آنچه درباره گونه‌های ویروس کرونا باید بدانید
ویروس‌ها همیشه در حال جهش هستند و شکل‌های جدیدی به خود می‌گیرند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، ویروس کرونا هزاران گونه شناسایی‌شده دارد؛ ولی چندین گونه، از‌جمله گونه‌هایی که نخستین‌بار در بریتانیا، آفریقای جنوبی و برزیل یافت شدند، بی‌اندازه انتقال‌پذیرند و به نگرانی‌هایی دامن زده‌اند که چه بسا تأثیر واکسن‌ها علیه آنها چندان زیاد نباشد. همان تمهیدات حفاظتی علیه این ویروس در طول پاندمی مانند حفظ فاصله اجتماعی، ماسک‌زدن و شستن دست‌هایمان، در مواجهه با گونه‌های انتقال‌پذیرتر اهمیت بسیار بیشتری دارند.
گونه آفریقای جنوبی (B.1.351) کی و کجا کشف شد؟
این جهش که به آن با عنوان 501Y.V2 هم اشاره می‌شود، در آفریقای جنوبی در اوایل اکتبر (پنج ماه پیش) کشف و در دسامبر اعلام شد؛ زمانی که وزیر بهداشت این کشور گفت: به نظر می‌رسد این گونه جدیدِ [ویروس کرونا] بیشتر از نسل‌های قبلی این ویروس جوانان را مبتلا می‌کند. این گونه شاید در اوج‌گیری موارد ابتلا و بستری‌شدن‌ها در سراسر آفریقای جنوبی سهم داشته است.
در چه جاهایی دیده شده است؟
این جهش در بیش از 24 کشور، از‌جمله کانادا، استرالیا و اسرائیل، شناسایی شده است. در 28 ژانویه مقامات کارولینای جنوبی اعلام کردند که دو نفر در آنجا به این گونه مبتلا شده‌اند. این دو نفر سابقه مسافرت هم نداشتند؛ نخستین نمونه‌های شناسایی‌شده این نسل [از ویروس کرونا] در ایالات متحده. پس‌از‌آن، این گونه دست‌کم در 9 ایالت دیگر هم پیدا شده است.
وجه تمایز این ویروس چیست؟
این جهش شباهت‌هایی با گونه‌ای که نخستین‌بار در بریتانیا کشف شد، دارد و مثل آن، در ظاهر انتقال‌پذیرتر است. شواهدی وجود ندارد که این گونه کُشنده‌تر است. اسکات گاتلیب، رئیس سابق FDA، گفته است این گونه ممکن است در برابر پادتن‌درمانی‌ها (درمان با آنتی‌بادی‌ها) مقاوم‌تر باشد.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این ویروس می‌تواند موجب ابتلای دوباره افراد شود: در میانه ماه فوریه در فرانسه مردی که چهار ماه پیش به کرونا مبتلا شده بود، دوباره به این گونه از ویروس کرونا مبتلا شد و در وضعیت بحرانی و وخیمی قرار گرفت.
واکسن‌ها علیه آن مؤثر خواهند بود؟
متخصص ارشد بیماری‌های عفونی، آنتونی س. فائوچی، در ژانویه گفت تأثیر واکسن‌ها علیه این گونه کمتر است؛ ولی احتمالا هنوز مؤثر خواهد بود. مدرنا گفته است واکسنش در برابر گونه‌ای که نخستین‌بار در آفریقای جنوبی شناسایی شد، حفاظت می‌کند؛ البته همراه با هشداری مهم: در یک تست آزمایشگاهی، پادتن‌های ناشی از واکسن در خنثی‌سازی این جهش تأثیر کمتری داشته‌اند. فایزر و بایونتک پژوهش‌شان را که هنوز مورد بررسی جامع قرار نگرفته، منتشر کردند که نشان می‌دهد واکسن‌شان به نحو مؤثری این گونه را خنثی می‌کند؛ گرچه آنها اندکی کاهش تأثیر را گزارش کرده‌اند. در 29 ژانویه، جانسون اند جانسون گفت در یک آزمایش جهانی گسترده معلوم شده که تزریق یک دوز از واکسنش به‌شدت مؤثر است؛ ولی حفاظتی که این واکسن از بیماران می‌کند، در آفریقای جنوبی ضعیف‌تر بود. کارخانه بیوتکنولوژی نوواکس هم خاطرنشان کرده که اثربخشی واکسنش در آزمایشی در آفریقای جنوبی به نحو قابل ملاحظه‌ای کمتر بوده است. در آفریقای جنوبی توزیع واکسن آکسفورد‌ـ‌آسترازِنِکا متوقف شده است. به گفته مقامات بهداشتی این واکسن در موارد ابتلای خفیف و ملایم ناشی از یک گونه جدید، حفاظت کافی فراهم نکرده است.
گونه بریتانیایی (B.1.1.7)
این گونه نخست در بریتانیا، به‌ویژه در لندن و در اطراف منطقه کِنت، در ماه سپتامبر (شش ماه پیش)، پیدا شد. گاهی به آن گونه «کِنت» گفته می‌شود. [این گونه] از ماه دسامبر به بعد در بریتانیا، دانمارک و ایرلند به‌سرعت در حال انتشار بوده است. چندین کشور، از‌جمله ایالات متحده، شاهد موارد ابتلای ناشی از این گونه ویروس کرونا بوده‌اند. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) در اوایل ژانویه (یک ماه پیش) بر‌اساس مدلی، پیش‌بینی کرد که این گونه می‌تواند در ماه بعد (ماه مارس) به گونه غالب در ایالات متحده بدل شود. مطالعه جدیدی نشان داد که این گونه از سه هفته پیش در ایالات متحده به‌سرعت در حال گسترش بود. این گونه‌ای که نخستین‌بار در بریتانیا شناسایی شد، ظاهرا انتقال‌پذیرتر از نسل متداول‌تر ویروس کروناست. داده‌های مقدماتی هم حاکی از این است که این گونه ممکن است 30 تا 70 درصد کُشنده‌تر از جهش‌های قبلی باشد. اجماع دانشمندان بر این است که واکسن‌ها در برابر این جهش مؤثر باقی خواهند ماند؛ چون این واکسن‌ها سپر دفاعی متنوعی از پادتن‌های خنثی‌کننده و سایر واکنش‌های سیستم ایمنی تشکیل می‌دهند. کارخانه‌های بیوتکنولوژی فایزر و مدرنا و نوواکس اظهار کرده‌اند که واکسنهایشان در ظاهر علیه این گونه مؤثر واقع می‌شوند. راویندرا گوپا، پروفسور میکروبیولوژی بالینی در دانشگاه کمبریج، در مطالعه‌ای از افراد مسن‌تر دریافت که واکنشی که واکسن فایزر در سیستم ایمنی به وجود می‌آورد، در مقابله با گونه‌ای که نخستین‌بار در بریتانیا شناسایی شده، اندکی کم‌مؤثرتر است.
جهش «اییک» (E484K)
شاید بهترین توصیف از [این گونه] این باشد: جهشی درون جهشی دیگر. آن را E484K می‌نامند یا آن‌طور که اپیدمی‌شناس‌ها به آن اشاره می‌کنند: «اییک» (Eeek) و در برخی از گونه‌هایی که پس از این توصیف خواهیم کرد، پدیدار می‌شود. این یک نوع جدید نیست، از آغاز این پاندمی بارها ظاهر شده است؛ ولی متخصصان همواره نگران آن بوده‌اند. این گونه وقتی با سایر گونه‌های مسری‌تر هم‌زمان شد، توجه غالب متخصصان را به خود جلب کرد. اییک در گونه‌هایی که نخستین‌بار در بریتانیا، آفریقای جنوبی و برزیل کشف شد، دیده شده است. این گونه همچنین در بیش از 200 نمونه از ویروس کرونا که در ایالات متحده ارزیابی شد (توالی ژنی آنها بررسی شد) شناسایی شده است. جهش اییک شاخک پروتئینی ویروس را تغییر می‌دهد که این همان جایی است که واکسن آن را هدف قرار می‌دهد. این جهش، به خودی خود، تغییر درخور‌‌توجهی در ویروس ایجاد نمی‌کند. نگرانی‌ای که درباره این جهش هست، به زمانی مربوط می‌شود که با گونه‌های دیگر جفت شود؛ اتفاقی که می‌تواند به ویروس کمک کند تا از شناسایی بگریزد و خنثی‌سازی آن به دست سیستم ایمنی انسان کمتر کارآمد و مؤثر باشد. دانشمندان فعالانه در حال تلاش‌اند تا به این پرسش پاسخ دهند. داده‌های آزمایش‌های بالینی نشان داده که این واکسن‌ها در پیشگیری از موارد ابتلای ناشی از گونه‌هایی که در آفریقای جنوبی با این جهش همراه بوده‌اند، کمتر مؤثر بوده است؛ اما واکسن‌ها امکان ابتلای شدید یا مرگ را فوق‌العاده پایین آورده‌اند. نکته‌ای نیمه‌مرتبط با پرسش واکسن: در یک پژوهش شواهد اولیه‌ای پیدا شد که نشان می‌دهند بیمارانی در آفریقای جنوبی که در حمله اولیه کروناویروس‌های رایج‌تر جان به در برده بودند، پس از آنکه در معرض گونه حاوی این جهش قرار گرفتند، دوباره مبتلا شده‌اند؛ هرچند بیماری‌شان شدید نیست.
گونه برزیلی (P.1)
این گونه را در مطالعات تعیین توالی ژنی (sequencing) ویروس کرونا در برزیل کشف کردند؛ عمدتا در ریودوژانیرو، در همان اویل ماه جولای (هشت ماه پیش)؛ پژوهشگران در ژاپن هم آن را در مسافرانی که دو ماه قبل از برزیل آمده بودند، کشف کردند. وجود این گونه در برزیل، پرو، کره جنوبی و ژاپن تأیید شده است. در 25 ژانویه مقامات بهداشتی مینه‌سوتا نخستین مورد از این گونه در ایالات متحده را در یکی از ساکنانی که اخیرا به برزیل سفر کرده بود، تأیید کردند. این گونه چندین تغییر دارد که چند تای آنها در شاخک پروتئینی ویروس که ویروس را به سلول انسان می‌چسبانَد، پیدا شده است. پژوهشگران به همین علت فکر می‌کنند که این نسل از ویروس احتمالا انتقال‌پذیرتر است. البته شواهدی مقدماتی دال بر اینکه پادتن‌ها ممکن است این گونه را شناسایی نکنند، وجود دارد؛ چیزی که می‌تواند به ابتلای دوباره به این ویروس منجر شود. در‌حال‌حاضر شواهد محکمی دال بر نبود تأثیرگذاری واکسن‌ها بر گونه برزیلی وجود ندارد. هرچند دانشمندان این امکان را مطرح کرده‌اند که این گونه می‌تواند از پادتن‌ها بگریزد؛ چیزی که بر اثربخشی واکسن‌های موجود تأثیر می‌گذارد. مدرنا اعلام کرده است که در‌صورتی‌که به واکسن به‌روزشده‌ای برای مقابله با این گونه نیاز باشد، قادر به طراحی آن است.
گونه دانمارکی (L452R)
این گونه 11 ماه پیش (در ماه مارس) در دانمارک کشف شد.
این گونه در کالیفرنیای شمالی به‌شدت گسترش یافت که این را به شیوع‌ها در خانه‌های سالمندان، زندان‌ها و بیمارستانی در ناحیه سن خوزه ربط دادند. این گونه در کالیفرنیای جنوبی و بیش از 24 ایالت دیگر آمریکا نیز دیده شده است. هنوز روشن نیست که آیا این نسل از ویروس کرونا اصلا از گونه غالب، انتقال‌پذیرتر یا کُشنده‌تر است یا نه. به نظر برخی دانشمندان این گونه ممکن است در برابر واکسن‌ها مقاوم‌تر باشد؛ چون جهش در شاخک پروتئینی آن رخ داده؛ اتفاقی که می‌تواند به ویروس کمک کند تا به سلول‌ها بچسبد؛ ولی دانشمندان می‌گویند قبل از اینکه بتوانند نتیجه‌گیری کنند، مطالعات بیشتری لازم است.
گونه اصلی(D614G)
این جهش که نزد دانشمندان صرفا به «G» معروف است، در ژانویه 2020 در چین کشف شد. این جهش خیلی زود در سراسر شهر نیویورک و اروپا گسترش یافت. جهش «G» [در سراسر جهان] فراگیر شده است. تا ماه جولای حدود 70 درصد از 50 هزار ژنوم ویروس کرونا که توسط پژوهشگران سراسر جهان در دیتابیسی مشترک بارگذاری شده، حامل این گونه بودند.
چه تفاوتی ایجاد می‌کند؟
به نظر برخی دانشمندان این جهش به طرز قابل ملاحظه‌ای انتقال‌پذیرتر از نسل اصلی ویروس کروناست. علت آن این است که این گونه در سطحش چهار تا پنج برابر شاخک‌های بیشتری دارد. این شاخک‌ها ویروس را قادر می‌سازند به سلول‌ها بچسبد و آنها را عفونی کند؛ ولی سایر دانشمندان هنوز بر سر انتقال‌پذیری بیشترِ [این گونه] چون‌وچرا می‌کنند.
گونه «G»، وقتی آزمایش‌های واکسن‌ها در جریان بود، گونه غالب بود. واکسن‌های فایزر و مدرنا در آزمایش‌ها 95 درصد اثربخشی نشان دادند.
چطور می‌توانیم از خودمان در برابر این گونه ها محافظت کنیم؟
همان تمهیدات حفاظتی‌ای که ویروس را در طول پاندمی دفع کرده است؛ مانند حفظ فاصله اجتماعی، ماسک‌زدن و شستن دست‌هایمان، در مواجهه با گونه‌های انتقال‌پذیرتر اهمیت حتی بیشتری دارند. آن دستورالعمل‌ها هم شما را از مبتلاشدن به هر‌یک از آن گونه‌ها حفظ می‌کنند و در‌عین‌حال در وهله اول، جهش ویروس را دشوارتر می‌کنند. دکتر فائوچی در ماه ژانویه گفت: «ویروس‌ها جهش نمی‌کنند؛ مگر اینکه تکثیر شوند». ولی این نیز برای دانشمندان مهم است که حتی‌الامکان چیزهای بیشتری درباره این گونه‌ها بیاموزند؛ چون ممکن است شیوه‌های خاصی وجود داشته باشد که بتوانیم با آنها گسترش‌شان را کاهش دهیم. تا وقتی پژوهش‌ها ادامه دارد، نمی‌توانیم مسلّم بدانیم که گونه‌های جدید چه خواهند کرد.
گونه‌های جدید چه تبعاتی برای واکسن‌ها دارند؟
فائوچی در ماه ژانویه گفت: «ما باید تا جایی که می‌توانیم و ممکن است افراد بیشتری را با واکسن کنونی‌مان واکسینه کنیم... و آماده این حادثه محتمل باشیم که شاید زمانی در آینده مجبور به به‌روزرسانی این واکسن شویم».
هم‌زمان که گونه‌های مهم‌تری گزارش می‌شود، پرسش آشکار (و شاید مهم‌ترین پرسش) این است: آیا واکسن‌ها علیه این گونه‌ها مؤثر خواهند بود؟ برخی جهش‌ها به نگرانی خاصی دامن زده‌اند؛ چون آنها بر شاخک‌های ویروس تأثیر می‌گذارند و این شاخک‌ها همان چیزهایی‌اند که واکسن‌ها آنها را هدف می‌گیرند. مخلص کلام اینکه کارخانه‌های داروسازی در حال آزمایش واکسنهایشان روی گونه‌های جدید ویروس و در حال تسریع آزمایش‌های جدید هستند. مدرنا و فایزر‌ـ‌بایونتک به لطف تکنولوژی mRNAشان می‌توانند واکسنهایشان را به‌سرعت به‌روزرسانی کنند؛ بنابراین می‌توانند واکسن‌ها را برای هدف‌گیری گونه‌های جدید از نو طراحی کنند.
فایزر و مدرنا آزمایش روی این گونه‌ها را شروع کرده‌اند و اگرچه واکسن‌ها موجب واکنش‌هایی [در سیستم ایمنی انسان] شده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد که این واکنش‌ها کمتر مؤثر بوده‌اند. شمار رو به افزایشی از دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که ما نهایتا به چیزی مثل تزریق سالانه واکسن آنفلوانزا نیاز خواهیم داشت. کارخانه‌های داروسازی به تناوب واکسنهایشان را برای مقابله‌کردن با گونه‌های جدید به‌روزرسانی خواهند کرد و ما برای ایمن‌ماندن باید واکسن‌های یادآوری تزریق کنیم. راویندرا گوپتا، استاد میکروبیولوژی بالینی دانشگاه کمبریج، می‌گوید: «مثل آنفلوانزا باید واکسن را به‌روز کنیم. می‌شود این اتفاق را از همین حالا دید. کارخانه‌ها متوجه می‌شوند که در بلندمدت به مشکل برمی‌خورند و رفعش خواهند کرد؛ درست همان‌طور که هر سال با آنفلوانزا این کار را کرده‌اند».
