرد و توانست بیش از هر زمان دیگری اعتماد پوتین را جلب کند و در نهایت در سال ۲۰۱۳ به عنوان رییس کل به بانک مرکزی روسیه راه یافت.

انقلاب نابیولینا در بانک مرکزی روسیه

سیاستمداران و سیاستگذاران روسی معمولا در دنیای غرب از محبوبیت چندانی برخوردار نیستند، اما عملکرد نابیولینا در بانک مرکزی روسیه به گونه‌ای بود که حتی احترام و تحسین رقبای اروپایی این کشور را هم برانگیخت.

نابیولینا در اولین اقدام خود، بانک مرکزی را تبدیل به رگولاتور کل اکوسیستم مالی روسیه کرد تا اختیارات لازم برای انجام اصلاحات موردنظر خود را داشته باشد. سپس بانک مرکزی تحت هدایت نابیولینا دو مجموعه اصلاحات مهم را آغاز کرد و به سرانجام رساند؛ اصلاحات خارج از نظام بانکی از جمله اصلاحات بودجه‌ای و اصلاحات حاکمیت شرکتی و همچنین اصلاحات داخل نظام بانکی که شامل نظارت بر بانک‌ها، بهبود ساختار تحت کنترل گرفتن بانک‌های مشکل‌دار و ... بود.

در راستای انجام این اصلاحات، بانک مرکزی نقش فعال‌تری در نظارت بر نظام بانکی روسیه را آغاز و با قاطعیت هر بانکی که سالم و سودده نبود را از اکوسیستم نظام مالی حذف کرد. بر اساس آمار بانک مرکزی روسیه، طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ تعداد بانک‌های روسیه از ۹۷۵ به ۳۷۰ عدد کاهش یافت؛ حذف ۶۰۰ بانک از اکوسیستم بانکی روسیه که انتقاد و خشم بسیاری از جمله نزدیکان رییس جمهوری را برانگیخت و اگر نابیولینا از اعتماد و حمایت پوتین برخوردار نبود نمی‌توانست چنین سیاستی را به سرانجام برساند.

یکی دیگر از مهمترین اقدامات بانک مرکزی تحت هدایت نابیولینا استفاده از نرخ بهره هدف به عنوان ابزار سیاستی و همچنین حرکت به سوی نرخ ارز شناور بود. نتیجه این سیاست‌ها و اصلاحات بانک مرکزی، تبدیل شدن اقتصاد روسیه به یک اقتصاد متعارف است که باعث شد در سال ۲۰۱۷  نرخ رشد نقدینگی زیر ۱۰ درصد و نرخ تورم زیر ۵درصد را تجربه کند.

بنابراین دیگر عجیب بنظر نمی‌رسد که چرا نابیولینا به عنوان سیاستگذار محبوب روسی در جهان شناخته شد و در سال ۲۰۱۵ از سوی مجله Euromoney به عنوان بهترین رییس بانک مرکزی سال، در سال ۲۰۱۷ بانک مرکزی تحت هدایت او از سوی The Bankr به عنوان بانک مرکزی سال و در سال ۲۰۱۹ به عنوان پنجاه و سومین زن قدرتمند جهان در فهرست فوربس انتخاب ‌شود.

جنگی که نابیولینا را مشکی پوش کرد

مسیر رو به رشد نابیولینا و اقتصاد روسیه ادامه داشت تا پوتین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ تصمیم گرفت که بحران تاریخی میان کشورش و اوکراین را تبدیل به یک جنگ تمام عیار بکند.

یکی از مقامات ارشد کرملین که سال‌ها با نابیولینا کار کرده در مصاحبه‌ای گفت که او از هر تست سنجش استرس و اضطرابی عبور کرده، اما هیچ کس به او نگفته بود که قرار است اقتصاد روسیه را در شرایط جنگی هم اداره و هدایت کند.

اما جنگی که پوتین آغازکننده آن بود برای خانم رییس کل فقط به منزله یک بحران اقتصادی نبود، بلکه الویرا نابیولینا، سیاستمداری لیبرال که عاشق هنر و شعر فرانسوی و اپرا است، خود را در وسط جنگی می‌دید که ارزش‌های اخلاقی او را هدف گرفته است.

در میان خبرنگاران و رسانه‌ها، نابیولینا به سیاستگذاری شهره است که می‌تواند افکار و نظرات ناگفته‌اش درباره سیاست و اقتصاد را از طریق انتخاب لباس‌هایش نشان دهد. به همین دلیل پوشش کاملا مشکی رنگ نابیولینا در اولین حضور عمومی او پس از جنگ از سوی رسانه‌ها به عنوان مخالفت نابیولینا با حمله نظامی کشورش به اوکراین و حتی دهن کجی او به پوتین تعبیر شد و احتمال استعفای او از بانک مرکزی را افزایش داد.

اما ماه‌ها از جنگ گذشت و مشخص شد که رییس کل بانک مرکزی نه تنها قرار نیست پوتین و اقتصاد کشورش را در یک جنگ تمام عیار تنها بگذارد و استعفا دهد، بلکه با مدیریت خود در شرایطی که تحریم‌های شدیدی علیه روسیه وضع شد بسیاری را شگفت زده کرد.

در همین رابطه سوال مهم این است که دقیقا در اقتصاد روسیه چه اتفاقی افتاد که باعث شد این کشور در شرایط جنگی و در برابر تحریم‌های بین‌المللی چنین تا‌ب‌آوری داشته باشد؟

سیاست بانک مرکزی روسیه حداقل مداخلات در بازار ارز بود که سبب شد نرخ برابری ارز از محدوده ۶۰ الی ۷۰ به محدوده ۱۱۰روبل روسیه، معادل یک دلار برسد و همزمان نرخ بهره در یک شب حدود ۷ تا ۱۰ درصد افزایش یافت و در یک بازه زمانی کوتاه یک تا دو ماهه، دوباره این نرخ برابری برگشت به حدود ۵۰ الی ۶۰ و به تدریج نرخ بهره نیز کاهش یافت.

اما هر اقتصادی نمی‌تواند در شرایط بحرانی چنین تاب‌آوری داشته باشد و می‌توان گفت بخش بزرگی از این موفقیت مدیون اقدامات سیاستگذاران اقتصادی روسیه به رهبری نابیولینا از سال ۲۰۰۶ به بعد است.

برای مثال نرخ تورم پایین روسیه در سال‌های منتهی به جنگ نتیجه یک چارچوب هدفگذاری تورمی بود که از سال ۲۰۰۶ برای آن برنامه‌ریزی‌های دقیقی صورت گرفته بود. همچنین از سال ۲۰۰۰ به بعد با افزایش صادرات گاز و نفت، درآمدهای ارزی روسیه افزایش یافت و این کشور توانست خیلی دقیق خودش را در قلب اقتصاد اروپا جای دهد و کشورهای اروپایی را به خود وابسته کند. اقداماتی که نقش اساسی در تاب‌آوری اقتصاد روسیه در جنگ و در برابر تحریم‌های بین‌المللی داشت.

سیاست‌های نابیولینا و مهمتر از آن اعتماد به نفس او در اجرایی کردن آنها سبب شد نه تنها احتمال مخالفت او با پوتین و استعفایش فراموش شود، بلکه بر تعداد منتقدان خانم رییس کل روز به روز اضافه شد و برخی ادعا کردند که او حتی با افزایش ذخایر ارز خارجی روسیه در طرح حمله به اوکراین کمک کرده است.

الویرا نابیولینا با لباس‌هایش از افکارش می‌گوید؛ اما واقعا او کیست؟

دشوار است که بتوان یکی از سیاستگذاران کرملین که میزان شفافیت در آن بسیار کم است را شناخت، چه برسد به اینکه آن شخص اقتصاددانی باشد که سال‌ها در حلقه نزدیکان پوتین، یکی از پر رمز و رازترین رهبران جهان فعالیت کرده است.

درحال حاضر نمی‌‎توان فهمید که آیا او واقعا به استعفا پس از حمله روسیه به اوکراین فکر کرده یا خیر؛ آیا لباس مشکی او برای ابراز همدردی با اوکراین بوده یا او برای راه خطیر اقتصاد روسیه در سال‌های پس از جنگ مشکی پوشیده است؛ تعبیر برخی که او را مانند آلبرت اشپر، وزیر جنگ هیتلر می‌دانند درست است یا اعتقاد برخی دیگر که نابیولینا را به سیاستگذاری متعهد به اصول اقتصاد کلان سالم و غیر حزبی تعبیر می‌کنند؟

اینها ابهاماتی درباره رییس کل بانک مرکزی روسیه هستند که شاید با گذشت زمان بتوان به آنها پاسخ داد، اما فعلا باید به رمزگشایی خبرنگاران از لباس‌های نابیولینا که معتقدند بازتاب‌دهنده افکار او هستند اکتفا کرد.

با این وجود موضوعی که با قطعیت می‌توان از آن سخن گفت این است که الویرا نابیولینا انتخاب کرده پس از ۲۲ سال همچنان به پوتین وفادار بماند و وظیفه اصلی خود را اقتصاد و معیشت مردم روسیه قرار داده که معتقد است هیچ فرد دیگری به اندازه خودش نمی‌تواند این رسالت را به خوبی انجام دهد.

والریا گونتارِوا، رییس اسبق بانک مرکزی اوکراین درست می‌گوید که بدون رعایت ارزش‌های انسانی، حرفه‌ای بودن افراد ارزشی ندارد. اما نباید فراموش کرد که عملکرد الویرا نابیولینا یک درس بزرگ برای اقتصاددانان و سیاستگذارن است؛ درسی که می‌گوید: حتی در یک حکومت دیکتاتوری که آغاز کننده جنگ است می‌توان به علم اقتصاد پایبند بود و به سعادت رسید!