یونیفرم مدارس؛ بازار پرحاشیه و پرسود؟
بوی مهرماه که می‌آید، دغدغه‌های پدرومادرهایی که دانش‌آموز دارند، شروع می‌شود؛ روزی از گرانی لوازم‌التحریر گلایه دارند و زمانی شهریه‌ها و هزینه‌های درخواستی مدارس دادشان را درمی‌آورد تا بعد نوبت به لباس فرم دانش‌آموزان برسد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، اواسط دهه70 بود که تصمیم بر آن شد تا پای روپوش‌های سرتاپا سیاه و سورمه‌ای از مدرسه‌ها بریده شود و اوایل دهه80 قرار شد دانش‌آموزان از یونیفرم‌های یکسانی استفاده کنند. درحواشی همین تصمیم بود که پای تولیدی و عرضه‌کننده‌های یونیفرم‌های مدرسه به ماجرا کشیده شد و در پی آن رنگ‌ها میهمان مدارس شدند.
پیشینه استفاده از لباس فرم در مدارس ایران، به قبل از انقلاب برمی گردد؛ زمانی که کم کم در مدارس و دانشگاه‌ها لباس هایی متحد الشکل سر و کله شان پیدا شدند و جایشان را در پوشش دانش آموزان و دانشجویان باز کرد. لباس یکدستی که قرار بود فاصله طبقاتی میان بچه‌ها را پرکند و مانع از فخر فروشی و چشم و هم چشمی میان آنها شود. لباسی برای برابری و عدالت. در سال‌های بعد از انقلاب، بارها قانون استفاده از یونیفرم عوض شده؛ گاه اجباری بوده و گاه اختیاری؛ گاه فقط در مدارس دولتی وجود داشته و گاه فقط در مدارس غیرانتفاعی.
دانش آموزان دختر دهه شصتی که در دهه 70 مدرسه می‌رفتند، خوب به یاد دارند مانتوها و شلوارهای گشادی که بیشتر به رنگ تیره بودند و خیلی ها خلاف میلشان، آن را صبح به صبح تن می کردند و خواب آلود به مدرسه می رفتند.
پس از آن و در دهه 80 بود که لباس فرم برای دانش آموزان اختیاری شد؛ قانونی که خیلی کم به مرحله اجرا رسید. بر اساس قوانین وزارت آموزشوپرورش، لباس فرم دانش آموزان اختیاری است نه اجباری اما آنطور که اغلب پدر و مادرهای دانش آموزان می گویند، آنها هرسال هنگام ثبت نام فرزندانشان باید مبلغی را برای لباس مدرسه فرزندانشان بپردازند؛ مبلغی که به گفته تعدادی از این پدر و مادرها، زیاد است و خرج اضافی روی دست آنها می گذارد.
سال 96 کارگروه ساماندهی مد و لباس اسلامی- ایرانی وارد ماجرا شد تا با ارایه دستورالعمل کلی سروسامانی به لباس فرم دانش‌آموزان بدهد؛ اگرچه این دستورالعمل براساس نظام واحدی تدوین نشد و مدارس در انتخاب رنگ و بعضی طرح‌ها و مدل‌های مطابق با آن استاندارد دست‌شان برای طراحی مانتوهای یک شکل برای دانش‌آموزان‌شان باز شد؛ به همین دلیل هم بود که برای فرم پوشش مدارس، هر مدرسه‌ای ساز خودش را زد، یکی خانواده‌ها را به تولیدی معرفی می‌کرد و دیگری روزی را مشخص می‌کرد تا هر پایه‌ای برای اندازه‌گیری به مدرسه بیاید و از همین‌جا بود که دردسر والدین شروع شد؛ اگرچه معاون پرورشی و فرهنگی آموزشوپرورش پیش از این گفته بود: «تعیین رنگ و نوع لباس در اختیار شورای مدارس است و امروزه تنوع رنگ در لباس فرم مدارس قابل مشاهده است. کارگروه فرم مدارس در مناطق آموزشوپرورش فعال‌اند. این کارگروه‌ها با همکاری اتحادیه پوشاک، کارگاه‌هایی را که قابلیت تولید دارند، شناسایی و سبدی از جنس و مدل در رنگ‌های متفاوت ارایه می‌کنند.»
بازاری که 14میلیون دانش‌آموز در آن نقش دارند تا جایی که گفته‌ها و شنیده‌ها از ردو‌بدل‌شدن رقمی نزدیک به هزار‌میلیارد تومان روایت می‌کنند- اگر دختران حداقل 120هزار تومان و پسران 60هزار تومان برای فرم پرداخت کنند- البته این هزار‌میلیارد تومان گلایه اهالی صنف پوشاک را درآورده و مدعی‌اند سهمی از این بازار ندارند
تجارت پرسود؟
یونیفرم مدارس؛ بازار پرحاشیه و پرسود؟ بازاری که 14میلیون دانش‌آموز در آن نقش دارند تا جایی که گفته‌ها و شنیده‌ها از ردو‌بدل‌شدن رقمی نزدیک به هزار‌میلیارد تومان روایت می‌کنند- اگر دختران حداقل 120هزار تومان و پسران 60هزار تومان برای فرم پرداخت کنند- البته این هزار‌میلیارد تومان گلایه اهالی صنف پوشاک را درآورده و مدعی‌اند سهمی از این بازار ندارند تا جایی که سال گذشته یکی از گلایه‌های اصلی اتحادیه خیاطان تهران این بود که بسیاری از مدارس و مناطق لباس‌های فرم را به خیاطی‌های بدون مجوز سفارش می‌دهند و رئیس این اتحادیه گفته بود: «خیاطی لباس نرخ مصوب ندارد و بر مبنای سفارش، قیمت به صورت توافقی تعیین می‌شود. اما لباس فرم مدارس استثناست.
با توجه به مقطع تحصیلی، نرخ‌گذاری انجام شده و تا به امروز مدارس برای تهیه لباس فرم به اتحادیه و اعضای رسمی مراجعه نکرده‌اند.» از طرف دیگر، سیدهادی دلبری، معاون هماهنگی، اقتصادی و نظارت بر امور استان‌های سازمان دانش‌آموزی در این‌باره گفته است: «این سازمان تاکنون ریالی از استان‌ها بابت درصد فروش لباس فرم دانش‌آموزی نگرفته است. سال گذشته وزیر وقت آموزشوپرورش، ماموریت ساماندهی لباس فرم دانش‌آموزی را در قالب بخشنامه‌ای به سازمان دانش‌آموزی واگذار کرد. هدف این بود که سازمان دانش‌آموزی امر نظارت، ساماندهی و مدیریت فرآیندهای اجرایی لباس فرم مدارس را از مرحله تهیه تا توزیع مدیریت کند. به همین دلیل دستورالعملی تنظیم و به کل کشور ابلاغ کردیم. همچنین تفاهمنامه‌ای با اتحادیه صنف پوشاک منعقد شد.»
180، 270 یا 350هزار تومان؟
اولیای دانش‌آموزان اما حکایت دیگری از این ماجرا دارند. مادر ساناز یکی از آنهاست: «ما حق انتخاب رنگ، کیفیت پارچه و حتی محل خرید را نداریم و تنها باید هزینه را پرداخت کنیم.» «ساناز» امسال کلاس هشتمی می‌شود، در یکی از مدارس منطقه پنج تحصیل می‌کند و برای یونیفرم امسال 200هزار تومان پرداخت کرده است.
«قیمت‌ها هیچ تناسبی با کیفیت و جنس مانتوها ندارند و در واقع این جبری است که از سوی مدارس وجود دارد و خانواده‌ها مجبورند یونیفرمی را با هر کیفیت و دوختی تهیه کنند و قیمت درخواستی هم هر میزان نامتعارف باشد، باید پرداخت شود.» مادر ساناز ارزش ریالی واقعی یونیفرم امسال را 50 تا 70هزار تومان می‌داند، درحالی که 200هزار تومان پرداخت کرده است. «معمولا سال‌به‌سال طرح و شکل مانتوها تغییر می‌کند و هر دانش‌آموز ملزم است لباس را تهیه کند.
این رویه‌ای است که در سال‌های اخیر همیشه وجود داشته، درحالی که در دهه70 که دختربزرگم درس می‌خواند، رنگ مانتو از طرف مدرسه تعیین می‌شد و خود خانواده‌ها با کیفیت و دوخت دلخواه‌شان تهیه می‌کردند و اغلب اوقات دانش‌آموز می‌توانست یک مانتو را دوسال بپوشد، اما متاسفانه یونیفرم مدارس تجارت بزرگ مدارس شده و سود خوبی هم از این تجارت می‌برند.» اما «شارینا» که کلاس دوم دبستان است و ساکن کرج، امسال 130هزار تومان پرداخت کرده است. مادر شارینا هم مثل اغلب مادران از کیفیت لباس‌ها ناراضی است.
«لباس امسال آب رفته. مادر یکی از دانش‌آموزان یونیفرم امسال را شسته و لباس کوتاه شده. یونیفرم امسال طرح لی سرخابی است و با سرآستین‌های صورتی. سال گذشته یونیفرم اصلا کیفیت نداشت. تهیه یونیفرم در پایه اول الزامی است و هربار که دانش‌آموز پایه بالاتر می‌رود، باید لباس همان پایه را تهیه کند اما چون لباس‌ها کیفیت ندارند، در همان دوره ابتدایی هم باید هرسال یونیفرم تهیه شود.»
«خدا کند خوشرنگ و شیک باشد.» «ماهان» امسال روی نیمکت‌های کلاس هفتم می‌نشیند و چند روز پیش برای اندازه‌گیری یونیفرم به مدرسه رفته است. «لباس سال گذشته را دوست نداشتم شلوارجین با پیراهن سفید راه‌راه.» پدر ماهان برای لباس فرم امسال 270هزار تومان پرداخت کرده، درحالی‌که سال گذشته این مبلغ 70هزار تومان بوده و سال پیشتر از آن، 50هزار تومان. «سال‌های گذشته تنها پیراهن بود اما امسال قرار است شلوار هم باشد. ماهان مثل خیلی از بچه‌ها از لباس فرمش خوشش نمی‌آید: خودم هم با این مسأله که همه در یک قالب از پیشتر تعیین‌شده بروند مخالفم. مشکل اساسی این لباس‌ها این است که از بچه‌ها یا والدین نظرخواهی نمی‌شود.»
پدر ماهان کیفیت لباس‌ها را خوب نمی‌داند. «یکدست لباس فرم برای یک‌سال تحصیلی درنظر گرفته می‌شود که خود این هم مسائل مربوط به خودش را دارد. امیدوارم کیفیت لباس امسال خوب باشد.» «ایلیا» هم امسال جزو کلاس هفتمی‌هاست و قرار است به یکی از مدارس منطقه 12 برود. لباس فرم سال گذشته ایلیا سورمه‌ای بوده و گفته‌اند امسال طوسی و نخودی خواهد بود. پدر ایلیا 180هزار تومان، فقط برای هزینه لباس فرم پرداخت کرده، درحالی که سال گذشته این مبلغ 80هزار تومان بوده است.
«هرسال، لباس فرم مدارس تغییر می‌کند و هزینه اضافه بر دوش خانواده‌هاست. «ایلیا» هیچ سالی لباس فرمش را دوست نداشته و تا نیمه سال با هربار پوشیدنش گلایه دارد. یکدست لباس برای یک‌سال تحصیل خیلی کم است و این درحالی است که جنس لباس‌ها خیلی مرغوب نیست و از پارچه‌های معمولی استفاده می‌کنند.» «کوروش» اما امسال پیش‌دبستانی است و عاشق لباس فرمش است.
چرا باید هرسال هزینه‌ای برای فرم مدارس پرداخت کنیم؟ چرا هزینه یونیفرم‌ها هرسال بالاتر می‌رود، اما کیفیت‌شان هیچ تغییری به سمت بهتر شدن، نمی‌کند؟
پدر او می‌گوید: «ما در منطقه2 زندگی می‌کنیم و برای لباس فرم 350هزار تومان و برای لوازم‌التحریر 400هزار تومان پرداخت کرده‌ایم. مدرسه معتقد است با این رویه همه بچه‌ها از لوازم‌التحریر یکسانی استفاده می‌کنند.» لباس فرم «کوروش» سورمه‌ای با آبی کمرنگ برای سرآستین‌هاست و بچه‌ها موظف‌اند از ساس‌بند مشکی استفاده کنند. دخترها هم باید جوراب‌شلواری مشکی بپوشند و لباس‌شان سورمه‌ای و صورتی است، البته بیشتر این اولیا سوالاتی دارند که به گفته خودشان سوال اغلب اولیاست؛ این‌که چرا باید هرسال هزینه‌ای برای فرم مدارس پرداخت کنیم؟ چرا هزینه یونیفرم‌ها هرسال بالاتر می‌رود، اما کیفیت‌شان هیچ تغییری به سمت بهتر شدن، نمی‌کند؟
زهرا مظفر، مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت آموزشوپرورش در مورد میزان هزینه فرم مدارس گفته است: «درصد تعیین شده متفاوت است، چون در استان‌های مختلف لباس فرم قیمت‌های متفاوتی دارد. به‌عنوان مثال در یک مدرسه در استانی لباس فرم 90هزارتومان و در استانی دیگر ۱۰۰هزار تومان است. مبلغی که مدرسه دریافت کرده طی تفاهمنامه و قراردادی که ابلاغ کردیم حقوقی و قانونی است و این مبلغ پس از دریافت توسط مدرسه به حساب اتحادیه واریز می‌شود و مابقی در حساب مدرسه می‌ماند.» مظفر در مورد این شائبه که آیا تمام هزینه دریافتی فرم لباس‌ها برای تهیه یونیفرم خرج می‌شود، توضیح داد: «این‌که بعضی عنوان می‌کنند باید این‌درصد به حساب سازمان دانش‌آموزی برود یا از مدرسه خارج شود، صحت ندارد. بخشنامه اصلاح شده ما در سایت وزارت آموزشوپرورش بارگذاری شده و اولیا و دانش‌آموزان می‌توانند آن را دانلود و استفاده کنند.»
دَر همیشه روی یک پاشنه نمی‌چرخد
«اینجا خبری از کلاس‌های مختلف نیست. کلاس اولی‌ها کنار دومی‌ها و سومی‌ها و … می‌نشینند و الفبا را مشق می‌کنند. هر کسی هر لباسی که دارد می‌پوشد و ردی از لباس فرم مدرسه نیست و تنها نشانه مدرسه رفتن، دفتر یا کتابی است که صبح‌ها زیر بغل می‌زنند و راهی تنها کلاس‌شان می‌شوند. در مدارس شهرستان‌های جنوب کرمان لباس فرم به چشم نمی‌خورد به‌خصوص در مقطع ابتدایی. البته برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته بود تا تمام دانش‌آموزان از یک رنگ لباس استفاده کنند، اگرچه هیچ‌اجباری هم برای تهیه آن نبود.»
شهرام مشایخی، در یکی از مناطق جنوبی و البته محروم کرمان، معلم دوره ابتدایی است. او می‌گوید در این مناطق، شرایط اقتصادی خانواده‌ها خوب نیست و برای این‌که بچه‌ها از طعم درس خواندن بی‌نصیب نمانند از سختگیری‌ها و بایدونبایدهای متداول شهرهای بزرگ خبری نیست: «بچه‌های زیادی به دلیل پول کتاب، دوره پیش‌دبستانی را طی نمی‌کنند و این درحالی است که هزینه سنجش دانش‌آموزان را خیرین یا معلم‌ها پرداخت می‌کنند. لباس فرم برای دانش‌آموزان متوسطه اول و دوم اجباری است و به همین منظور پنج تولیدکننده که کیفیت و دوخت لباس‌هایشان تأیید شده‌اند لباس فرم دانش‌آموزان را تولید می‌کنند. در حقیقت خانواده‌ها از مراکزی که مجوز دارند، لباس فرم دانش‌آموزان را تهیه می‌کنند.»
در این شهرها مدارس تاثیری بر انتخاب لباس‌ها ندارند و این شهرستان‌ها هستند که به فراخور سلیقه خودشان رنگ و مدل لباس‌ها را انتخاب می‌کنند.«هزینه لباس فرم دانش‌آموزان 80 تا 150هزار تومان است. سال گذشته اتفاق خوبی که افتاد این بود که لباس‌های متحدالشکلی تهیه شد برای مدارس. لباس‌هایی که سوزن‌دوزی شده بودند. بچه‌ها واقعا حال خوبی داشتند از این‌که با لباس‌های یک‌شکل مدرسه می‌رفتند. گویی این لباس‌های یک‌شکل به آنها حس‌وحال بهتری نسبت به مدرسه می‌داد.»
از مدارس دیگر کشورها چه خبر؟
قبل از ورود به دوران مدرن، رنگ آبی در لباس فرم مدارس متداول بود، رنگی که به تناسب روحیه دانش‌آموزان انتخاب شده بود و این باور وجود داشت که این رنگ باعث آرامش و سکون دانش‌آموزان است، البته در همان دوران استفاده از شلوارک در مدارس پسرانه محدود بود، اگرچه درحال حاضر مدارس انگلیس از رنگ‌های متنوع استفاده می‌کنند. در میان کشورها، ژاپن ابداع‌کننده متفاوت‌ترین لباس فرم مدرسه در دنیا بوده است. لباس فرم رسمی ژاپن که اسامی خاصی هم در این کشور دارد به واسطه انیمیشن‌های محبوبی که در طول دو دهه گذشته در کشورهای مختلف جهان پخش شده اکنون جهانی شده است.
ترکیب یونیفرم مدارس ژاپن برای دختران بلوز و دامنی است که با افزایش سن دانش‌آموزان مرتب تغییر پیدا می‌کند. لباس فرم رسمی مدارس ژاپن چهار فصل است و دانش‌آموزان حتی در فصول سرد‌سال هم ملزم به استفاده از بلوز و دامن هستند. رنگارنگ‌ترین یونیفرم به مدارس کوبا تعلق دارد. مدارس کوبا رنگارنگ‌ترین یونیفرم مدرسه را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند. مدل خاصی که معمولا ترکیب رنگ‌های سفید و زرد و یا آبی و مشکی را در بردارد. مدل کلی لباس فرم مدرسه در کوبا سارافون یا پیراهن‌های سراسری بلندی است که دامن آنها با دو بند به پیراهن متصل می‌شود.
قائم‌مقام سازمان دانش‌آموزی آموزشوپرورش:
اعلام کرده‌ایم یک ریال سود، دریافت نشود
محمد روشنیمحمد روشنی، قائم‌مقام سازمان دانش‌آموزی آموزشوپرورش ن در مورد تصمیم جدید این سازمان برای جلوگیری از هر نوع تخلفی در مدارس می‌گوید و این‌که با هرگونه تخلفی شدیدا برخورد می‌شود.
لباس فرم مدارس صدای اولیا را درآورده و اغلب آنها از کیفیت و هزینه‌ای که برای آن پرداخت می‌کنند، گلایه دارند.
انتخاب رنگ و طرح فرم مدارس توسط شورای مدارس تعیین می‌شود؛ شورایی متشکل از مدیر مدرسه، اعضایی از مناطق و بازرسان. این شورا قراردادها را بررسی می‌کند و کیفیت و قیمت لباس‌های فرم با این شوراست و سازمان دانش‌آموزی به این مباحث ورود پیدا نمی‌کند. بالا رفتن قیمت‌ها هم تنها به لباس فرم برنمی‌گردد و مسأله‌ای عمومی است.
شائبه‌ها از رایزنی مدارس با بعضی تولیدکنندگان می‌گویند. این مسأله تا چه حد می‌تواند صحت داشته باشد.
ما امسال در بحث پوشاک مدارس دست دلالان را کوتاه کرده‌ایم. متاسفانه رویه در گذشته به این شکل بود که دلالان وارد ماجرا می‌شدند و پوشاک موردنیاز مدرسه را از مدیر گرفته و به واسطه‌های خودشان می‌سپردند که تولیدکننده هم نبودند و هرکدام با کیفیت و دوخت خاص خودشان لباس‌ها را تولید می‌کردند. در حقیقت سود کلان این رویه به جیب دلالان می‌رفت و تولیدکنندگان از این بازار بی‌نصیب می‌ماندند. سازمان دانش‌آموزی تفاهمنامه‌ای با اتحادیه پوشاک و صمت امضا کرد و به این واسطه تولیدکنندگان واقعی شناسایی و در سامانه‌ای جمع‌بندی شدند. در ادامه این اطلاعات در اختیار کارگروه استان‌ها، مناطق و مدارس قرار گرفت و قرار شد در‌سال رونق تولید ملی این تولیدکنندگان متولی پوشاک مدارس باشند و سازمان با دقت‌نظر بالا روی این مسأله نظارت دارد.
چنین رویکردی امسال در پیش گرفته شده یا از سال‌های قبل وجود داشته است؟
امسال نخستین سالی است که این تفاهمنامه امضا شده و مذاکراتی در پی آن صورت گرفته است. یکی از مواردی که به مدارس اعلام شده این است که هیچ اجباری در لباس فرم‌ها نباشد و تا جایی که امکان است از تغییر رنگ لباس‌ها و طراحی‌شان جلوگیری شود تا خانواده‌ها فشار کمتری را متحمل شوند.
یکی از مواردی که شایعاتی را در پی داشته این است که مدارس از پوشاک مدارس سود می‌برند. این مسأله تا جایی پیش رفته که بعضی اولیا می‌گویند اگر لباس‌ها را خودشان تهیه کنند ارازن‌تر و با کیفیت‌تر خواهد بود.
اصلا این‌طور نیست و هیچ سودی به مدارس تعلق نمی‌گیرد. ما در 25استان ازجمله تهران روی این مسأله تاکید داشته‌ایم که نباید یک‌ریال سود دریافت شود. سازمان در بحث نظارت سختگیرانه ورود کرده و همانند شهریه‌ها برخورد جدی صورت خواهد گرفت. متاسفانه هجمه زیادی و برداشت‌های سوئی هم وجود داشته درحالی‌که ما تنها دست دلالان را کوتاه کردیم. هیچ سودی از این مسأله به سازمان دانش آموزی نمی‌رسد. واقعیت امر این است که براساس مصوبه مجلس و مطابق بند «چ» برنامه ششم توسعه هر درآمدی وارد خزانه و در مدارس هزینه می‌شود. اولیایی که تخلفاتی را در این زمینه می‌بینند می‌توانند با شماره 1499 با سازمان دانش‌آموزی در میان بگذارند.
