بررسی کارنامه تجارت خارجی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی طی فصل بهار سال‌های ۹۲ تا ۹۹ نشان می‌دهد بیشترین ارزش صادرات در بهار ۹۷ رقم خورده و بیشترین ارزش واردات نیز مربوط به بهار ۹۳ است. همچنین بیشترین کسری تجاری مربوط به بهار ۹۸ است. این آمار که از سوی گروه کشاورزی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران منتشر شده، نشان می‌دهد ارزش صادرات بهار امسال باوجود تحریم‌ها و مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا فقط 9/3درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. علی‌رغم مخاطرات کرونا بر تجارت، صادرات بخش کشاورزی به‌واسطه مصارف ضروری چندان از کرونا تاثیر نپذیرفته است؛ به طوری که مطابق آمارهای گمرک ایران در سه ماهه بهار امسال، صادرات وزنی این بخش نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۱۶درصد رشد داشته است. اما این همه ماجرا نیست. معاون فنی و امور گمرکی ایران آخرین آمار صادرات اعلام کرد میزان صادرات اقلام و محصولات کشاورزی در چهار ماهه نخست سال جاری بیش از دو میلیون و ۷۰۶ هزار تن بود که این صادرات نسبت به مدت مشابه در سال قبل با آمار دو میلیون و ۷۴ هزار تن بیش از 4/30درصد رشد داشته است. مهرداد جمال ارونقی اظهار کرد: محصولات صادرشده در سال جاری دارای ارزشی معادل یک میلیارد و ۶۹۰ میلیون دلار است. این رقم نسبت به ارزش اقلام صادراتی سال ۹۸ در مدت مشابه با ارزشی معادل یک میلیارد و ۵۸۲ میلیون دلار با رشدی معادل 8/6درصد برخوردار بوده است. ایران ظرفیت بالایی در زمینه تولیدات کشاورزی دارد، اما به گفته برخی کارشناسان از آن استفاده نمی‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد در دوران دفاع مقدس، تحریم و کرونا که اخیرا جهان‌گیر شده، مهم‌ترین بخش کشاورزی است و صنایع غذایی در دنیا حرف اول را می‌زند. اما برخی تصمیم‌ها در کشور باعث شده تا نتوانیم از همه ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم. آن‌طور که کشاورزان و صادرکنندگان محصولات کشاورزی می‌گویند کیفیت محصولات کشاورزی ایران بالاست اما در زمینه صادرات هنوز نتوانستیم تصمیم درستی بگیریم که به صورت مداوم محصول مورد نیاز یک کشور را تامین کنیم. یکی از مواردی که بسیاری از فعالان اقتصادی و کشاورزان به آن انتقاد دارند تغییر در بخش تصمیم‌گیری و اتخاذ سیاست‌های گوناگون در زمینه صادرات است. همچنین نبود الگوی کشت برای کشاورزان باعث شده یک سال سیب‌زمینی آن‌قدر کشت شود که دولت مجبور به دفن آن می‌شود و در یک سال با کاهش تولید قیمت آن با افزایش چند‌صد درصدی روبه‌رو می‌شود.
اهمیت صنایع غذایی در جهان
احمد صادقیان، کارشناس صنایع غذایی در گفت‌و‌گویی که با خبرنگار ما داشت، کیفیت محصولات کشاورزی ایران را مناسب دانست و تصریح کرد: بررسی‌ها نشان داده صادرات محصولات کشاورزی در زمان شیوع ویروس کرونا نسبت به کالاهای صنعتی کاهش نداشته که این نشان از اهمیت ارزش غذایی در کشورهاست.
وی تاکید کرد: کالاهایی در زمان کرونا کاهش صادرات داشتند که وابسته به واردات مواد اولیه بودند. از سوی دیگر اغلب کارخانه‌های تولیدی فعالیت خود را به حالت تعلیق درآوردند و مصرف کالاهای صنعتی در همه کشورهای کاهش چشمگیری را تجربه کرد. پتروشیمی و فولاد که بیشترین ارزش افزوده را در بازارهای جهانی داشتند در شش ماه گذشته جذابیت خود را از دست دادند، اما به همان میزان محصولات غذایی با رشد تقاضا روبه‌رو شد و کشورهایی که در مسیر صادرات این کالاها گام بردارند می‌توانند از رشد اقتصادی برخوردار شوند.
صادقیان با بیان این‌که کشاورزی در کشور ما ماهیت سنتی دارد تاکید کرد: متاسفانه در سال 42 زمانی که اصلاحات ارضی رخ داد کشاورزی ایران از حالت صنعتی به حالت سنتی و معیشتی تبدیل شد به طوری که اکنون 64 قطعه بالای 2000 هکتار داریم که برای کشاورزی صنعتی متراژ پایینی است.
به گفته وی، از سوی دیگر بهره‌وری پایین در بخش کشاورزی و همچنین نداشتن الگوی کشت در کشور باعث شده تا در برخی مواقع یک کالا زیاد باشد و گاهی اوقات کم.
این کارشناس صنایع غذایی به مقایسه کشاورزی ایران و ترکیه پرداخت و گفت: ترکیه دارای اراضی بزرگ کشاورزی است و اگر ایران قصد دارد کشاورزی خود را به صورت صنعتی ادامه دهد باید از اراضی بزرگ برخوردار شود. اما پس از اصلاحات ارضی در کشور قطعات زمین‌های کشاورزی کاهش یافت و کشاورزی به جای تامین نیاز داخل و صادرات به یک کشاورزی معیشتی تبدیل شد. از این رو کشاورزان که اقشار کم‌درآمدی بودند، بیشتر از این تصمیم نادرست آسیب دیدند.
کرونا آمد، ترانزیت هوایی باز شد
در حالی که برخی صادرکنندگان از بی‌توجهی به بخش کشاورزی گلایه می‌کنند، یک مقام مسؤول در استان اصفهان می‌گوید: کرونا بر روی صادرات محصولات کشاورزی اثری نداشته و باعث شد راه ترانزیت هوایی باز شود.
فرهاد حاجی‌مرادی، مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی گفت: کرونا نه‌تنها در کاهش تولید و محصولات کشاورزی تاثیر بدی نداشته است و چه بسا چنین شرایطی باعث شد که ما به جای صادرات از طریق مرزهای زمینی محصولات صادراتی را با کیفیت بالاتری از طریق مرزهای هوایی صادر کنیم. وی با بیان این‌که ما در مدت چهار ماه گذشته مازاد تولید در بخش کشاورزی داشته‌ایم، افزود: 60سورت پرواز اختصاصی از فرودگاه اصفهان از ابتدای سال تاکنون صورت گرفته که 120 هزار تن محصولات کشاورزی به کشور کویت صادر شده است. در واقع شرایط کرونا موجب شد مرزهای زمینی بسته شوند و ما برای انتقال محصولات کشاورزی از طریق فرصت‌های هوایی از تهدید کرونا استفاده کنیم و پنج میلیون دلار در این مدت درآمد ارزی داشته باشیم. وی ادامه داد: محصولات کشاورزی بامیه، زردآلو، قارچ خوراکی، زعفران، توت‌فرنگی، گیلاس، هلو، آلوچه، کلم بروکلی، انگور، شاتوت، لیمو، موسیر، شلیل، خربزه، زیره، بادام و سیب درختی از جمله مهم‌ترین آنها بوده است. بیشترین صادرات ما به کشور دبی بوده است اما صادرات محصول از هفته آینده به کشورهای عمان، مسقط و امارات هم شروع می‌شود.
وی درخصوص تبدیل شدن کشاورزی از حالت سنتی به صنعتی گفت: شرایط کشور ما به‌خصوص در تولید محصولات پروتئینی با کشورهای اروپایی در رقابت است و در محصولات کشاورزی نیز در بسیاری از بخش‌ها از حالت سنتی خارج شده و اکنون به روش‌های نوین آبیاری و روش‌های مکانیزه مجهز شده و ما اکنون صادر‌کننده بسیاری از ابزارآلات و تجهیزات کشاورزی هستیم. مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان تاکید کرد: از دولت انتظار داریم جلوی مقررات خلق‌الساعه گرفته شود و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در حمایت از صادرات صورت گیرد. تولیدکننده با یک روند پایدار مقرراتی می‌تواند برنامه‌ریزی‌های خود را انجام دهد و صادرات داشته باشد. در صورتی که برخی نهادهای تصمیم‌گیر گاها تصمیماتی می‌گیرند که جلوی صادرات کشاورزی را گرفته و باعث می‌شود تولید محصولات کشاورزی محدود شود.
وقتی درآمد کشاورز کم باشد...
محمد فلاح، کشاورز نمونه لنگرودی در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: کشاورزی ایران در حالی هنوز در مدار تولید سنتی قرار دارد که هزینه‌های این بخش را به طور زیادی افزایش می‌دهد و سود اصلی نصیب دلالانی می‌شود که کلیه محصولات را خریداری و در بازار توزیع می‌کنند.
وی افزود: از این رو جوانان روستایی برای اشتغال در روستاها دیگر به کشاورزی توجه نمی‌کنند که باعث خلوت شدن روستاها و کاهش ظرفیت‌های تولید کشاورزی می‌شود.
فلاح معتقد است در روش کشاورزی سنتی هدررفت منابع بسیار زیاد است به طوری که میزان آب استفاده‌شده در آبیاری صنعتی کمتر از یک‌پنجم میزان آب استفاده‌شده در روش سنتی کشاورزی است و اگر بخواهیم روش صنعتی کشاورزی را در پیش بگیریم باید علاوه‌بر آموزش کشاورزان، دولت نیز تسهیلات بانکی لازم برای کشاورزان را فراهم کند تا کشاورزان بتوانند با استفاده از تسهیلات بانکی، ماشین‌آلات روز کشاورزی را تهیه کند که نتیجه آن محصول باکیفیت و قیمت تمام‌شده پایین است.
این کشاورز لنگرودی گفت: فقط استفاده از روش صنعتی در کشاورزی می‌تواند کسب و کار کشاورزان را رونق ببخشد و کشاورزان با اصلاح رویه کار خود می‌توانند محصولات درجه ممتاز تولید کنند و کالاهای‌شان در سبد صادرات قرار بگیرد. اکنون بسیاری از کشورهای همسایه ایران خواستار محصولات کشاورزی ما هستند اما منافعی از این جهت متوجه کشاورز نیست.
