دشواری‌های دستیابی به واکسن کووید-۱۹
به اعتقاد محققان ساخت واکسن برای عفونت‌های ویروسی چون کرونا نیازمند حیوانِ مدلِ ایمن شده در مواجهه با ویروس استاندارد است که به دلیل فقدان حیوان مدل آزمایشگاهی برای کووید- ۱۹ پروسه ارزیابی کارایی واکسن‌های کووید- ۱۹ امکان پذیر نیست و اگر نتوان کارایی آنتی بادی اختصاصی ایجاد شده در حیوان مدل در مواجهه با ویروس را مورد ارزیابی قرار داد، نمی‌توان چنین فرآورده‌ای را واکسن نامید.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایسنا، سید محمود ابراهیمی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله و محقق در زمینه ویروس و واکسن با بیان اینکه از بدو شیوع کووید ۱۹، ساخت یا واردات واکسن علیه این ویروس جزء اولویت‌ها و دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته است، افزود: این سیاست نادرستی است که می‌تواند به سرانجامی بدتر از وضعیت ویروس آنفلوآنزا با باز تولید ایزوله‌های مختلف آن تبدیل شود.
وی ادامه داد: در نیمه اول سال ۱۳۷۷ به دلیل شیوع ناگهانی آنفلوآنزا، صنعت طیور کشور با چالش عظیمی مواجه شد که حاصل آن بروز خسارات اقتصادی بسیارسنگین در این صنعت حساس بود و متاسفانه علی‌رغم استفاده مداوم از واکسن‌های کشته در صنعت طیور تاکنون نه تنها این ویروس کنترل نشد و از شیوع آن کاسته نشد بلکه برعکس، با ایجاد فشارهای ایمنی ناشی از واکسیناسیون و استعداد این ویروس به موتاسیون، این سیاست غلط سبب بازتولید ایزوله‌های بسیار متفاوتی از این ویروس شده است، به نحوی که امروز استعداد ژنتیکی این ویروس به عنوان خطر بالقوه و فراگیر برای امنیت زیستی و غذایی کشور قلمداد می‌شود.
ابراهیمی با بیان اینکه حتی کاراترین نوع واکسن‌ها فقط در کنترل علایم بالینی از طریق کاهش تیتر ویروس در بدن مبتلایان نقش دارد، اظهار کرد: واکسن‌ها به هیچ وجه نمی‌توانند جلوی ایجاد عفونت توسط ویروس‌ها را بگیرند و اینکه مشاهده می‌شود که تجربه استفاده از واکسن‌های "آبله"، "سرخک" و "اوریون" موفقیت آمیز بوده به دلیل آن است که پایه این واکسن‌ها، ویروس‌های تخفیفِ حدت یافته هستند و ویروس‌های تخفیف حدت یافته به دلیل ایجاد عفونت کنترل شده در بدن همان اثرات التهاب‌زایی و عفونت‌زایی را دارند که خود ویروس وحشی انجام می‌دهند، اما ویروس‌های تخفیف حدت یافته به صورت کنترل شده و بدون ایجاد عوارض بالینی التهاب‌زایی دارند.
به گفته این محقق حوزه ویروس‌شناشی، از این طریق ما با کمک چنین واکسن‌هایی یک عفونت طبیعی ایجاد می‌کنیم، اما بدون عوارض بالینی و اجازه می‌دهیم سیستم ایمنی بدن به صورت طبیعی، حافظه‌دار شود تا با آمادگی و سرعت بیشتری در حذف عفونت طبیعی بسیج شود.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله با تاکید بر اینکه این مهم از عهده واکسن‌های نوترکیب و کشته شده بر نمی‌آید و واکسن‌های کشته شده به هیچ وجه نمی‌توانند روند ایمنی‌زایی طبیعی که خود ویروس وحشی آن انجام می‌دهد را شکل دهند، خاطر نشان کرد: واکسن‌های کشته شده فقط برای باکتری‌ها و سموم باکتری‌ها می‌توانند کارا و موثر باشند و با این توصیف می‌توان گفت که کووید- ۱۹ یک ویروس نسبتا ناپایداری است که عفونت‌زایی آن در مبتلایان تا ۹۵ درصد همراه با بهبودی کامل بوده است.
ابراهیمی در خصوص ارتباط بروز سکته‌های قلبی با ویروس کووید-۱۹، توضیح داد: بر خلاف برخی ادعاها که انتقال این ویروس را از طریق پوست آسیب دیده یا انتقال جنسی محتمل دانسته‌اند و در جای دیگر مکانیسم این ویروس را حتی عروقی و قلبی دانسته و ایجاد سکته‌های قلبی و مغزی را مستقیما به عفونت‌زایی این ویروس نسبت داده‌اند باید گفت علی‌رغم اینکه رسپتورهای ویژه اتصال برای کووید- ۱۹ و آنزیم‌های برشی جهت عفونت‌زایی آن در تمام سلول‌های "قلبی-عروقی"، "کلیه"، "بافت کبد" و "دستگاه گوارش "و حتی "مغز" وجود دارد، ولی خوشبختانه تروپیسم سلولی این ویروس صرفا محدود به سلول‌های ریه بوده است، به نحوی که حتی با گذشت ماهها از عفونت‌زایی آن، حتی این ویروس سبب ایجاد عفونت در سلول‌های اندوتلیال عروق خونی که ریه‌های عفونی شده در مبتلایان را تغذیه می‌کنند هم نشده است، وگر نه ما باید شاهد سیستمی بودن کووید- ۱۹ و درگیری کل ارگان‌های بدن با این ویروس می‌بودیم.
وی با اشاره به درگیری ۹۵ درصدی افراد با این ویروس بدون هیچ علایمی، یادآورشد: این امر نشان می‌دهد که سیستم ایمنی بدن مبتلایان به بهترین شکل علیه آن عمل کرده و نشان از کم حدت بودن و غیر سیستمی بودن این ویروس است که اینها نشانه‌های بسیار خوبی است و باید در بحث مدیریت کنترل این بحران از منظر اعمال سیاست ایمنی گله‌ای بهره برد.
این محقق حوزه تولید واکسن و ویروس‌ها با تاکید بر اینکه سازمان جهانی رویکرد ایمنی گله‌ای در برابر این ویروس را تایید نکردند، ولی کشورهایی چون سوئیس کماکان این سیاست را دنبال می‌کند، ادامه داد: برخی از مسوولان ساخت واکسن کرونای داخلی و شروع فاز بالینی آن را نوید دادند؛ ولی به دلیل اینکه برای کووید- ۱۹، حیوان مدل آزمایشگاهی وجود ندارد، عملا این امر میسر نیست. این موردی است که حتی شرکت‌های معتبر واکسن سازی دنیا نیز سیاست صبر و سکوت پیشه کرده‌اند و اکثر شرکت‌هایی که مدعی ساخت واکسن کرونا هستند، سابقه چندانی در تولید واکسن ندارند.
به گفته وی، ویروس کووید-۱۹ به دلیل اینکه ذاتاً حدت پایینی دارد و تروپیسم سلولی آن محدود به سلول‌های ریه است و حتی با وجود مهیا بودن شرایط نتوانسته سلول‌های اندوتلیال عروق و سایر ارگان‌های بدن را عفونی کند، از این رو سلول آزمایشگاهی اختصاصی که بتوان با آن کارایی پادتن‌های ایجاد شده را بررسی کرد هم وجود ندارد.
وی اضافه کرد: شاید برخی شرکت‌ها با برخی دستکاری‌ها توانسته باشند روند عفونت‌زایی سلول‌ها را با کووید- ۱۹ تسهیل کنند که این هم بعید است. اما این دستکاری‌ها و عفونت‌زایی تصنعی به هیچ وجه تشابهی با شرایط دفاعی و عفونت‌زایی موجود زنده ندارد و به هیچ وجهی نمی‌تواند کارایی واقعی واکسن در بدن را به تصویر بکشد.
ابراهیمی تاکید کرد: بر این اساس در بحث واکسن، "کارایی واکسن" اصل و محور است که این مورد در نهایت باید در حیوانِ مدلِ ایمن شده در مواجهه با ویروس استاندارد انجام گیرد که به دلیل فقدان حیوان مدل آزمایشگاهی برای کووید- ۱۹ پروسه ارزیابی کارایی واکسن‌های کووید- ۱۹ امکان‌پذیر نیست.
وی تاکید کرد: اگر نتوان کارایی آنتی بادی اختصاصی ایجاد شده را در حیوان مدل در مواجهه با ویروس مورد ارزیابی قرار داد، نمی‌توان چنین فرآورده‌ای را واکسن نامید.
مسابقه جهانی برای اعلام خبر ساخت واکسن کرونا
ابراهیمی با اشاره به تلاش برخی شرکت‌های داخلی و خارجی برای تولید واکسن کرونا، با تاکید بر اینکه این ادعاها تبلیغاتی بیش نیست و این شرکت‌ها به دلیل محدودیت‌ها در انجام تست‌ها و ارزیابی کنترل کیفی به شرح فوق فقط توانسته‌اند یک پروتئین نوترکیب تولید کنند و پادتن اختصاصی پلی کلونال علیه آن در حیوان آزمایشگاهی بگیرند که در عمل این ادعایشان فقط ۱۰ درصد مراحل کار تولید واکسن را شامل می‌شود.
این محقق دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله با تاکید بر اینکه ادعای تولید واکسن صرفا نیاز به اثبات مستند کارایی واکسن، پایداری اثر واکسن و فاقد عوارض جانبی دارد، گفت: انجام چنین پروسه‌های حساسی آن هم در بهترین شرایط علمی، اقتصادی، صنعتی و با به کارگیری از تمام تجارب و امکانات آزمایشگاهی به روز کمتر از سه سال نخواهد بود، از این رو کلیه آزمایشات مربوط به ایمنی‌زایی واکسن کووید- ۱۹ مورد ادعای برخی کشورها معطوف به تست سرولوژی الیزا است که این روش نیز فقط کمیت سیستم ایمنی هیومرال بر اساس اپی توپ خطی را نشان می‌دهد و اصلا نمی‌تواند کیفیت پادتن ایجاد شده و افینیتی آن و میزان آنتی بادی‌هایی که سبب خنثی سازی ویروس هدف شود را تصدیق کند.
میسر نبودن انجام فاز بالینی برای واکسن کرونا
عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌الله مشکل دیگر ساخت واکسن را عدم انجام فاز بالینی انسانی دانست و خاطر نشان کرد: ۹۵ درصد مبتلایان یا فاقد علایم هستند یا به صورت طبیعی روند بهبودی را طی می‌کنند و درصد قلیل افرادی که بیماری آنها همراه با علایم است، نه به خاطر عوارض مستقیم ویروس کووید-۱۹ است، بلکه به خاطر ضعف سیستم ایمنی آنها و یا برخی بیماری‌های زمینه‌ای در آنها است که امکان دریافت واکسن‌های تولیدی را ندارند و این در حالی است که در بحث ارزیابی کارایی واکسن و عوارض جانبی آن باید داوطلبان سالم با رعایت پروتکل‌های مرتبط لحاظ شوند.
وی با اشاره به ادعای برخی از شرکت‌های خارجی چون "مدرنا" برای تولید واکسن بر اساس متعلقات ژنومی mRNA، خاطر نشان کرد: تحت هیچ شرایطی متعلقات ژنومی از لحاظ اخلاقی و استانداردهای بین‌المللی نمی‌توانند به انسان تزریق شوند و این امر نشان می‌دهد که این شرکت یا آماتور و بی‌تجربه است و یا فعالیت آن جنبه تبلیغاتی دارد. این ادعا در صورتی است که خیلی کشورها از جمله ژاپن حتی در مورد مصرف محصولات کشاورزی اصلاح شده و تراریخته که هیچ عوارضی نداشته و محصولات تراریخته که خدمتی در تضمین امنیت غذایی کشورها است نیز مقاومت می‌کنند.
نمونه‌های مشابه که مدل آزمایشگاهی ندارد
ابراهیمی به برخی از نمونه‌های مشابه تولید واکسن اشاره کرد و گفت: این مشکل در مورد ارزیابی واکسن هپاتیت B وجود دارد که هیچ حیوان مدل آزمایشگاهی ندارد؛ چرا که ویروس هپاتیت B حتی قادر نیست در سلول‌های آزمایشگاهی علایم سیتوپاتیک ایجاد کند و این دو عامل بزرگترین سدی برای ارزیابی کارایی واکسن از طریق خنثی سازی به شمار می‌رود. این در صورتی است که به دلیل فقدان حیوان مدل و سلول‌های آزمایشگاهی اختصاصی، کلیه آزمایشات مربوط به ایمنی‌زایی واکسن هپاتیت معطوف به تست سرولوژی الیزا است که این به شرح بالا دلیلی بر کارا بودن واکسن نبوده و نیست.
وی اضافه کرد: کادر بالینی و وزارت بهداشت کشور هم از سیاست استفاده از واکسن هپاتیت دفاع می‌کند و آن را در راستای کنترل شیوع هپاتیت در کشور از حدود ۳ درصد به ۵/۱ درصد مثبت تفسیر می‌کنند و این در حالی است که از این کاهش شیوع ۵/۱ درصدی اصلا به عوامل مداخله‌ای چون شیوه انتقال هپاتیت از طریق جنسی و فرآورده‌های خونی و تزریقات، توجهی نکرده و نقش آگاهی رسانی عمومی و فرهنگ سازی در این زمینه و نظارت بر زندان‌ها و سرنگ‌های تزریقی افراد معتاد و انجام غربالگیرها که باعث کاهش نسبتاً چشم گیر این ویروس شده است را نادیده گرفته است.
ابراهیمی با تاکید بر اینکه مخالف سیاست واکسیناسیون نیستم، اظهار کرد: در این گونه شرایط ما با امنیت زیستی و امنیت غذایی یک کشور که زیربنای حیات یک کشور است، سر و کار داریم و کوچکترین خطا در این گونه موارد غیر قابل بازگشت و غیر قابل جبران است. به عنوان مثال موافق با کارایی واکسن در ریشه کنی آبله و سرخک و اوریون در کشور هستم، اما در مقابل با استریل شدن جامعه و آسیب پذیری جامعه مواجه هستیم. لذا اعمال برنامه واکسیناسیون که منجر به استریل شدن جامعه خواهد شد، باید منطبق با پتانسیل و بنیه بومی‌سازی صنایع واکسن سازی و داروسازی کشور و تجهیز آزمایشگاه‌های ویروس شناسی و علوم مرتبط باشد که اگر شرایط مثل وضعیت جاری بحرانی شد، از بابت مقابله ضربتی با آن مشکلی باشیم.
پذیرش کووید-۱۹ در چرخه طبیعت
این محقق حوزه ویروس‌شناسی با تاکید بر اینکه ما باید بپذیریم که از این به بعد کووید- ۱۹ جزء لاینفک از چرخه طبیعت است و موتاسیون و ایجاد عفونت در راستای تضمین بقاء ویروس قلمداد می‌شود، یادآور شد: در حال حاضر وجود ایزوله‌های متفاوت از کرونا در طبیعت خطرناک نیست و برای چنین ویروس‌های ناپایداری امری طبیعی است و این ایزوله‌های جهش یافته متفاوت دلیلی بر افزایش حدت آن و افزایش قدرت شیوع آن نیست و در پاسخ به برخی ادعاها که گفته می‌شود کووید- ۱۹ به دلیل موتاسیون سرایت آن ۱۰ برابر شده، باید گفت این ادعا می‌تواند صحیح باشد اما نه از نظر شکل گیری موتاسیون؛ چرا که موتاسیون در ویروس در راستای تطابق و سازگاری با میزبان است تا بتواند بدون ایجاد عوارض، انگل‌وار به حیات و تکثیر خودش ادامه دهد.
وی ادامه داد: بر این اساس اگر خواسته باشیم با سیاست اشتباه واکسیناسیون و نفی ایمنی گله‌ای به مبارزه با چنین ویروس ناپایدار کم حدتی برویم، بی شک، این امر مداخله‌ای و ایجاد فشارهای ایمنی ناشی از چنین واکسن‌های غیر فعالی به مرور می‌تواند ویروس را وادار به موتاسیون‌های غیر مترقبه کند و چه بسا این موتاسیون‌ها سبب تغییر تروپیسم سلولی این ویروس‌ها شود و عفونت سیستمی گسترده‌ای را شکل دهد که به تبع آن عفونت‌های باکتریایی هم وضعیت را بحرانی‌تر کند.
وی افزایش شیوع عفونت زایی کووید-۱۹، ارائه گزارش‌هایی از مرگ‌های ناگهانی، سکته‌های قلبی، آمبولی‌های ریوی و مغزی و گسترش عفونت در ریه منجر به فیبروز ریوی را به دلیل پایین آمدن سیستم ایمنی جامعه و شیوع سیستمی عفونت‌های باکتریایی دانست و افزود: اگر به این وضعیت توجه نشود و تا اواسط پاییز این وضعیت بحرانی با تجدید نظر در برخی دستوالعمل‌ها ترمیم نشود، قطعاً منجر به افت سیستم ایمنی جامعه خواهد شد و قربانیان این ماجرا، کادر خسته و زحمتکش بالینی و پرستارها هستند. چرا که اینها هم از لحاظ روحی و هم از نظر محیط کار و مواجهه مداوم با عوامل مختلف عفونی و استفاده مداوم از ماسک‌ها در شرایطی نیستند که بتوانند در فصول طولانی پاییز تا بهار از بمباران‌های همزمان انواع عفونت‌های ویروسی و باکتریایی فصلی مصون بمانند.
توجه به سیستم ایمنی جامعه
این محقق دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله با بیان اینکه شرایط حاکم گواه این است که وضعیت سیستم ایمنی جامعه اصلا در شرایط خوبی قرار ندارد و متاسفانه در فصول آتی تلفات زیادی خواهیم داشت و خانواده‌های زیادی داغدار خواهند شد، گفت: از این رو باید بپذیریم که با ایجاد مداخله در روند چرخش طبیعی ویروس و اعمال و دیکته برخی دستورالعمل‌های بهداشتی به جامعه نمی‌توانیم جلوی شیوع چنین ویروس‌های تنفسی به ویژه در فصول زمستان و پاییز و بهار را بگیریم.
وی اضافه کرد: شاید به کمک برخی دستورالعمل‌هایی همچون ماسک، فاصله‌گذاری اجتماعی و غیره در فصول گرم بتوانیم تا حدودی اشاعه محیطی این ویروس را کُند یا ثابت نگه داریم؛ اما از آنجا که غالب افراد مبتلا فاقد علایم هستند یا عمده اشاعه محیطی کووید- ۱۹ در مبتلایان زمانی است که علائم بالینی آنها هنوز بروز پیدا نکرده است، این دسته از مبتلایان کانون اصلی اشاعه ویروس به محیط هستند.
