پایان عصر جک ما، تقصیر چه کسی است؟

در ژانویه ۲۰۱۷ و ۱۰ روز قبل از اینکه ترامپ وارد کاخ سفید شود، ما یک دیدار علنی با ترامپ در برج او در نیویورک داشت. جک ما از برنامه‌های خود برای توسعه امپراتوری‌اش و ایجاد یک میلیون شغل در آمریکا صحبت کرده‌ بود و ترامپی را که به‌شدت اهل بده‌بستان است، خوشحال کرده بود. اما این دوستی زیاد طول نکشید. جنگ تجاری آمریکا و چین و اختلال‌هایی که در زنجیره تامین ایجاد شد، باعث شد ۲۰ ماه بعد، «ما» خودش را از ترامپ دور کند.

جک ما در عوض، بر بازار داخلی متمرکز شد و به‌دنبال راه‌هایی گشت که غول تکنولوژی مالی انت، بتواند در حوزه پرداخت و سرمایه‌گذاری و بیمه و فراتر از آن، توسعه پیدا کند. اما بلندپروازی‌های او در سخنرانی ۲۴ اکتبر او در شانگهای، فرو ریخت.

ما در این سخنرانی چیزهایی گفت که شاید یکی از پرهزینه‌ترین اظهارنظرها در طول تاریخ باشد. او قانون‌گذاران چین را به خفه کردن نوآوری متهم کرد و بخش بانکداری چین را که کاملا تحت تسلط دولت است، مورد انتقاد قرار داد. او گفته بود: «نباید از همان روشی که برای مدیریت ایستگاه قطار استفاده می‌کنیم، برای مدیریت و قانون‌گذاری فرودگاه استفاده کنیم. نمی‌توانیم آینده را با ابزارهای گذشته، مدیریت کنیم.» این اظهارات ما به سرعت در رسانه‌های اجتماعی چین دست به دست شد و حمله‌ای مستقیم به مقامات این کشور تلقی شد.

کمتر از دو هفته بعد ما به همراه دو مدیر دیگر، به ملاقات با قانون‌گذاران مالی فراخوانده شد و یک روز بعد، عرضه اولیه انت متوقف شد. در بیانیه‌ای که در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، شرکت انت اعلام کرد «بر چالش‌ها غلبه خواهد کرد و به قانون احترام می‌گذارد.»

چند ساعت بعد از اینکه مقامات چین اجازه ندادند انت‌گروپ ما، بزرگ‌ترین عرضه اولیه تاریخ را رقم بزند، عبارتی در اینترنت چینی به سرعت انتشار یافت: «هیچ‌گونه به اصطلاح عصر جک مایی وجود ندارد، جک ما فقط بخشی از این عصر است.»

قانون‌گذاران چینی، دلیل توقف عرضه اولیه را «تغییرات در محیط قانونی تکنولوژی مالی و یکسری مسائل مهم دیگر» اعلام کردند. اما کارشناسان می‌گویند این اتفاق مستقیما با اظهارات ما در ارتباط است. یک روزنامه اقتصادی دولتی چین هم در مقاله‌ای نوشت که تعلیق عرضه اولیه انت، به‌منظور «حفاظت بهتر از حقوق و منافع مصرف‌کنندگان مالی» صورت گرفته است.

کاربران اینترنت، با اظهارنظرهای طعنه‌آمیز به این خبر واکنش نشان داده و برخی هم آن را نشانه پایان دوران ما دانستند.

تحلیلگران می‌گویند توقف غیرعادی و دراماتیک عرضه اولیه شرکت انت، آن هم کمتر از ۴۸ ساعت قبل از تاریخ اعلام شده، نشان‌دهنده تسلط حزب کمونیست چین بر فعالیت‌های بخش‌خصوصی است. بیل بیشاپ، نویسنده خبرنامه Sinocism با تمرکز بر وقایع چین می‌گوید: «دولت چین بار دیگر به همه کارآفرینان بخش‌خصوصی یادآوری کرد که هر چقدر هم ثروتمند و موفق باشند، هر زمان بخواهد، فرش را از زیر پای آنها می‌کشد.»

جک ما سال‌ها نماد ظهور یک کارآفرین خودساخته عرصه تکنولوژی در چین بود و رسانه‌های این کشور، به سال‌هایی که رشد بی‌سابقه در این حوزه رخ می‌داد، با عنوان «عصر ما یون» (لقب دیگر جک ما)، اشاره می‌کردند؛ مسیری که با موفقیت غول تجارت الکترونیک او، علی‌بابا هموار شد و سپس با شاخه مالی آن، انت گروپ، ادامه پیدا کرد. بعد از توقف عرضه اولیه انت، سهام علی‌بابا که مالکیت بخشی از شرکت انت را در اختیار دارد، بیش از ۸ درصد کاهش یافت و باعث کاهش ۳ میلیارد دلاری ثروت خالص او شد.

پکن ظاهرا نشان می‌دهد که به نیروهای بازار اجازه می‌دهد نقشی «تعیین‌کننده» داشته باشند، اما جنجالی که بر سر انت ایجاد شد، خلاف این موضوع را ثابت می‌کند. مسلما شرکت‌های بزرگ تکنولوژی چین مثل انت و تنسنت و بیدو، اکنون می‌دانند نباید کاری را که ما در ۲۴ اکتبر انجام داد، تکرار کنند. هدف این بود که دیگر شرکت‌های تکنولوژیک که امید دارند بر قوانین اثر بگذارند،‌ ساکت شوند.

به نظر می‌رسد غلبه بر این شرایط در سال ۲۰۲۱ هم دشوار است. موج حمله‌ای که از طرف دولت چین وارد شد و اسلحه عدم اعتماد خود را به سوی ما نشانه رفت، در اوضاع درهم و برهمی که کووید-۱۹ ایجاد کرده بود، گم شد. وقتی جان هزاران نفر در یک پاندمی جهانی در خطر است، به سختی می‌توان به یک جنگ شرکتی فکر کرد. اما سقوط ما سوالات زیادی را در مورد مدل «کاپیتالیسم دولتی» چین مطرح می‌کند. یکی از آنها این است که خط‌هایی که نباید از آنها عبور کرد کجا قرار دارند؟