سقوط ۴۰ درصدی اشتغال در بخش کشاورزی/ نیمی از مشاغل ایران، خدماتی است
از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۲، سهم کشاورزی از اشتغال سقوطی ۴۰.۵ درصدی را تجربه کرده است. این در حالی است که اشتغال در صنعت و خدمات به ترتیب ۱۰.۹٪ و ۱۴.۳٪ رشد کرده و مشاغل خدماتی با ۵۱.۹ درصد، سهم غالب بازار کار را از آن خود کرده‌اند.
به گزارش اقتصاد آنلاین، اقتصاد ایران در دو دهه اخیر تحولی عمیق را تجربه کرده است. داده‌های مرکز آمار ایران از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد ساختار اشتغال کشور دچار دگرگونی‌های بنیادینی شده که بازتاب ناکارآمدی در حکمرانی و تغییرات گسترده در الگو‌های اقتصادی و محیط زیستی است. این گزارش با بررسی دقیق آمار و ارقام، تحلیلی جامع از این تحولات و پیامد‌های آن ارائه می‌دهد.
سقوط تاریخی بخش کشاورزی
اشتغال در بخش کشاورزی که روزگاری ستون فقرات اقتصاد ایران محسوب می‌شد، امروز با کاهشی چشمگیر مواجه شده است. سهم این بخش از کل اشتغال کشور از ۲۴.۲ درصد در سال ۱۳۸۴ به ۱۴.۴ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده که نشان‌دهنده افت ۴۰.۵ درصدی است. این روند نزولی در مناطق روستایی، نسبت به مناطق شهری، بسیار شدیدتر بوده و با کاهش ۲۵.۵ درصدی همراه شده است؛ چرا که افت اشتغال کشاورزی در بخش شهری، ۱۱.۱ درصد بوده است. تغییر الگوی توسعه، بحران عمیق آب، مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها، کاهش بهره‌وری و چالش‌های محیط زیستی از عوامل اصلی این افول هستند.
تغییر کم در اشتغال صنعت
در مقابل کاهش اشتغال در بخش کشاورزی، اشتغال در بخش صنعت با رشد ۱۰.۹ درصدی مواجه شده است. جالب توجه اینکه این رشد در مناطق روستایی با شتاب بیشتری اتفاق افتاده است. سهم اشتغال صنعتی در روستاها از ۲۴.۴ درصد به ۲۹.۹ درصد افزایش یافته که نشان‌دهنده رشد ۲۲.۵ درصدی است. این در حالی است که رشد صنعت در مناطق شهری تنها ۳.۶ درصد بوده است. به نظر می‌رسد سیاست‌های توسعه صنایع کوچک و کارگاه‌های محلی در این موفقیت نقش داشته‌اند.
سلطه بلامنازع بخش خدمات
این رشد در مناطق روستایی با سرعت بیشتری اتفاق افتاده و افزایش ۴۷.۹ درصدی را تجربه کرده است. در مقابل، سهم خدمات در مناطق شهری تقریباً ثابت مانده و حتی کاهش جزئی داشته است. وضعیت نامناسب تولید، بحران آب و افت کشاورزی، ایجاد مشاغل خدماتی جدید توسط فناوری اطلاعات نظیر حمل‌ونقل و گردشگری اینترنتی از دلایل اصلی این تحول محسوب می‌شود.
بحران آب و نابودی کشاورزی
تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد مناطق شهری و روستایی مسیر‌های متفاوتی را در تحولات اشتغال طی کرده‌اند. در شهرها، اگرچه رشد خدمات زیاد نیست، اما این بخش همچنان غالب است، در حالی که در روستاها، هم اشتغال در صنعت و هم اشتغال در خدمات رشد قابل توجهی داشته‌اند. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده تغییر در سبک زندگی و اقتصاد روستایی است، جایی که کشاورزی به تدریج جای خود را به فعالیت‌های متنوع‌تر اقتصادی داده است.
اگرچه ممکن است برخی، کاهش سهم اشتغال در کشاورزی را ناشی از مکانیزه شدن کشاورزی و نیاز کمتر به نیروی کار بدانند اما رشد منفی بخش کشاورزی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که ناکارآمدی در مدیریت آب، ناتوانی در بکارگیری روش‌های نوین کشاورزی، قیمت پایین سوخت و ایجاد مشاغل ناپایدار جدید نظیر تاکسی‌های اینترنتی، عدم توزیع امکانات در روستاها و مهاجرت روستاییان از مهم‌ترین دلایل این تحولات محسوب می‌شوند. این عوامل در تعامل با یکدیگر، چهره بازار کار ایران را دگرگون کرده‌اند.
چشم‌انداز آینده بازار کار
این تحولات، در حالی رخ داده‌اند که اقتصاد ایران با چالش‌های متعددی رو‌به‌رو است. تورم بالا، بیکاری جوانان، درآمد پایین، بحران آب و رشد منفی کشاورزی و وابستگی به درآمد‌های نفتی از مهم‌ترین این چالش‌ها هستند. با این حال، فرصت‌های قابل توجهی نیز پیش روی اقتصاد ایران قرار دارد. گسترش بخش خدمات، استفاده از روش‌های نوین کشاورزی و مدیریت آب و امکان ایجاد مشاغل جدید در حوزه فناوری اطلاعات از جمله این فرصت‌ها محسوب می‌شوند. با توجه به روند‌های فعلی، آینده بازار کار ایران احتمالا، سلطه بخش خدمات تداوم خواهد یافت و سهم آن ممکن است به ۶۰ درصد برسد.
مشاغل ایران در گذار
تحولات ۱۸ ساله بازار کار ایران، تصویری گویا از اقتصادی در حال گذار ارائه می‌دهد. کاهش سهم کشاورزی، رشد صنعت و خدمات، و تفاوت‌های چشمگیر بین مناطق شهری و روستایی، همگی نشان‌دهنده تغییراتی عمیق در ساختار اقتصادی کشور هستند. مدیریت این تحولات نیازمند سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه در حوزه‌های مختلف است. توسعه مهارت‌های نیروی کار، توجه به توسعه منطقه‌ای و حمایت از بخش کشاورزی از جمله این راهکار‌ها محسوب می‌شوند. آینده اقتصاد ایران به شدت تحت تأثیر نحوه مدیریت این گذار ساختاری خواهد بود.
