غارت تمدن‌های ایران زیر زمین +عکس

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از دنیای اقتصاد، طی سال‌ها اجازه داده شد تا موزه‌های فرانسه و انگلیس با آثار به‌سرقت‌رفته از مکان‌های باستانی و تاریخی ایرانی، پر شود. محوطه‌های باستانی از جندی‌شاپور گرفته تا سیلک، از بیستون گرفته تا شهر سوخته، از تپه حسنلو گرفته تا تمدن جیرفت و... طی دهه‌های طولانی همواره غارت شدند و این موضوع بعد از انقلاب اسلامی ایران با وجود ممنوعیت قاچاق و مجازاتی که برای گنج‌یابان و دلالان آثار تاریخی درنظر گرفته شد، ادامه یافت و بازارهای اروپا، ژاپن و آمریکا پر شد از میراث به‌سرقت‌رفته ایرانی. شواهد نشان می‌دهد که حفاظت از این میراث هرگز به‌درستی صورت نگرفته است و کاوش‌های غیرقانونی با وجود برخوردهای انتظامی، همچنان با شدت ادامه دارد. داستان‌های سرقت‌ها بسیار است و حتی فقط نام بردن از آنها امری است دشوار. اما چند مورد از پرونده‌های جنجالی از غارت میراث و گنجینه‌های ایرانی که در چند دهه اخیر اتفاق افتاده را در ادامه مرور خواهیم کرد.

گنجینه گمشده جوبجی

در سال1386 کارگرانی که در روستای جوبجی، زمین را برای انجام عملیات لوله‌کشی می‌کندند، به‌طور تصادفی به یک گنج باستانی باشکوه رسیدند. این گنجینه که شامل جواهرات و سنگ‌های قیمتی می‌شد، در 2تابوت برنزی قرار داده شده بود. بیشتر اشیا از طلا ساخته شده و متعلق به 600تا 700سال پیش از میلاد مسیح، یعنی از زمان حکومت پارس‌ها قبل از هخامنشیان تا اوایل دوره امپراتوری هخامنشی بود. روستای جوبجی در نزدیکی شهر رامهرمز در استان خوزستان واقع شده است. این آثار باستانی کشف‌شده که به زیبایی طراحی شده بودند شامل حلقه، دستبند، دکمه‌سردست، گردنبند، زنجیره، دکمه، آویز، مهره، سنجاق، خنجر سلطنتی و انواع مجسمه‌های برنز می‌شد. در آن زمان این اشیای تاریخی برای رسانه‌ها به نمایش درنیامد. در آن زمان اسفندیار رحیم‌مشایی، رئیس میراث فرهنگی کشور بود. او وعده انتقال گنجینه کشف‌شده به عمارت صمیمی رامهرمز را داده بود. با این حال بعد از پیدا شدن این گنج، تا سال‌ها محل نگهداری آن افشا نشد. بخشی از این اشیا در نمایشگاه‌هایی یکی در هلند و دیگری در آلمان به نمایش درآمدند، اما هنوز نیز با گذشت 13سال از سرنوشت دقیق آنها خبری نیست. بسیاری از باستان‌شناسان و اهالی رامهرمز نگران‌ هستند که این گنج به کلکسیونرهای خصوصی یا موزه‌های بین‌المللی فروخته شده باشد. کشف این گنج باعث شد جوبجی بارها غارت شود و تخریب‌ها به‌حدی زیاد بود که حفره‌های ایجاد‌شده باعث سستی خاک منطقه و خطر ریزش شد. بالاخره در سال97 عملیات نجات‌بخشی این محوطه تاریخی آغاز شد که منجر به کشف چند تابوت باستانی ارزشمند متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی شد. با وجود آغاز کاوش‌ها، باز هم شکارچیان گنج در خفا تونل‌هایی 20متری به سمت این محوطه حفاری کردند.

تمدن از دست رفته جیرفت

همه‌‌چیز از یک باران سیل‌آسا در سال1380 در جیرفت آغاز شد. سیل نه فقط مردم تنگدست روستا را از خشکسالی نجات داد، بلکه گنج‌های پنهان در دل زمین را بیرون آورد و سرنوشت مردم این منطقه را تغییر داد. بارش شدید، خاک را کنار زد و آثار و اشیای نفیسی را بیرون آورد که حاکی از وجود تمدنی 5هزار ساله در منطقه بود. فردای روزی که نخستین گلدان سنگی با نقش و نگاری ظریف پیدا شد، همه مردم با بیل و کلنگ به منطقه هجوم بردند تا گنج پنهان را از دل زمین بیرون بیاورند. 9‌ماه غارت از سوی روستاییان و قاچاقچیان باعث شد بیش از 2000گور شکافته شود. تنها از دل هر گور 30شیء گران قیمت به‌دست آمده بود. بسیاری از این اشیای قیمتی در مدت کوتاهی از نیویورک، پاریس و لندن سردرآوردند. حتی روستاییان، زمین منطقه را قطعه‌بندی کردند و سهم هرکس یک تکه بود تا در آن کندوکاو کند. سر انجام از اوایل سال 1381 نخستین حفاری‌های رسمی در منطقه آغاز شد. برخی از اهالی، آثاری که در سال‌های قبل به‌دست آورده بودند را به میراث فرهنگی اهدا کردند. کاوش‌ها به کشف قدیمی‌ترین بنای مذهبی بین‌النهرین و چند بنای دیگر و کتیبه‌های مختلف در منطقه منجر شد. همچنین شهری با وسعت مشابه شهر سوخته پیدا شد که در مرکز آن دژی وجود داشت که در سال1388 و پس از چند فصل کاوش ارتفاع آن به 23متر رسید. امروزه می‌توان بسیاری از اشیای جیرفت را در موزه لوور پاریس و تعدادی را در سوئیس و لندن دید. تعداد زیادی نیز به‌دست دلالان اسرائیلی و آمریکایی افتادند و به گالری‌های خصوصی رفتند.

جام شیردال؛ از ایران تا آمریکا

گنجینه غار کلماکره که از آن به‌عنوان یکی از 6گنجینه پرآوازه جهان یاد می‌شود، شاید چندین هزار اثر مکشوفه داشته باشد که همه آنها از راه قاچاق به‌دست آمده و در سراسر جهان پراکنده است. جام شیردال ایرانی، یکی از آثار باستانی پربحث ایرانی است که از این غار به‌دست آمده. زمانی که یک قاچاقچی عرب قصد انتقال شیردال از سوئیس به آمریکا را داشت، پلیس فرودگاه آمریکا آن شیء را ضبط می‌کند و پس از بررسی کارشناسان آمریکایی مشخص می‌شود این شیردال مربوط به تمدن و فرهنگ ایران است. قاچاقچی مذکور قصد داشت این جام را به قیمت یک‌میلیون دلار به یک مجموعه‌دار خصوصی بفروشد. شیردال از آن جهت جنجالی شد که آمریکایی‌ها برای بازگرداندن آن 10سال تعلل کردند. تا اینکه در سال1392 محمدعلی نجفی، رئیس سازمان میراث فرهنگی وقت، مقابل دوربین‌های خبری، شیردال را از جعبه بیرون آورد و اعلام کرد که آمریکایی‌ها این جام 2700ساله را به نشانه حسن نیت به او داده‌اند. از همان زمان بحث‌هایی درباره اصالت شیردال سر گرفت. تعدادی از باستان‌شناسان می‌گفتند از نظر ظاهر هیچ تفاوتی با اشیای مکشوفه کلماکره ندارد، اما بعضی دیگر آن را نسخه تقلبی شیردال واقعی عنوان می‌کردند.

غارت غار کلماکره

یکی از مناطق مهم باستان‌شناسی ایران و جهان که گنجینه ارزشمند آن طی سال‌ها به یغما رفت، غار کلماکره در استان لرستان و در شهرستان پلدختر است. غارت غار کلماکره از سال1368 آغاز شد؛ یعنی زمانی که یک شکارچی در تعقیب یک بز کوهی آن را کشف کرد و در نخستین بازدید خود یک سکه قدیمی از آن پیدا کرد و به ارزش غار پی برد. او دفعات بعد مجهزتر وارد غار شد و اشیای بیشتری یافت و کم‌کم آنها را به فروش رساند. کم‌کم افراد محلی، قاچاقچیان، حفاران، دلالان و خریداران آثار هنری، اشیای موجود در این غار، شامل سکه، ماسک‌های زرین مجسمه‌ها، جام‌های نقره‌ای و کوزه‌های سفالی مربوط به دوران هخامنشیان و مادها را به یغما بردند؛ تا جایی که وقتی سازمان میراث فرهنگی از وجود این غار مطلع شد، چیزی از اشیای تاریخی آن باقی نمانده بود. بعداً غار کلماکره به‌عنوان ششمین گنجینه باستان‌شناسی دنیا معرفی شد که گنجینه بسیاری از موزه‌ها به آن تعلق دارد؛ غار کلماکره‌ای که تازه در سال1384 در فهرست آثار ملی قرار گرفت و سال‌ها بدون نگهبان رها شده بود و فقط چند باری ورودی غار برای جلوگیری ازهجوم غارتگران توسط سازمان میراث فرهنگی سیمان شده بود! در یک گزارش ثبتی درباره اثر در سال1382 قید شده است: «... طی 3سال اول همه‌روزه بیش از 100نفر در گوشه و کنار غار مشغول جست‌وجو و کندوکاو و در حقیقت تخریب اعجاب‌انگیز بودند...». مدیرکل میراث فرهنگی لرستان مدعی بود که 2300اثر از غار کلماکره در جهان پراکنده است. بارها نمایش‌های ویژه‌ای از این آثار در نیویورک، لس‌آنجلس، لندن و وین برپا شده است. همچنین در موزه‌های لوور، متروپولیتن، میهو کیوتو و... آثاری از این غار نگهداری می‌شود. گفته می‌شود این اشیا متعلق به یکی از فرمانروایان محلی در جنوب لرستان در دوران عیلامی‌ها بوده است.

گنجینه ساسانی در تبرستان

یکی دیگر از داستان‌های مربوط به پیدا شدن ارزشمندترین گنجینه‌های ایرانی به زمستان سال1396 بازمی‌گردد. در آن زمان، یگان حفاظت میراث فرهنگی مازندران طی 2عملیات جداگانه طولانی و پیچیده و نفوذ در باند تعدادی از حفاران غیرمجاز، موفق به توقیف این افراد به همراه گنجینه ارزشمندی از اشیای دوره ساسانی شدند. این گنجینه باارزش، شامل انواع ظروف نقره، زیورآلات طلا و نقره، کلاهخود و غیره مربوط به دوره ساسانی می‌شد که از شرقی‌ترین محدوده تبرستان باستان و استان گلستان امروزی نزدیک مرز کشور ترکمنستان به‌دست آمده بود. باستان‌شناسان ایرانی می‌گویند این مجموعه از نظر مضامین و نقوش به‌کاررفته در آن، در میان همه ظروف نمایش داده شده از دوره ساسانی در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی دنیا بی‌نظیر است.

جام طلایی مشگین‌شهر

در سال1393 بود که مدیرکل وقت میراث فرهنگی استان اردبیل از کشف 2جام طلایی و نقره‌ای در مشگین‌شهر خبر داد. جام طلایی که از حفاران غیرمجاز کشف شده بود با نقوش برجسته و نقش و نگار توجه باستان‌شناسان را به‌خود جلب کرد و بار دیگر توانست ادعای وجود تمدنی کهن در منطقه را اثبات کند. به گفته رئیس میراث فرهنگی مشگین‌شهر، این جام مربوط به عصر آهن 2، یعنی هزاره اول قبل از میلاد است. از آن زمان جام طلایی مشگین‌شهر از دید عموم کنار رفت و مسئولان میراث فرهنگی از افشای محل آن خودداری و نمایش آن را به زمان تکمیل موزه مشگین‌شهر موکول کردند.