اقتصاد آنلاین – مهسا نجاتی؛ ایران یکی از نخستین کشورهایی بود که در اوایل سال ۲۰۲۰ درگیر شیوع ویروس کرونا شد. ایران درحال‌حاضر درگیر مبارزه با موج پنجم این ویروس بوده که بیشتر ناشی از شیوع نوع دلتا است. ارقام رسمی نشان می‌دهد که از زمان آغاز شیوع بیماری همه‌گیر بیش از ۴.۳میلیون نفر مبتلا شده و ۹۷هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند، اما ارقام واقعی احتمالا بسیار بیشتر است.
دانشمندان می‌گویند ایران یکی از معدود کشورهای خاورمیانه است که ظرفیت تولید واکسن را دارد. این کار را به طور جدی انجام داده است: حدود ۱۰مورد واکسن در دست ساخت بوده و درحال‌حاضر یکی از آنها از روند واکسیناسیون پشتیبانی کرده، اما اطلاعات کمی در خصوص این واکسن‌ها در خارج از ایران در دسترس است.
خبرگزاری نیچر، با کیهان آزادمنش، پزشک و متخصص بیوفناوری، رییس بخش تحقیقات ویروس شناسی در موسسه پاستور ایران در تهران، در خصوص چشم‌انداز واکسن کشور مصاحبه کرده است. آزادمنش همچنین مشاور دولتی ایران بوده و در حال تولید دو واکسن از طریق شرکت اسپین آف خود Humimmune Biotech است.
بیماری همه‌گیر چقدر بر ایران تاثیر گذاشته است؟
از ژانویه ۲۰۲۰، ما پنج موج جداگانه داشته‌ایم. ما درحال‌حاضر بیشترین تعداد موارد ابتلای گزارش شده با حدود ۴۰هزار مورد در روز را تجربه می‌کنیم که رایج‌ترین نوع تشخیص داده شده دلتا است. اما بسیاری از موارد احتمالا گزارش نمی‌شود. شیوع این بیماری بر بیمارستان‌ها فشار می‌آورد و وضعیت خوب نیست.
کدام یک از واکسن‌های کووید-۱۹ در ایران موجود است؟
تا کنون حدود ۱۸میلیون دوز تزریق شده است: حدود ۱۲میلیون دوز واکسن سینوفارم چین، ۴میلیون دوز واکسن آکسفورد-آسترازنکا و یک میلیون دوز واکسن کووایران برکت که توسط گروه صنعتی شفادارو در تهران تولید شده است. باقی واکسن‌ها از اسپوتنیک روسیه و کوواکسین هند بوده است. بیش از نیم میلیون دوز در روز تزریق می‌شود و حدود ۱۷درصد از جمعیت ۸۵میلیونی ایران نخستین دوز واکس کووید-۱۹ را دریافت کرده‌اند.
آیا می‌توانید درباره کووایران برکت به ما بگویید؟
این یک واکسن غیر فعال شده است و هنوز در مرحله سوم آزمایش قرار دارد، اما در ماه ژوئن مجوز استفاده اضطراری را دریافت کرد. این واکسن بر اساس سطوح آنتی‌بادی که ایجاد می‌کند، از جمله آنهایی که می‌تواند SARS-CoV-۲ را خنثی کرده یا از ورود آنها به سلول جلوگیری کند، تایید شد. در مراحل اولیه آزمایش، پژوهشگران دریافتند که بیش از ۹۳درصد افراد واکسینه شده آنتی‌بادی خنثی‌کننده تولید می‌کنند. ما نمی‌دانیم که این محافظت چقدر طول خواهد کشید، اما من فکر می‌کنم که شبیه واکسن‌های غیرفعال شده دیگر، مانند CoronaVac که توسط شرکت چینی سینوواک لایف ساینس تولید شده که نشان می‌دهد سطح آنتی‌بادی پس از شش ماه کاهش یافته و احتمالا به تقویت‌کننده‌ها نیاز است، باشد.
چه واکسن‌های دیگری در ایران در حال تولید است؟
پاستورکوواک یک واکسن بازترکیب پروتیینی است که با همکاری موسسه واکسن فینلای کوبا در هاوانا و موسسه پاستور ایران تولید شده است. این واکسن در کوبا با نام سوبرنا ۰۲ شناخته می‌شود. این واکسن همچنین در ماه ژوئن، با وجود قرار داشتن در آزمایشات مرحله سوم در ایران مجوز استفاده اضطراری را دریافت کرد. چندین واکسن غیر فعال شده و پروتیینی بازترکیب شده در آزمایشات بالینی وجود دارد و حداقل یک واکسن mRNA، دو واکسن ناقل آدنوویروس و یک واکسن ناقل ویروس سرخک در مراحل اولیه تولید قرار دارد. واکسن‌های تولید شده در خارج از ایران نیز درحال‌حاضر در مرحله آزمایشات بالینی هستند و به صورت داخلی تولید می‌شوند.
در مورد واکسن‌هایی که طراحی می‌کنید بگویید
شرکت من، Humimmune Biotech، روی دو واکسن نامزد کار کرده است. یکی از سرخک به عنوان پشتیبان اصلی برای معرفی ژنی استفاده می‌کند که پروتیین SARS-CoV-۲، که این ویروس برای ورود به سلول‌ها از آن استفاده می‌کند، یا پروتیین nucleocapsid که برای تکثیر نیاز دارد را رمزگذاری می‌کند. این واکسن توسط شرکت ایرانی بیوسان فارمد در تهران تولید می‌شود.
واکسن دیگر، که ممکن است امیدوارکننده‌تر باشد، از پشتیبانی اصلی آدنوویروس ۵ برای ارائه بخشی از پروتیین اسپایک استفاده می‌کند – پشتیبانی اصلی مشابه با دوز دوم اسپوتنیک V. ما امیدواریم آزمایشات بالینی را از اوایل سال آینده آغاز کنیم. بیشتر واکسن‌های کووید-۱۹ که تا کنون در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند واکسن‌های غیرفعال بوده‌اند که به نظر من مردم در سال آینده به تزریق تقویت‌کننده احتیاج خواهند داشت. واکسن ما می‌تواند به عنوان تقویت‌کننده مورد استفاده قرار گیرد، و یک رویکرد ترکیبی و تطبیقی حتی ممکن است محافظت بهتری ارائه دهد. این فناوری همچنین می‌تواند به راحتی در برابر انواع جدید ویروس اصلاح شود – البته ما از پیش ساخت نسخه دلتا را آغاز کرده‌ایم.
چرا دانشمندان ایرانی این اندازه واکسن تولید می‌کنند؟
ما سابقه طولانی تولید واکسن در ایران را داریم. موسسه پاستور ایران در سال ۱۹۲۰ تاسیس شد و واکسن‌های ضد سل و هاری را تولید کرد. همچنین در ایران واکسن‌هایی برای سرخک، اوریون و ویروس پاپیلومای انسانی ساخته شده است.
ما نمی‌توانیم در مورد این بیماری همه‌گیر، به کمک جوامع بین‌المللی متکی باشیم. ما تحت تحریم‌های ایالات متحده زندگی می‌کنیم. به نظر ما اینها غیرموجه هستند. ایالات متحده می‌گوید که تحریم‌ها بر فعالیت‌های بشردوستانه تاثیر نمی‌گذارد، اما زمانی که توانایی انتقال پول محدود شود، خرید دارو مشکل می‌شود. و ما فناوری تولید واکسن را داریم، پس چرا از آن استفاده نکنیم؟ برای اطمینان از ایمنی ایرانیان، تولید انواع واکسن‌ها با استفاده از استراتژی‌های مختلف تحقیق و توسعه، همانطور که چین انجام داده، منطقی است.
چرا پژوهشگران ایرانی تمایلی به اطلاع‌رسانی از کار خود در سطح بین‌المللی ندارند؟
این می‌تواند یکی از عوارض جانبی تحریم‌ها باشد. پژوهشگران ایرانی ممکن است مایل نباشند توجه زیادی را به کار خود جلب کنند چنانچه مشارکت‌های احتمالی را قبل از دستیابی به محصول نهایی به خطر بیاندازند، یا در معرض خطر از دست دادن دسترسی به مواد خام اولیه و فناوری‌های مورد نیاز برای واکسن قرار بگیرند.
همچنین پژوهشگران بسیار مشغول هستند و به تلاش برای مبارزه با بیماری همه‌گیر در ایران کمک می‌کنند. ممکن است آنها زمانی برای انتشار نتایج در مجلات بین‌المللی نداشته باشند. اما برخی شروع به اشتراک‌گذاری نتایج کرده‌اند. در ماه ژوئن، پژوهشگران سازنده کووایران برکت پیش چاپ نتایج پیش‌بالینی خود را منتشر کردند و نتایج بالینی خود را به زودی به اشتراک می‌گذارند. ما همچنین قصد داریم به زودی نتایج واکسن ناقل آدنوویروس خود را به اشتراک بگذاریم.
بزرگترین چالش‌های تولید واکسن‌های کووید-۱۹ چه بوده است؟
تحریم‌ها مشکلات زیادی را ایجاد کرده‌اند، زیرا خرید مواد و تجهیزات را برای ما دشوار می‌کند. به عنوان مثال، رزین‌های کروماتوگرافی که برای تصفیه واکسن به آنها نیاز داریم، بیشتر توسط شرکت‌های چندملیتی که تامین‌کنندگان اصلی برای ایالات متحده هستند تولید می‌شود، بنابراین ممکن است از فروش به ما بترسند. ایالات متحده می‌گوید که ما می‌توانیم برای استثناها درخواست بدهیم، اما با توجه به تجربه ما، این کار فایده نداشته است. اما به هر طریقی، ما راهی پیدا می‌کنیم. ما روش‌های خود را اصلاح می‌کنیم، تامین‌کنندگان دیگر را پیدا می‌کنیم یا دنبال راه‌حل‌های داخلی می‌گردیم. ما به دنبال بهترین چیزی هستیم که می‌توانیم به‌دست آوریم، اما گاهی کیفیت و کارایی تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
همچنین، یکی از بزرگترین چالش‌های جهانی، مقیاس است. پیش از بیماری همه‌گیر، ایران در درجه اول مجبور به تولید واکسن برای کودکان بود و تولید مورد نیاز برای هر واکسن حدود ۳میلیون دوز در سال بود. اکنون ما به ۱۷۰میلیون دوز برای واکسیناسیون کامل کل جمعیت نیاز داریم.
آینده تولید واکسن در ایران چگونه است؟
هدف اولیه برای کووایران برکت تولید حداکثر ۳۰میلیون دوز در ماه تا سپتامبر بود، که برای واکسیناسیون جمعیت بزرگسال کافی است. اما آنها قادر به دستیابی به این هدف نبوده‌اند، بنابراین مجبور شدیم میلیون‌ها دوز واکسن دیگر وارد کنیم. همانطور که بسیاری از مردم گفته‌اند، این آخرین بیماری همه‌گیر کرونا نخواهد بود که با آن روبه‌رو هستیم. من انتظار دارم که ظرفیت تولید واکسن در سال‌های آینده برای تولید واکسن‌ها و داروهای جدید، هم برای کروناویروس‌ها و هم بیماری‌های دیگر استفاده شود.
