محدودیت صادرات محصولات آب بر راهکار توسعه کشت محصولات اساسی است؟

اقتصاد آنلاین - سپیده قاسمی؛ جنگ روسیه و اوکراین به عنوان دو کشور مهم تامین کننده محصولات استراتژیک کشاورزی در بازار جهانی از جمله گندم، کشورهای جهان را وادار به توسعه حداکثری ظرفیت داخلی و تغییرات سیاست‌ها در این حوزه کرده است.

 ایران نیز به عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان محصولات استراتژیک در جهان از این امر مستثنی نبوده و اقداماتی همچون افزایش قیمت خرید تضمینی گندم انجام داده است. همچنین در جدیدترین اقدام، مسئولان کشور قصد دارند صادرات محصولات آب‌بر را محدود کنند تا از این طریق امکان اصلاح الگوی کشت فراهم شود و کشاورزی کشور به سمت کشت بیشتر محصولات استراتژیک برود.

 جواد ساداتی نژاد، وزیر جهاد کشاورزی، در همین ارتباط گفته است؛ کاهش جذابیت اقتصادی صادرات محصولات آب‌بر یکی از راهکارهای اصلاح الگوی کشت است. وی با تاکید بر اینکه با وجود ارزآوری صادرات محصولات بخش کشاورزی در ایران، برای کشت و صادرات محصولات جالیزی به علت آب‌بر بودن آن محدودیت‌هایی در نظر گرفته می‌شود، افزوده است: دریافت عوارض از صادرات محصولات آب بر از امسال آغاز می‌شود. ساداتی نژاد، امیدوار است از این طریق کشاورزان بیشتر به کشت محصولات استراتژیک روی بیاروند. وزیر جهادکشاورزی اساس این تصمیم را قانونی دانسته که، بر مبنای آن صادرات محصولات آب بر به ویژه محصولات جالیزی تعرفه دارد می‌شود.

در ظاهر آنچه وزیر جهاد کشاورزی درباره صادرات محصولات ‌آب بر و اثر احتمالی آن بر تولید محصولات کشاورزی استراتژیک عنوان کرده درست است، چرا که طبق گزارش گمرک در دو ماهه ابتدای سال جاری، محصولات کشاورزی از لحاظ وزنی ۱۰ درصد و از لحاظ ارزش ۹ درصد از کل صادرات غیر نفتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند و عمده‌ترین محصولات صادراتی کشاورزی در این دو ماه؛ در رتبه نخست "هندوانه" با سهم ۳۰ درصد در وزن و ۱۴ درصد در ارزش صادراتی و پس از آن گوجه فرنگی، شیر خشک صنعتی، سیب تازه، پسته، سیب زمینی، خربزه، گوجه فرنگی گلخانه‌ای ، کیوی و زعفران قرار دارند که در مجموع ۶۳ درصد از وزن و ۴۹ درصد از ارزش کل صادرات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده‌اند.

نگاهی به این لیست نشان می‌دهد، تعداد زیادی از محصولات آب‌بردر میان ۱۰ قلم اول محصولات صادراتی قرار دارند، به عبارت دیگر محصولات آب‌بر سهم زیادی از صادرات این بخش را به خود اختصاص داده‌اند.

اما به رغم سهم بالای محصولات آب‌بر در صادرات، کارشناسان بر این باورند که محدویت در صادرات این محصولات نمی‌تواند نتایج مثبتی که مسئولان به دنبال آن هستند، در پی داشته باشد.

به گفته کارشناسان، هر چند سیاست‌ محدودیت کشت محصولات با نیاز آبی بالا در نگاه اول ممکن است راه حل مناسبی برای مقابله با مصرف روزافزون آب باشد اما، از آنجا هر سیاستی دارای ابعاد مختلفی هستند، لذا بایستی تاثیرگذاری سیاست‌ها در تحقق اهداف و همچنین پیامدهای آن‌ها با دقت مورد بررسی قرار گیرند.

کارشناسان معتقدند؛ "استفاده منطقی از آب کشاورزی" راهکاری بهتر با هزینه کمتر نسبت به محدودیت در کشت محصولات آب‌بر برای تحقق اهداف مورد نظر است. مسئولان می توانند با آموزش کشاورزان، زمینه ارتقای بهره‌وری در کشاورزی و شیوه درست مصرف آب را امکان‌پذیر کنند. همچنین بسیاری از محصولات آب‌بر با تغییر در نوع کشت، مانند انتقال از مزرعه به گلخانه امکان تولید با کمترین مصرف آب را دارند. علاوه بر آن‌ها، با استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری مانند قطره‌ای می‌توان با کمترین میزان مصرف آب تولید محصولات به اصلاح آب‌بر را داشت.

نتایج تحقیقات متعدد نیز نشان داده است، اگر کشت هر یک از محصولات آب‌بر به تنهایی ممنوع شود مقدار مصرف آب کاهش نمی‌یابد زیرا کشاورزان ممکن است محصول دیگری را جانشین آن کنند و تنها ممنوعیت همزمان کشت همه محصولات آب‌بر در یک منطقه می تواند منجر به کاهش مصرف آب شود. اما، ممنوعیت یکباره کشت تمامی محصولات آب بر می تواند نتایج منفی اقتصادی و اجتماعی زیادی به دنبال داشته باشد که حتی می تواند جبران ناپذیر باشد.

بدون در نظر گرفتن تمامی موضوعات مطرح شده، هر محدودیت و ممنوعیتی در کشت و صادرات محصولات کشاورزی، هزینه زیادی برای کشور به دنبال خواهد داشت. مسئولان باید بدانند اعمال سیاست محدودیت یا ممنوعیت همواره هزینه بر بوده است و نمی توان انتظار داشت محدودیت یا ممنوعیت در کشت محصولات آب‌بر منتج به حرکت به سوی تولید بیشتر محصولات استراتژیک شود.