خروج شرکت‌های لوازم خانگی خارجی از بازار ایران
صنعت تولید لوازم خانگی ایران با پشتوانه‌ای به قدمت هشت دهه فعالیت، تنها سهم ۵/۱ درصدی از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از جام جم، بسیاری از کارشناسان معتقدند یکی از دلایل مهم سهم نه چندان مطلوب این صنعت از تولید ناخالص داخلی، نگاه غالب در دولت‌های مختلف، به کسب درآمد از خام‌فروشی نفت بوده است. موضوعی که باعث شده همواره نگاه به صنایع مختلف از جمله صنعت لوازم خانگی نگاهی شیک و غیرضروری به شمار آید. لذا ظرفیت‌های فراوان صنعت تولید لوازم خانگی ایران در زمینه خلق ارزش افزوده، مانند بسیاری از ظرفیت‌های مغفول صنایع تولیدی دیگر، به دلیل سهولت کسب درآمد از خام‌فروشی نفت نادیده گرفته شده است. نتیجه این نادیده گرفتن ظرفیت‌ها، چیزی جز عقب‌ماندگی تولیدکنندگان ایرانی از رقبای خارجی خود در زمینه رشد پایدار تولید نبوده است. با مقایسه وضعیت تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران با بسیاری از رقبای آسیایی خود که از قضا دهه‌ها پس از شرکت‌های ایرانی، کار در زمینه تولید لوازم خانگی را آغاز کرده‌اند؛ به این نتیجه می‌رسیم که مجموعه‌ای از مشکلات در مسیر تولید و برندسازی، تولیدکننده خوشنام و قدیمی ایرانی را از حضور موثر در بازارهای داخلی و جهانی دور نگاه داشته است. با این حال بعد از خروج برندهای خارجی از بازار لوازم خانگی ایران طی سال‌های اخیر تولیدات داخلی با رشد قابل توجهی مواجه بوده‌اند. روندی که تداوم آن نیازمند انجام مراقبت‌هایی در آینده است.
شاید تا پیش از آغاز دهه ۹۰ و نبود مشکلات در فروش قیمت خام، احساس نیاز در بین مسؤولان کشور به بهره‌گیری از ظرفیت‌های بسیاری از صنایع تولیدی کشور از جمله صنعت لوازم خانگی وجود نداشت. اما دهه مذکور برای اقتصاد ایران، دهه‌ای متفاوت بود. تحریم‌های بی‌سابقه جهانی علیه اقتصاد و فروش نفت ایران، در کنار کاهش قیمت جهانی این محصول، باعث شد تا لزوم تولید محصولات با ارزش افزوده بالا در کشور و تکمیل زنجیره صنایع تولیدی گوناگون نه در جایگاه یک گزینه، بلکه به عنوان نیازی حیاتی برای کشور مطرح شد.
بدعهدی‌های چندین باره شرکت‌های خارجی لوازم خانگی در عمل به تعهدات خود، در قبال طرف ایرانی و تامین نیاز بازار کشورمان به بهانه تحریم‌های آمریکا، شرایط متفاوت و جدیدی را ایجاد کرد. شرایطی که باعث شد دولتمردان و مدیران کشور باردیگر دست نیاز به سوی تولیدکنندگان و صنعتگران داخلی دراز کرده و به توان داخل برای رفع کمبودهای بازار لوازم خانگی کشور اعتماد کنند.
با افت ارزش پولی ملی و تکانه‌های شدید ارزی در دهه ۹۰ شرایط برای نقش‌آفرینی تولیدکنندگان ایرانی که وابستگی کمتری به واردات داشتند، فراهم شده و نیاز کشور به داخلی‌سازی هرچه بیشتر قطعات مورد نیاز تولید لوازم خانگی، به عنوان یک اصل در میان صنعتگران پذیرفته شد. از این رو در بسیاری از محصولاتی که عمق ساخت داخل در آنها کمتر از ۴۰ درصد بود؛ اکنون براساس آمار دست‌اندرکاران صنعت این مقدار به بیش از ۶۵ درصد رسیده و همچنان برای رشد داخلی‌سازی قطعات، تلاش‌های مستمری در جریان است.
رشد ۳۰ درصدی تولید یخچال و فریزر
از این رو ما شاهد آغاز یک مسیر نوین هستیم که شاید بتوان آغازش را اردیبهشت سال ۹۷ و خروج ترامپ از برجام دانست. به طوری که اخیرا مهدی حاجی‌یوسفی، عضو انجمن لوازم خانگی از رشد ۵۲ درصدی تولید لوازم خانگی داخلی در ایام سپری‌شده سال جاری، در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته خبر داد. بررسی آمارهای منتشرشده وزارت صمت تا پایان آبان ۱۳۹۹ نشان از افزایش تولید انواع لوازم خانگی دارد. به عنوان مثال در این بازه هشت ماهه تعداد یک میلیون و ۳۳۴ هزار و ۳۰۰ دستگاه یخچال و فریزر در کشور تولید شده است که در هم‌سنجی با سال ۹۸ رشد ۲/۲۹ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین در همین مدت کارخانجات تولیدی لوازم خانگی کشور موفق به تولید ۶۶۵ هزار و ۲۰۰ دستگاه ماشین لباسشویی شده‌اند که رشد ۵۸/۲درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد. تولید انواع تلویزیون نیز در همین مدت با رشد قابل توجه ۶۲/۵ درصدی به ۸۰۱هزار و ۶۰۰ دستگاه رسیده است که از لحاظ درصد رشد، پیشتاز آمارهاست. این آمارها و رشد امیدبخش تولیدات در این حوزه به‌خوبی نشان می‌دهد ظرفیت مغفول‌مانده صنعت تولید لوازم خانگی در حال احیا بوده و تولیدکننده داخلی به خودباوری رسیده است. بی‌شک این موفقیت در سایه تلاش تولیدکنندگان داخلی و همراهی سیاستگذاران کلان کشور در نبود برندهای بدعهد خارجی رخ داده و برای تداوم آن راهی جز برنامه‌ریزی صحیح و اتخاذ تصمیمات منطقی وجود ندارد. لذا صنعت لوازم خانگی کشور، نیازمند یک نقشه راه جامع و هدفگذاری واقع بینانه است. نقشه راهی که بتواند در یک مدت مشخص ما را به ظرفیت تولید ۱۹/۷ میلیون دستگاه انواع لوازم‌خانگی که محمدرضا کلامی، سرپرست سابق معاونت بازرگانی داخلی وزارت صمت به عنوان توان تولیدی کشور مطرح کرده است، برساند.
ولع شرکت‌های خارجی برای بازگشت به بازار ایران
مسؤولان امر و دلسوزان تولید کشور باید عوامل تهدیدکننده رشد تولید لوازم خانگی را شناسایی و در جهت مقابله با تاثیرات آنها برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند. چرا که بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران براساس تجربیات گذشته درباره برخورد دولت ایران با شرکت‌های عهدشکن خارجی، معتقدند با بازگشت احتمالی جو بایدن به برجام، متاسفانه دولتمردان ایرانی بدون هیچ ممانعتی به برندهای بدعهد خارجی و به طور ویژه کره‌ای‌ها، اجازه خواهند داد تا با بازگشت به بازار کشور، کما فی‌السابق به فعالیت بپردازند. شنیده‌ها حاکی است که شرکت‌های کره‌ای «ال‌جی» و «سامسونگ» که تا حدود سه سال پیش ۷۰ درصد سهم بازار لوازم خانگی کشورمان را در تصاحب خود داشتند و در دهه اخیر حداقل دو مرتبه در روزهای سخت تحریم‌ها، ایران را تنها گذاشته‌اند؛ اکنون با ولعی چندین برابر گذشته برای بازگشت به بازار ایران روزشماری می‌کنند. حتی زمزمه‌هایی شنیده می‌شود که برخی دفاتر این شرکت‌ها در کشورهای همسایه ایران، به‌دقت در حال رصد شرایط بازار ایران هستند. پرواضح است که هر نوع حمایت بیش از حد و غیرمتعارف دولتی از تولیدات داخلی نیز نتیجه‌ای جز آنچه در «صنعت خودرو» شاهد آن هستیم، نخواهد داشت. لذا راه‌حل، اتخاذ سیاستی موثر و معتدل است. یعنی حمایت از تولید، باید در کنار حفظ اصل رقابت در دستور کار قرار گیرد.
«قاچاق» خطر بزرگ دیگری است که تولید کشور را تهدید می‌کند. اگرچه بسیاری از برندهای خارجی لوازم خانگی به دلیل تحریم‌ها، افزایش نرخ ارز و ممنوعیت‌ها، به طور رسمی در کشور حضور ندارند؛ اما متاسفانه این محصولات به تعداد فراوان از طریق قاچاق وارد کشور می‌شوند. از این رو تدبیری در جهت مقابله اساسی با قاچاق که همواره «تولید ملی» را با تهدیدات اساسی مواجه می‌کند، امری واجب به نظر می‌رسد.
نباید اجازه بازگشت آسان به شرکت‌های بدعهد خارجی داده شود
ابوالقاسم شانه‌ساز، دبیر انجمن صنفی کارفرمایان و تولیدکنندگان لوازم خانگی کوچک، در گفتوگو با خبرنگار جام‌جم گفت: «در سال ۹۹، تاکنون شاهد رشد بیش از ۵۰ درصدی تولید لوازم خانگی داخلی در مقایسه با مدت مشابه پارسال بوده‌ایم. حتی در تنوع مدل‌های محصولات نیز ما رشد قابل‌قبولی داشته‌ایم. به عنوان مثال در تولید جاروبرقی از ۱۱ مدل پیشین به تولید ۲۵ تا ۳۰ مدل گوناگون رسیده‌ایم. این موارد موفقیت‌های خوبی برای تولیدکننده ایرانی هستند. وی ادامه داد: یکی از دلایل مهمی که به رونق فعلی تولید داخلی کمک کرده و انصافا وزارت صمت درباره آن همکاری خوبی داشته؛ ممانعت از ورود لوازم خانگی پیش‌ساخته است که خوشبختانه این مساله باعث دلگرمی همکاران ما و تولیدکنندگان زحمتکش ایرانی شده است. البته میزان تولید و فروش لوازم خانگی ایرانی در داخل می‌توانست آماری بیش از اینها را نشان دهد، اما به دلایلی چون رکود حاکم بر اقتصاد و کاهش قدرت خرید مردم در سال‌های اخیر، شاهد آن نبوده‌ایم.»
شانه‌ساز در ادامه این گفتوگو با تاکید بر لزوم مداومت در حمایت از تولید اظهار کرد: «برای حمایت از تولید داخل، نیازمند یک اجماع ملی هستیم. یعنی دولت، مردم و تولیدکنندگان باید همه در صحنه حضور یابند. در وهله نخست معتقدم که تولیدکنندگان باید توجه بیشتری را صرف افزایش کیفیت محصولات خود کنند. تولیدکنندگان عزیز باید تلاش کنند و بدانند که خوشبختانه حتی با وجود ممنوعیت‌های وارداتی، در بازار ایران ما با پدیده انحصار روبه‌رو نیستیم و نخواهیم بود. بنابراین نیامند اجناس باکیفیت هستیم. در وهله دوم نیز مسؤولان محترم باید در زمینه تامین ارز جهت واردات برخی قطعات که هنوز تولید آنها در داخل کشور دارای توجیه اقتصادی نیست؛ مساعدت بیشتری کنند، یعنی باید ارز کافی در این زمینه در اختیار تولیدکنندگان ایرانی قرار گیرد تا چرخ تولید هرچه سریع‌تر و روان‌تر به حرکت خود ادامه دهد.» دبیر انجمن صنفی کارفرمایان و تولیدکنندگان لوازم خانگی کوچک با اشاره به این موضوع که کل نیاز سالانه لوازم خانگی کوچک به تامین ارز چیزی حدود ۳۰۰ میلیون دلار است، افزود: «مطمئنا مسؤولان محترم می‌توانند با تخصیص به موقع ارز، به یاری تولیدکنندگان بیایند. در کنار دو مورد مذکور معتقدم که درباره تامین مواد اولیه تولیدکنندگان از صنایع فولاد و پتروشیمی، باید کمک بیشتری به آنها شود. در نهایت نیز آنچه مهم و ضروری به نظر می‌رسد؛ ایجاد یک شرایط پایدار و مطمئن برای تولید است. چنین چیزی جز با اتخاذ یک سیاست صحیح و نگاه بلندمدت میسر نخواهد بود.»
دبیر انجمن صنفی کارفرمایان و تولیدکنندگان لوازم خانگی کوچک، در ادامه گفتوگو با اشاره به بدعهدی شرکت‌های کره‌ای به بهانه تحریم‌های آمریکا، افزود: «متاسفانه شرکت‌های مذکور ایران را ترک کردند. اما خوشبختانه باقیمانده تجهیزات و خط تولیدی که در اثر سرمایه‌گذاری طرف ایرانی ایجاد شده بود؛ بیکار و معطل باقی نماند و با این امکانات به تولید محصولات با برندهای دیگری پرداخته شد. در واقع دیگر نیازی به وجود شرکت‌های بدعهد خارجی احساس نمی‌شود. اما این مساله را نیز باید حتما مدنظر داشت که به دلیل نیاز صنعت برای به‌روز بودن و لزوم واردات تکنولوژی‌های نوین، طرف ایرانی باید همواره با طرف‌های خارجی مثل کره‌ای یا غیره در ارتباط باشد. یعنی همواره باید تکنولوژی تولید خود را از طریق پژوهش‌های داخلی خودمان یا ارتباط با شرکت‌های خارجی به‌روز نگاه داریم. اما در مورد خاص دو شرکت کره‌ای یعنی ال‌جی و سامسونگ، نباید به آسانی اجازه داد که مجددا بیایند و سرمایه‌های ما را با خود برده و هیچ چیزی به عنوان جایگزین باقی نگذارند. به بیان صریح‌تر ما نباید خودمان و بازارمان را به قیمت ارزان در اختیار آنها قرار دهیم».
باید از تولیدکننده داخلی حمایت کنیم
ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی، رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران، در گفتوگو با جام‌جم با اشاره به احتمال بازگشت شرکت‌های خارجی به ایران، گفت: «این مساله که ما باید از تولیدکننده داخلی حمایت کرده و اجازه ندهیم تا باردیگر، درصد بالایی از بازارمان در اختیار تعداد محدودی از شرکت‌های خارجی قرار گیرد؛ حرف منطقی و صحیحی است. اکنون سوال مهمی پیش روی صنعت ایران است. یعنی در فرضیات صنعتگران ایرانی باید این گزینه نیز مدنظر باشد که حتی اگر یک درصد، ما با یک دوران پساترامپ مواجه شده و در اثر کاهش فشار تحریم‌ها در آستانه تعامل با بازارهای جهانی قرار گیریم، آیا صنعت ما آمادگی این مساله را دارد؟ بالاخره تحریم شرایط ویژه‌ای دارد و در کنار مشکلات موجود، یک سری از فرصت‌ها را نیز برای ما به وجود آورده است. یکی از این فرصت‌ها قطع جریان بی‌رویه واردات به کشور بوده است که کمک شایانی به تقویت تولید ملی کرده است. وی ادامه داد: از سوی دیگر ما جهش‌های نرخ ارز را داشته‌ایم. یعنی شرایط در مجموع برای آن دسته از تولیدکنندگان داخلی ما که میزان کمتری از وابستگی به واردات را داشته‌اند، بهتر شده است. بنابراین با توجه به شرایط پیش‌آمده برای صنعت کشور در دوران تحریم و گشایش‌های احتمالی در دوران پساترامپ، مسؤولان و دست‌اندرکاران کشور باید انتخاب سنجیده‌ای برای ادامه راه داشته باشند.»
روغنی‌گلپایگانی در ادامه با اشاره به لزوم آمادگی کشور جهت اتخاذ تصمیمات سنجیده در راستای حمایت از صنایع تولیدکننده داخلی در صورت بروز هر پیشامدی، بیان کرد: «اکنون در اتاق بازرگانی ایران نیز احتمال وجود شرایط پساترامپی در نظر گرفته‌شده و مورد بحث میان صاحبنظران است. احتمال دارد شرایطی پیش بیاید که جریان واردات مجددا برقرار گردد. همچنین ممکن است شرکت‌های کره‌ای بار دیگر به بازار ایران بازگردند. بنابراین بنده به عنوان یک فعال اقتصادی به همه توصیه می‌کنم که حافظه تاریخی خود را قوی‌تر نماییم و آن دسته از کشورها و شرکت‌هایی که به‌راحتی در شرایط تحریم، ما را ترک کردند، به خاطر داشته باشیم. قطعا نباید اگر گشایشی برای کشور ما در جهت کاهش تحریم‌ها رخ دهد، فورا اجاره بازگشت به آن دسته از کشورها و شرکت‌ها را بدهیم و همه فرصت‌های کشورمان را تمام و کمال در اختیار آنها بگذاریم. به بیان ساده‌تر با روش‌های مناسبی از قبیل وضع تعرفه‌های خاص یا حمایت دائم و پایدار از تولیدکنندگان توانمند داخلی، اجازه ندهیم شرایط به روزهای مانور این شرکت‌های بدعهد در بازار ایران بازگردد. باید همواره به یاد داشته باشیم که شرکت‌هایی چون ال‌جی و سامسونگ چه سود بزرگی از بازار ایران به جیب زدند و در روزهای حساسی که بازار کشور نیازمند آنها بود؛ به همه چیز پشت پا زده و کشورمان را ترک کردند. البته همان‌طور که در ابتدا گفتم؛ فرض بنده بر وجود یک دوران گشایش پس از پایان ریاست جمهوری ترامپ یا همان دوران پساترامپ است».
رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران، در ادامه با تاکید بر لزوم توجه بیشتر تولیدکنندگان ایرانی به بحث کیفیت محصول و خدمات پس از فروش اضافه کرد: «تولیدکنندگان خوب ایرانی باید به بحث ارتقای کیفیت، توجه به نظرات مشتریان و خدمات پس از فروش توجه ویژه‌ای کنند. انصافا در برخی موارد ما باید مشتری‌مداری را از رقبای خارجی خودمان بیاموزیم. یعنی در این زمینه باید خودمان را با شرکت‌های مطرح جهانی قیاس کنیم و در جهت رفع نقاط ضعف‌مان بکوشیم. به طور مشخص ما باید از لحاظ قیمت، کیفیت و خدمات‌دهی خودمان را به حدی از استاندارد برسانیم که در شأن ملت بزرگ ایران باشد. در این صورت ما نه‌تنها در بازار داخلی حرف بسیاری برای گفتن خواهیم داشت، بلکه در بازارهای صادراتی نیز یک رقیب توانا برای برندهای جهانی خواهیم بود.»
