مهاجرت، سیاه یا سفید؟/ قبل از اقدام برای مهاجرت باید به چه نکاتی توجه کنیم؟

اقتصادآنلاین – صبا نوبری؛ بهرام صلواتی، مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین در رابطه با وضعیت مهاجرت در جهان وایران گفت: مهاجرت طی سال‌های گذشته خیلی سریع رشد کرده است و بیش از 273میلیون مهاجر در دنیا داریم که 3.5درصد از جمعیت کل کره زمین را تشکیل می‌دهند، یعنی از هر 30نفر یک نفر مهاجر است و نرخ رشد مهاجرین از نرخ رشد جمعیت بیشتر شده است.

وی افزود: طبق یافته‌های ما تقریبا 2میلیون مهاجر ایرانی در خارج از کشور هستند که چیزی حدود 2.3درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند و ما کمتر از نسبت جهانی مهاجر داریم. مهاجرت طی سال‌های گذشته فراز و فرود داشته است. سالیانه تقریبا بین 30تا40هزارنفر مهاجر از ایران داشتیم و مقصدها بیشتر به اروپای غربی، آلمان، سوئد، فرانسه، انگلیس، آمریکای شمالی  ،خود آمریکا، کانادا و کشورهای حاشیه خلیج فارس مثل امارت و کویت هستند.

مهاجرت خوب است یا بد؟

صلواتی در رابطه با این موضوع که این آمار خوب است یا خطرناک، ادامه داد: مهاجرت نه تنها چیز خیلی بدی نیست بلکه خیلی خوب هم است و من جزو مدافعین مهاجرت هستم. آمار نشان می‌دهد ایران 1.1درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد و 0.7درصد از جمعیت مهاجرین را دارد پس نسبت نشان می‌دهد ما هنوز با متوسط جهانی فاصله داریم.

وی افزود: در جهان مهاجرت یک پدیده سیاه و سفید نبوده و خاکستری است و این بحث باید روشن شود که مهاجرت ابعاد فردی، اجتماعی و ملی دارد. در بعد ملی، سرمایه‌های ملی برای هر کشوری مهم است اما در هرکشوری مهاجرین می‌توانند پل ارتباطی در همه جهات بین کشورشان و کشور مقصد برقرار کنند. برای مثال درآمد کشور مکزیک از مهاجرینش به آمریکا دو برابر درآمد نفتی ما است.

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران با بیان اینکه برخی کشورها از فرستادن مهاجرین اقتصادی سود می‌برند و برخی کشورها از مهاجرت مردم خود برای انتقال دانش استفاده می‌کنند، خاطرنشان کرد: بحث این است که ما چقدر پدیده مهاجرت را خوب بشناسیم و برای آن برنامه‌ریزی کنیم. تا زمانی که به آن ارزشی نگاه کنیم شاید چندان دردی از ما دوا نمی‌کند و بنظر می‌رسد از پیش از انقلاب تا امروز مهاجرت در کشور ما اتفاق افتاده ولی ما برنامه مشخصی برای آن نداشتیم بجز مقاطع کوتاهی که اعزام‌هایی داشتیم.

صلواتی تاکید کرد: خیلی از مناطق مرزی گشایش و رونقشان از رفت‌وآمد انسان‌ها است و اقتصاد مرزی حجم بسیار گسترده‌ای دارد و این آنقدر مهم است که زمانی که بحث دیوار ترامپ بین مکزیک و آمریکا مطرح بود به ابعاد اقتصادی این تصمیم هم بسیار توجه شد. در بحث فردی هم مهاجرت برای خود من باعث پختگی بیشتر و کسب مدرک تحصیلی شد و تجربه بسیار ارزنده‌ای بود.

مهاجرت برای فرار از ایران

وی در پاسخ به این پرسش که آیا ایرانیان برای فرار از شرایط نامطلوب دست به مهاجرت می‌زنند، ادامه داد: ابتدا باید بگویم بسیاری از مواقع مردم از فقر، گرسنگی، جنگ و .. مجبور هستند خانه وکاشانه و موطن خود را ترک کنند که پناهندگی محسوب می‌شود.

صلواتی در رابطه با ایران ادامه داد: ایران از لحاظ تاریخی در مسیر جاده ابریشم بوده و مسائل اقتصادی همیشه به این دلیل اهمیت داشته است. طی چند دهه گذشته فشار یا محرک‌های اقتصادی جزء مهم‌ترین عوامل مهاجرت ایرانیان بوده است. اوایل انقلاب عوامل سیاسی یا جنگ هم مطرح شد یا در سال 88 ما شوک‌های سیاسی داشتیم که منجر به تغییر ماهیت مهاجرت ایرانیان شده است اما همواره مهم‌ترین عامل، اقتصادی بوده است.

 مدیر رصدخانه مهاجرت ایران یادآور شد: البته این محرک مختص ایران نیست و در همه جا وجود دارد. طی چندسال اخیر مخصوصا از اواسط دهه 80 که کشور با فشارهای اقتصادی مواجه شد ما با افزایش میل به مهاجرت مواجه هستیم و میل به مهاجرت پس از حوادث آبان بیشتر شد و یا پس از افزایش نرخ ارز و تحریم‌ها حدس می‌زنیم این میل افزایش پیدا کند اما باید توجه کرد که میل به مهاجرت با اقدام برای مهاجرت متفاوت است.

وی در این رابطه ادامه داد: امروزه متوسط میل به مهاجرت در دنیا افزایش پیدا کرده است و گاهی ما مهاجرت را انحصاری کرده و فکر می‌کنیم این میل فقط در کشور ما وجود دارد ولی برای مثال در آمریکا میل به مهاجرت در دوره ترامپ نسبت به دوره اوباما و بوش پسر افزایش یافته است.

صلواتی با تاکید بر اینکه میل به مهاجرت با اقدام برای مهاجرت متفاوت است، تاکید کرد: ما پیمایشی داشتیم که از مردم می‌پرسید آیا دوست دارید در جایی خارج از کشور خودتان زندگی کنید که نتایج نشان داد متوسط میل مهاجرت در ایران 28.9 درصد است و معمولا در دنیا هم چند ده درصد هست و ما جزو کشورهایی که این میل 60 تا 70درصد است نیستیم اما وقتی بحث اقدام به میان می‌آید آمارها افت محسوسی پیدا می‌کند و درست است که میل به مهاجرت به دلیل فشارهای اقتصادی در کشور بالا رفته است اما فاصله معنا داری بین میل تا تصمیم وجود دارد.

راه های مهاجرت از ایران

مدیر رصدخانه مهاجرت کشور درباره راه‌های مهاجرت از ایران گفت: انگیزه اصلی مهاجرت ایرانی‌ها اقتصادی است و این انگیزه هم باید از کانال اقتصادی انجام شود اما متاسفانه ما با کشورهای همسایه و همجوار تبادل نیروی کار کمی داریم و تمام بار مهاجرت‌ها با انگیزه‌های اقتصادی روی دوش مهاجرت تحصیلی است.

به گفته صلواتی سه کانال برای مهاجرت وجود دارد، پذیرش تحصیلی، کاری یا پناهنده شدن است که مورد آخر اصلا توصیه نمی‌شود و خطرناک است.

وی تاکید کرد: چون میزان پذیرش دانشجوهای ما در کشورهای دیگر زیاد است باعث این دیدگاه شده که پس مدارک ما بسیار معتبر است ولی در واقع به این دلیل است که درخواست زیاد وجود دارد.

مدارک تحصیلی ایران در کجا مورد قبول است؟

صلواتی در رابطه بهترین مقاصد مهاحرتی برای ایرانیان گفت:  نرخ پذیرش در آمریکا، استرالیا و انگلیس بیشتر است چون سیستم آموزشی ما به این کشورها نزدیک تر است. در یک برهه ای ما حجم قابل توجهی دانشجوی ایرانی در ایالات متحده داشتیم برای مثال در سال1978 150هزار داشنجوی ایرانی در این کشور بودند و اولین کشور فرستنده دانشجو بودیم، امروز 12هزار نفر مهاجر در این کشور داریم  و در رتبه 13ام هستیم اما آن حجم بالای مهاجر در سال‌های گذشته باعث شده است ارتباطات خانوادگی در این کشورها بین ایرانیان ایجاد شود و فرصت بیشتری برای مهاجرت به وجود بیاید.

وی ادامه داد: کشور آمریکا که مرزهایش را بسته ولی کشور کانادا بسیار مهاجرپذیر و به دنبال ملت سازی بر اساس مهاجرین است که این باعث شده ایرانی‌ها به سمت کشورهایی از این دست بروند.  نکته این است که معمولا افرادی که می‌خواهند مهم ترین تصمیمات زندگیشان یعنی مهاجرت را بگیرند به سمت موسساتی می‌روند که فاکتورهای لازم را بررسی نمی‌کنند  و کمتر مطالب دقیق و واقعی را ارائه می‌دهند و بیشتر به دنبال کاسبی هستند.

صلواتی تاکید کرد: ما در پیمایشی از افراد سوال کردیم که چقدر اطلاع از شهر یا کشوری که می‌خواهید به آن  مهاجرت کنید دارید و پاسخ‌ها دلسردکنننده بود و تنها حدود 30درصد اطلاع خوبی داشتند. توصیه می‌کنم که حتما راجع به این تصمیم خوب فکر کنند زیرا بسیاری از کشورهای جهان مدارک یا سوابق تحصیلی ما را نمی‌پذیرند و سیستم آموزش آن‌ها با ما متفاوت است.

وی افزود: نکته مهم‌تر این است که در مسئله مهاجرت افراد باید روح سازنده و آفریننده‌ای داشته باشند چون وقتی از خانواده، فرهنگ و زبان خود جدا شده و در محیط جدیدی قرار می‌گیرند باید آمادگی را داشته باشند و در آن محیط خود را شکل بدهند وگرنه مهاجرین هر کشور در کشور مقصد تبدیل به جزیره‌های جدا افتاده از جامعه میزبان می‌شوند که زندگی اجتماعی مطلوبی نخواهد بود.

وضعیت ایرانی ها در خارج از کشور

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در رابطه با وضعیت مهاجرین در خارج از کشور گفت: ما از ایرانی‌ها قبل از مهاجرت، حین مهاجرت و یا پس از مهاجرت سوال کردیم و رضایت بالای 50درصدی بین آن‌ها وجود دارد که تایید کننده طرز فکری است که می‌گوید مهاجرت ذاتا چیز بدی نیست ولی نکته این است که بالای 75 تا 80 درصد مایل به ارتباط یا کمک به کشورشان هستند.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا این آمار نشان می‌دهد آن‌ها مایل به بازگشت هستند؟ گفت: اینکه برگشت دائمی وجود داشته باشد بستگی به مسائل زیادی دارد؛ ممکن است برخی بخواهند سالی چندبار برگردند که بازگشت موقتی محسوب می‌شود اما برای بازگشت دائم باید گفت که افراد مهاجر به پختگی‌هایی می‌رسند و به امور واقع بینانه نگاه می‌کنند. فرصت‌هایی که کشور میزبان ارائه می‌دهد یا در کشور خودشان هست را بررسی کرده تا ببیند کجا موفق تر، راضی و خوشحال هستند، برای مثال در شرایطی مثل سال 92 و 93 یا برجام امیدواری شکل گرفت و نرخ بازگشت افزایش یافت.

صلواتی تاکید کرد: این نکته هم مهم است که کشور ما چقدر ظرفیت استفاده از این برگشت را داشته باشد که خوشبختانه در سال‌های اخیر این فضا فراهم شده است. عامل دیگر که بسیار مهم است هم جامعه است که آیا پذیرش بازگشت را دارد یا نه که متاسفانه در کشور ما این پذیرش موجود نیست و کم پیش آمده به کسانی که بر می‌گردند بگویند چه خوب که برگشتی تا تمایل افراد افزایش یابد.

وی همچنین به این موضوع اشاره کرد که هرقدر تعدادی مهاجر از کشور خارج شوند، عده‌ای هم باز می‌گردند، اما ما ظرفیت استفاده از آن‌ها را نداریم یا وقتی افراد خودجوش دنبال خروج از کشور هستند خوب است که ما به دنبال ایجاد ظرفیت‌هایی برای بازگشت آن‌ها باشیم. پس تا وقتی شرایط فراهم نیست نباید خیلی افسوس بخوریم.

موانع مهاجرت از ایران چیست؟

صلواتی در پایان در رابطه با موانع مهاجرت از ایران گفت: مهم‌ترین مشکل ارز است. بسته شدن مرزها و سفارت خانه ها به دلیل کرونا و بحث روایدد  بسیار مهم هستند. اگر روزی مشکل نظام ویزایی ما حل شود بسیار کمک خواهد کرد که افراد بتوانند بدون اینکه پذیرش بگیرند بروند از محیط کشور مقصد دیدن کنند و اینگونه این حجم بالای میل به مهاجرت کاهش پیدا می‌کند. افرادی که در قالب مشاوره به دنبال کاسبی هستند و اطلاعات درستی نمی‌دهند، یکی دیگر از مشکلات پیش روی افرد است و مشکل دیگر بحث زبان است چون پیوندهای زبانی ما با سایر کشورها خیلی قوی نیست و تبادل فرهنگی ضعیفی داریم.