پزشکیان واقعیت را برملا کرد / مجبوریم تهران را تخلیه کنیم!

به گزارش اقتصادآنلاین، تهران را باید خالی کنیم. این جمله صریح و نگران‌کننده، از زبان رئیس‌جمهور منتخب، مسعود پزشکیان، در اوج بحران کم‌آبی پایتخت مطرح شد. پس از پنج سال خشکسالی متوالی که ذخایر سدهای تأمین‌کننده آب تهران را به پایین‌ترین سطح ۶۰ سال آینده رسانده است، حقیقت تلخ کمبود آب دیگر قابل انکار نیست. با رسیدن درصد پرشدگی سدهای تهران به تنها ۱۱ درصد (و ۵ درصد بدون احتساب سد طالقان) و هشدار مدیران آبفای کرج مبنی بر پایان یافتن ذخیره سد کرج طی ۱۵ روز آینده، زمان دیگر برای صرفه‌جویی‌های کوچک نیست.

 هشدار رسمی درباره بحران آبی در ایران

در شرایطی که ایران با یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های خشکسالی تاریخ خود دست و پنجه نرم می‌کند، اظهارات مقامات ارشد دولت آینده، تصویری روشن از وخامت اوضاع ارائه می‌دهد. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور منتخب ایران، روز پنجشنبه در اظهاراتی که بازتاب وسیعی در میان مردم و مدیران منابع آب داشت، به صراحت اعلام کرد که اگر بارش‌های مؤثر در ماه آذر (ماه آینده) رخ ندهد، پایتخت با بحران جدی جیره‌بندی آب روبه‌رو خواهد شد.

این اظهار نظر صرفاً یک هشدار نبود؛ بلکه سناریوی نهایی و بدبینانه‌تری را نیز مطرح ساخت: در صورت عدم بارندگی به تخلیه تهران فکر می‌شود.

این گزاره، که تا پیش از این در ادبیات رسمی کمتر مطرح می‌شد، عمق فاجعه کم‌آبی در پایتخت را نشان می‌دهد. این سخنان تأکید می‌کند که وضعیت فعلی منابع آبی تهران، از مدیریت بحران‌های کوتاه‌مدت فراتر رفته و وارد فاز تصمیم‌گیری‌های اساسی و احتمالاً دردناک شده است.

محسن اردکانی، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای تهران، نیز در تأیید اظهارات پزشکیان، بر سابقه این بحران تأکید کرد. وی رسماً اعلام نمود که پایتخت برای پنجمین سال پیاپی با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند. این تداوم پنج‌ساله، در سوابق آماری ۶۰ ساله منابع آبی تهران، بی‌سابقه بوده است.

این تداوم، نشان‌دهنده تغییرات اقلیمی بلندمدت یا مدیریت ناموفق منابع آبی در سال‌های گذشته است که منجر به خالی شدن ذخایر استراتژیک شده است. تداوم این روند، به این معنی است که هر سال ذخایر کمتری برای شروع سال آبی جدید باقی می‌ماند و فشار بر سدها بیشتر می‌شود.

آمار تکان‌دهنده ذخایر سدها

آمار رسمی ارائه شده از سوی شرکت‌های آب منطقه‌ای تهران و البرز، وضعیت منابع آبی پایتخت و مناطق اطراف را به وضوح ترسیم می‌کند. این ارقام، مبنای اظهارات نگران‌کننده مقامات هستند و نشان می‌دهند که حجم آب پشت سدها به سطوح بحرانی رسیده است.

سدهای پنج‌گانه امیرکبیر، لار، لتیان، ماملو و طالقان، منابع اصلی تأمین آب شرب و کشاورزی تهران هستند. حجم کل ظرفیت این سدها در شرایط ایده‌آل بسیار قابل توجه است، اما وضعیت فعلی بسیار وخیم است:

1. درصد پرشدگی فعلی: تنها ۱۱ درصد از کل ظرفیت این سدها آب دارند.

2. کاهش نسبت به سال گذشته: این رقم نشان‌دهنده کاهش شدید ۴۲ درصدی حجم ذخایر نسبت به مدت مشابه در سال گذشته است.

3. وضعیت بدون احتساب طالقان: سد طالقان که در استان البرز واقع شده، یکی از منابع مهم تأمین‌کننده است. با این حال، اگر ذخیره این سد به دلیل ملاحظات خاص در نظر گرفته نشود، درصد پرشدگی به شدت کاهش یافته و تنها به ۵ درصد می‌رسد. این نشان می‌دهد که اتکای اصلی به سدهای دیگر، در حال حاضر بسیار شکننده است.

سد کرج، که به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب برای کلانشهر کرج و همچنین بخشی از تهران مطرح است، با وضعیتی اضطراری روبرو شده است. مدیر امور آب کرج هشداری مستقیم در این خصوص صادر کرده است:

• پایان ذخیره در ۱۵ روز آینده: طبق اعلام این مقام مسئول، با نرخ مصرف فعلی، ذخیره سد کرج تنها تا ۱۵ روز آینده کفایت خواهد کرد. این یک مهلت بسیار کوتاه برای اتخاذ تدابیر اضطراری است.

• ظرفیت و ذخیره فعلی:

  • ظرفیت کل مخزن سد کرج: ۱۸۰ میلیون متر مکعب 

  • ذخیره فعلی آب در سد کرج: تنها ۳۱ میلیون متر مکعب 

• تراز برداشت و ورودی: وضعیت در این سد به گونه‌ای است که نرخ برداشت روزانه از ورودی بسیار بیشتر است.

  • برداشت روزانه: ۶ متر مکعب بر ثانیه 

  • ورودی آب به سد: تنها ۲ متر مکعب بر ثانیه

این اختلاف نشان می‌دهد که حتی با وجود ذخیره اندک، روند تخلیه سد با سرعت بیشتری ادامه دارد که این وضعیت، بحران را تشدید می‌کند. این اعداد حاکی از آن است که برداشت از ذخایر استراتژیک آب به صورت روزانه، در حال تبدیل شدن به یک روال عادی است، در حالی که باید در شرایط اضطراری انجام شود.

مقایسه با میانگین بلندمدت و پیامدها

برای درک عمق بحران، صرف مشاهده درصد پرشدگی کنونی کافی نیست؛ بلکه باید این آمارها را با میانگین‌های تاریخی مقایسه کرد تا میزان انحراف از شرایط "عادی" مشخص شود. سال آبی در ایران از اول مهرماه آغاز می‌شود. مقایسه ذخایر در این مقطع زمانی (آبان‌ماه) با میانگین بلندمدت، وضعیت را روشن می‌سازد:

• ذخایر فعلی (آبان ۱۴۰۴): حدود ۲۰۵ میلیون متر مکعب 

• میانگین بلندمدت (برای این زمان): حدود ۵۱۱ میلیون متر مکعب

این تفاوت، یک شکاف عظیم را نشان می‌دهد. ذخایر فعلی تنها حدود ۴۰ درصد میانگین بلندمدت چند دهه اخیر است. این بدان معناست که منابع آبی پایتخت، در مقایسه با آنچه که در طول تاریخ برای تأمین آب زمستان و بهار در نظر گرفته می‌شد، در وضعیت بسیار ضعیف‌تری قرار دارد. این کسری قابل توجه، عملاً احتمال بارش‌های نرمال در ماه‌های باقیمانده سال را برای جبران فاصله، بسیار پایین می‌آورد.

با توجه به این آمار و تداوم خشکسالی، کارشناسان منابع آب هشدار می‌دهند که اگر بارش‌های مؤثر در فصل پاییز و اوایل زمستان جبران‌کننده نباشد، بحران در تأمین آب شرب شهروندان در فصل گرمای آینده (و حتی در زمستان) قطعی خواهد بود.

پیامدهای این بحران شامل موارد زیر است:

1. جیره‌بندی اجباری: اجرای سیاست‌های محدودکننده مصرف در بخش‌های مختلف، از خانگی تا صنعتی، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

2. بحران کشاورزی: اولویت‌بندی مصرف آب شرب و بهداشت، تأمین آب بخش کشاورزی (که خود منبع اصلی درگیری با منابع آب زیرزمینی است) را به شدت محدود خواهد کرد.

3. افزایش وابستگی به آب‌های زیرزمینی: با کاهش سطح آب سدها، فشار بر سفره‌های آب زیرزمینی افزایش می‌یابد که خود منجر به فرونشست زمین و تشدید مشکلات زیست‌محیطی خواهد شد.

راهکارهای فوری و نقش مردم در خشکسالی

در شرایطی که ذخایر سدها به کف رسیده، مدیران منابع آبی به صراحت اعلام کرده‌اند که تنها راه برون‌رفت کوتاه‌مدت، کاهش فوری و چشمگیر مصرف توسط شهروندان است. شرکت‌های آب منطقه‌ای و آبفای استان تهران و البرز، کمپین‌های فوری را برای صرفه‌جویی آغاز کرده‌اند و خواسته‌های مشخصی را از مردم مطرح نموده‌اند:

• کاهش مصرف خانگی: تقاضا برای کاهش حداقل ۳۰ درصدی مصرف آب در مصارف روزمره.

• حذف مصارف غیرضروری: ممنوعیت یا خودداری کامل از مصارفی که صرفاً جنبه زیبایی یا شست‌وشو دارند. به طور خاص، استفاده از آب شرب برای شستشوی حیاط، پارکینگ و پیاده‌روها باید متوقف شود. این مصارف، در شرایط عادی قابل صرفه‌جویی هستند، اما در شرایط فعلی، جزو اولویت‌های حذف محسوب می‌شوند.

• ترمیم نشتی‌ها: از شهروندان خواسته شده است تا هرگونه نشت و هدررفت آب در تأسیسات داخلی ساختمان خود را فوراً گزارش داده و نسبت به رفع آن اقدام کنند، زیرا نشت‌های کوچک در سطح شهر، میلیون‌ها متر مکعب هدررفت سالانه ایجاد می‌کنند.

کارشناسان تأکید می‌کنند که در این مقطع، حتی بهترین برنامه‌های مهندسی نیز بدون مشارکت مردم محکوم به شکست است. هرچند پروژه‌های انتقال آب، شیرین‌سازی یا مدیریت فشار شبکه برای کاهش هدررفت در دست اجرا هستند، اما اثرگذاری این پروژه‌ها نیازمند زمان است.

رعایت الگوی مصرف بهینه در حال حاضر، مهم‌ترین و مؤثرترین عامل در عبور ایمن از این دوره کم‌آبی است. اگر مصرف روزانه شهر تهران بتواند از سقف فعلی (که به طور میانگین روزانه حدود ۲.۵ تا ۳ میلیون متر مکعب است) کاهش یابد، فشار از روی منابع ذخیره برداشته شده و زمان بیشتری برای بارش‌های احتمالی فراهم می‌آید.

مدیر امور آب کرج در پایان سخنان خود، با وجود هشدارهای جدی، به حفظ امیدواری نیز اشاره کرد. وی تأکید کرد که ذخایر برف در ارتفاعات، منبع تغذیه‌کننده سدها در فصل بهار و تابستان هستند. اگر بارش‌های پاییز و زمستان جاری، به ویژه در ارتفاعات بالا، به شکل برف مناسب ذخیره شوند، می‌توانند بخشی از کسری منابع آب را در سال آینده جبران کنند. این امر مستلزم صبر و همکاری مداوم مردم تا پایان زمستان است.

پنج سال خشکسالی پیاپی و کاهش کم‌سابقه بارش‌ها، پایتخت را در شرایطی قرار داده که نیازمند برنامه‌ریزی فوری برای مدیریت مصرف و حفاظت از منابع آب است. اظهارات رئیس‌جمهور منتخب مبنی بر امکان تخلیه تهران، هشداری جدی و بی‌سابقه درباره شدت بحران کم‌آبی در تهران است. با توجه به درصد پرشدگی ۱۱ درصدی سدها و اتمام قریب‌الوقوع ذخیره سد کرج، استمرار این روند، زنگ خطری جدی برای آینده‌ی آبی تهران محسوب می‌شود و همکاری همگانی در کاهش مصرف، حیاتی‌ترین راهکار برای جلوگیری از جیره‌بندی‌های گسترده و اقدامات اضطراری خواهد بود. بحران آب تهران، دیگر یک تهدید آینده نیست؛ بلکه یک واقعیت جاری است که نیازمند واکنش سریع و مسئولانه همه شهروندان است.