سلاح مخفی چین در جنگ تجاری

به گزارش اقتصاد آنلاین، در پی تشدید جنگ تجاری میان چین و آمریکا و اعمال تعرفه‌های سنگین بر صادرات چین، میلیون‌ها شغل در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. در این شرایط، اقتصاد گیگ یا همان اشتغال پروژه‌ای و پاره‌وقت به‌عنوان ابزاری مؤثر برای جذب نیروی کار و کاهش فشار اقتصادی ظاهر شده است. این گزارش به بررسی نقش فزاینده اقتصاد گیگ در حفظ اشتغال، واکنش دولت چین به بحران، و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این روند می‌پردازد.

نشریه اکونومیست در گزارشی با اشاره به تاثیر تعرفه‌های تجاری آمریکا بر اقتصاد این کشور و راه‌های مقاومت چین در برابر این تعرفه‌ها می‌نویسد: در حالی که ماشین صادرات چین زیر فشار تعرفه‌های ۱۴۵ درصدی از نفس افتاده، بازار کار در این کشور با تهدیدی جدی روبه‌روست. طبق برآورد بانک گلدمن ساکس، حدود ۱۶ میلیون کارگر در تولید کالاهایی فعالیت دارند که راهی بازار آمریکا می‌شوند. بانک نومورا نیز پیش‌بینی می‌کند که در کوتاه‌مدت احتمال از بین رفتن ۵.۷ میلیون شغل وجود دارد و این رقم در بلندمدت ممکن است به ۱۵.۸ میلیون شغل برسد، چرا که شوک تعرفه‌ای در سراسر اقتصاد چین موج می‌زند.

مقامات چین برای کاهش اثرات این بحران، به‌سرعت وارد عمل شده‌اند. در نشست اخیر دفتر سیاسی حزب کمونیست در تاریخ ۲۵ آوریل، وعده داده شد که بازپرداخت بیمه بیکاری برای شرکت‌هایی که تحت تأثیر تعرفه‌ها قرار گرفته‌اند افزایش یابد. اما چین یک ناجی دیگر در بازار کار نیز دارد: اقتصاد گیگِ عظیم و رو به رشد. در واقع، جنگ تجاری به رهبری دونالد ترامپ ممکن است به تکمیل دگردیسی این بخش کمک کند؛ بخشی که زمانی به دیده تردید نگریسته می‌شد، اما حالا به بزرگ‌ترین بازار کار دیجیتال مورد تأیید دولت تبدیل شده و شبکه‌ای حمایتی نیز به آن پیوسته است.

حزب کمونیست به دلیل وسعت این بخش به آن روی آورده است. فدراسیون اتحادیه‌های کارگری وابسته به دولت تخمین می‌زند که ۸۴ میلیون نفر به اشکال جدید اشتغال متکی هستند، از جمله خدمات پیک و تاکسی اینترنتی. دولت همچنین از طبقه گسترده‌تری با عنوان کارگران انعطاف‌پذیر یاد می‌کند که شامل خویش‌فرمایان و شاغلان پاره‌وقت می‌شود و شمار آن‌ها به ۲۰۰ میلیون نفر می‌رسد. این ارقام بسیار فراتر از ۵۴ میلیون شغل موجود در بنگاه‌های دولتی در مناطق شهری است و بخش بزرگی از جمعیت ۷۳۴ میلیونی نیروی کار کشور را تشکیل می‌دهد. تنها شرکت Meituan از ۷.۵ میلیون پیک استفاده می‌کند که مجموعاً ۱۱ میلیارد دلار در سال دستمزد دریافت می‌کنند. بسیاری از این رانندگان، شغل خود را به‌عنوان شغل موقت برای عبور از بحران توصیف می‌کنند.

آقای "وان"، نمونه‌ای از این افراد است. این مرد ۳۶ ساله به‌دنبال پردرآمدترین شغل در دسترس گشت و متوجه شد که پیک‌های غذا می‌توانند ماهانه ۱۰ هزار یوان درآمد داشته باشند. او هر روز از ساعت ۶ صبح تا ۹ شب با اسکوتر خود در خیابان‌های پکن رفت‌وآمد می‌کند. خودش می‌گوید: در حال حاضر هر یوان برایم اهمیت دارد. حضور پررنگ پیک‌ها در ذهن عمومی به‌حدی است که فیلمی به‌نام بالادست، زندگی یک برنامه‌نویس میان‌سال که به پیک غذا تبدیل می‌شود را به تصویر کشیده است.

خوشبختانه برای حزب کمونیست، اقتصاد گیگ چین با وجود تنش‌های تجاری و کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان در سال‌های اخیر، همچنان در حال رشد است. نیروی کار شرکت Meituan که معمولاً از طریق پیمانکاران ثالث استخدام می‌شود، نسبت به سال ۲۰۲۱ حدود ۴۱ درصد افزایش یافته است. مدیران این شرکت در ماه مارس اعلام کردند که انتظار دارند رشد قابل‌توجهی در حوزه تحویل غذا و خریدهای آنلاین داشته باشند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که فروش این شرکت تا سال ۲۰۲۷ سالانه حدود ۱۵ درصد رشد خواهد داشت. به‌طور مشابه، تعداد مجوزهای رانندگی در پلتفرم‌های تاکسی اینترنتی از ۲.۹ میلیون در سال ۲۰۲۰ به ۷.۵ میلیون در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است.

از دید دولت، رقابت شدید میان شرکت‌های رقیب در این بازار باعث شده که در میانه جنگ تجاری، نوعی جنگ استخدام نیز شکل بگیرد. در تاریخ ۲۱ آوریل، شرکت JD.com که به‌تازگی وارد بازار تحویل غذا شده، اعلام کرد که تا پایان ژوئیه ۱۰۰ هزار راننده جدید استخدام خواهد کرد. هرچند این رقابت باعث کاهش قیمت برای مصرف‌کنندگان و افزایش هزینه نیروی کار شده و نگرانی‌هایی را در بازار سهام برانگیخته، اما برای دولت، همین ایجاد اشتغال و تضمین حداقلی برای معیشت، هدف اصلی است.

خصوصیات معجزه‌آسای اقتصاد گیگ باعث شده که دولت نگاه سیاسی خود به این بخش و شرکت‌های آن را تغییر دهد. در جریان کارزار گسترده‌ای که از سال ۲۰۲۰ برای مهار قدرت پلتفرم‌ها آغاز شد، این شرکت‌ها به‌دلیل گسترش بی‌ضابطه سرمایه مورد انتقاد قرار گرفتند. رهبران حزب آن‌ها را به قصرهایی بر شن روان تشبیه کردند. اما همان‌طور که تیلی ژانگ، تحلیلگر شرکت مشاوره Gavekal Dragonomics می‌گوید، حالا حزب متوجه شده که اشتغال و مصرف نیز به‌اندازه کنترل سرمایه اهمیت دارد. این تغییر جهت از سال ۲۰۲۳ آغاز شد، زمانی که نخست‌وزیر لی چیانگ از نقش رو به رشد پلتفرم‌ها در ایجاد تقاضا و اشتغال تمجید کرد. اکنون دولت آشکارا اقتصاد گیگ را به‌عنوان سپری برای اقتصاد پذیرفته است.

این پذیرش تا آنجا پیش رفته که دولت حتی شرکت‌های اقتصاد گیگ را تشویق می‌کند تا نوعی نظام رفاه موازی ایجاد کنند. در ماه فوریه، شرکت JD.com اعلام کرد که برای رانندگان خود مزایای بیمه تأمین اجتماعی ارائه می‌دهد. شرکت Meituan نیز گفته که از سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۵ با اجرای یک طرح آزمایشی، به‌تدریج این خدمات را برای پیک‌های خود فراهم خواهد کرد. شرکت‌ها برای جلب رضایت دولت، در حال سرمایه‌گذاری در ایستگاه‌های استراحت، وعده‌های غذایی و یارانه برای رانندگان هستند. یک اقتصاددان در این زمینه می‌گوید: این کارها بیشتر برای این است که دولت آن‌ها را ببیند.

با این حال، یک سؤال بزرگ همچنان باقی است: هزینه این حمایت‌ها را چه کسی پرداخت خواهد کرد؟ برای کارگران، بیمه بازنشستگی و درمانی بسیار جذاب است، اما اگر این مزایا مستقیم یا غیرمستقیم از حقوقشان کسر شود، جذابیت خود را از دست می‌دهد. شرکت JD.com ادعا می‌کند که سهم بیمه کارفرما و کارگر را به‌طور کامل به صندوق دولتی پرداخت خواهد کرد. با این حال، تردیدهایی در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود. برخی رانندگان وقتی درباره این طرح سؤال می‌شود، با ضرب‌المثل پشم همچنان از پشت گوسفند می‌آید پاسخ می‌دهند، یعنی هیچ چیز مجانی نیست.

در شهر جنوبی کوانژو، جایی که Meituan اخیراً طرح آزمایشی پرداخت نیمی از حق بیمه بازنشستگی برای رانندگان واجد شرایط را آغاز کرده، مردی ۳۰ ساله به نام آقای "لای" می‌گوید که علاقه‌ای به مشارکت ندارد. او که روی اسکوترش بیرون یک مرکز خرید نشسته، می‌گوید: وقتی ما پیر شویم، نیروی کار کمتر خواهد بود و آنچه نسل آینده پرداخت می‌کند، کفاف بازنشستگی ما را نخواهد داد.

اگر بار مالی خدمات اجتماعی بر دوش شرکت‌های اقتصاد گیگ بیش از حد شود، ممکن است این شرکت‌ها در بلندمدت توان ادامه فعالیت را نداشته باشند؛ موضوعی که ریزش اخیر سهام این شرکت‌ها نیز آن را منعکس کرده است. یک اقتصاددان هشدار می‌دهد که دولت باید انعطاف‌پذیری کارگران گیگ را حفظ کند و روش‌های نوینی برای انتقال درآمد به آن‌ها بیابد. در غیر این صورت، همان‌طور که جنگ تجاری به تولید آسیب زده، ممکن است شرکت‌های فناوری مصرف‌محور نیز همراه با شغل‌های رانندگان از بین بروند.

در بلندمدت، فناوری هم تهدیدی دیگر برای توان اشتغال‌زایی اقتصاد گیگ است. شرکت Meituan پیشگام استفاده از وسایل خودران و پهپادها در خدمات تحویل است. این شرکت می‌گوید که تاکنون ۴.۹ میلیون سفارش با وسایل خودران و ۱.۴۵ میلیون سفارش با پهپاد انجام داده است.

با وجود همه این چالش‌ها، داستان اقتصاد گیگ نشان می‌دهد که چگونه جنگ تجاری رهبران چین را وادار به سازگاری می‌کند. آن‌ها شاید رویای کارگران متخصص در صنایع پیشرفته و تولید نیمه‌رسانا برای جهان را داشته باشند، اما چیزی که اکنون دارند، ارتشی از مردم است که با اسکوتر غذا می‌رسانند و نیاز فوری مصرف‌کنندگان گرسنه را برآورده می‌کنند. این همان چیزی است که چرخه اقتصاد را فعلاً در حرکت نگه داشته. این موضوع برای رانندگان هم صادق است. آقای لای می‌گوید پس از یک سال کار در حوزه تحویل غذا، قصد دارد به شهر یی‌وو در شرق چین برود تا در کارخانه‌ای که بستگانش اداره می‌کنند مشغول فروش کالا در آمازون شود. او پیش‌بینی می‌کند که جنگ تجاری به‌زودی پایان خواهد یافت. اما اگر پیش‌بینی‌اش غلط از آب درآید، دوباره به اسکوترش بازمی‌گردد.