نظام چند لایه رفاهی چیست؟ / تجربه کشورها در حمایت از بازنشستگان
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی مساله بازنشستگی و نیز ساختارهایی که کشورهای مختلف برای حمایت از بازنشستگان دارند، پرداخته است.
به گزارش اقتصاد آنلاین، باتوجه به گزارشی از مرکز پژوهش‌های مجلس، امروزه نظام تامین اجتماعی نقش بسزایی در تامین امنیت مالی افراد مسن ایفا می‌کند که با توجه بهبود سیستم بهداشتی، درمانی و نیز افزایش طول عمر و امید به زندگی، اهمیت این موضوع، افزایش یافته‌است.
در دنیا نظام‌های متفاوتی برای بازنشستگی وجود دارند؛ از این بین قطعا نمی‌توان پاسخی منحصر به فرد برای نظام کارآمد تامین اجتماعی یافت و کشورها بسته به ویژگی‌ها و شرایط مختلف، راهکارهای متفاوتی را برای تامین نیازهای گروه‌های مختلف افراد جامعه ارائه می‌کنند. در میان انواع رایج اصطلاحات سیستماتیک، طرحهای بازنشستگی چند لایه با استقبال زیادی مواجه شده‌اند؛ اما این نظام چند لایه رفاهی چیست؟
ساده‌ترین نوع نظام‌های مستمری چند لایه، شامل سه لایه حمایتی، بیمه‌ای و تکمیلی است. لایه اول که همان لایه حمایتی محسوب می‌شود، اغلب به منظور کاهش فقر برای افرادی با ویژگی خاص و یا همه افراد جامعه در نظر گرفته می‌شود؛ عمده کشورهای جهان تقریبا دارای لایه اول مستمری که شامل پرداخت‌هایی از سوی دولت بدون مشارکت افراد است، هستند. این عایدی‌ها معمولا در زمان افزایش بیکاری و یا زمانی که عواید مستمری عمومی کاهش یابد، نقش مهم‌تری ایفا می‌کنند.
لایه دوم، مرتبط با مشارکت نیروی کار در طرح مستمری خصوصی یا دولتی اجباری و یا شبه اجباری بوده و متمرکز بر جایگزینی درآمد در دوران بازنشستگی است. در این لایه صندوق‌های بیمه بازنشستگی وجود دارند و با دریافت حق بیمه افراد (مشارکت کارگر و کارفرما)، مزایایی را در دوران بازنشستگی به آنها پرداخت می‌کند.
لایه سوم نیز نوعی پس‌انداز داوطلبانه برای دوران بازنشستگی و یک لایه بیمه‌ای اختیاری و تکمیل‌کننده دو لایه اول است؛ هدف ایجاد این لایه نیز ایجاد بسترهایی برای پس‌انداز بیشتر در دوران بازنشستگی است.
در ادامه نمای کلی نظام چند لایه در برخی از کشورها ارائه شده است.
استرالیا
استرالیا دارای سه لایه حمایتی در نظام تامین اجتماعی خود است؛ مستمری سن، ضمانت مزایای اضافه و پس‌انداز بازنشستگی اختیاری. لایه اول یک صندوق است که نخستین بار در سال ۱۹۰۹ و توسط دولت ایجاد شد؛ این صندوق یک روش غیرمشارکتی است؛ یعنی از جانب شهروندان استرالیا مشارکتی برای پرداخت حق بیمه صورت نمی‌گیرد. هدف، حمایت از سالمندانی است که پس‌انداز کمی دارند. لایه دوم شکلی از پس‌انداز خصوصی اجباری برای بازنشستگان است که در سال۱۹۹۲ معرفی شد. این صندوق‌ها برای همه کارگران در سن‌های ۱۸ تا ۷۰سال که دریافتی بیش از ۴۵۰دلار در ماه دارند، اجباری است. لایه سوم نیز لایه مکمل برای دو لایه دیگر است و از سویی نیز به عنوان یک کمک مالیاتی برای افراد ایجاد شده تا بتوانند با ذخیره پول خود در دوران بازنشستگی از آن بهره‌مند شوند.
هلند
هدف سیستم تامین اجتماعی هلند، تامین درآمد برای شهروندانی است که به دلیل بیماری، از کار افتادگی، بیکاری و یا پیری در بازار کار مشارکت نمی‌کنند؛ لایه اول در سیستم تامین اجتماعی این کشور، دارای دو بخش بیمه‌های ملی و بخش خدمات اجتماعی است. بیمه ملی شامل سه بخش قانون عمومی مستمری سالمندان (مستمری افرادی که به ۶۵سال رسیدند را تامین می‌کند)، قانون عمومی بازماندگان و قانون هزینه‌های استثنایی پزشکی (تامین هزینه‌های خاص پزشکی برای افرادی که نمی‌توانند از پس هزینه‌ها برآیند)، است. بخش خدمات اجتماعی نیز شامل قانون عایدی تکمیلی و قانون عمومی حق اولاد است. لایه دوم شامل طرحهای بیمه کارکنان بوده و لایه سوم نیز شامل مقررات مستمری فردی، بیمه‌های مقرری فردی و بیمه عمر فردی است. لایه سوم نظام مستمری هلند نسبتا کوچک است.
کانادا
نظام درآمدی بازنشستگی در کانادا نیز در سه لایه تعریف شده است؛ لایه اول عایدی ناشی از طرح امنیت سالمندان با نرخ ثابتی از درآمد پایه است. لایه دوم در نظام درآمدی بازنشستگی کانادا شامل طرح مستمری مشارکت ملی عمومی است که در واقع یک برنامه مزایای معین، مرتبط با میزان عایدی افراد از نوع اندوخته جزئی است. لایه سوم نیز عمدتا موسوم به طرحهای حمایت کارفرماست. مکانیزم این لایه به صورت داوطلبانه بوده و براساس خدمات ارئه‌شده کارفرما و یا به صورت پس‌انداز شخصی همراه با صرفه‌های مالیاتی رقم می‌خورد.
