توصیف وضعیت تهران در روزهای انفجار کرونا عیان‌تر از آن است که مصداق‌های آن را دوباره تکرار کنیم، واکنش دولت به افزایش چشمگیر تعداد مبتلایان و مرگ و میرها؛ تعطیلی یک هفته‌ای پایتخت بود، تعطیلی مراکزی که البته بسیاری از کارشناسان معتقدند تاثیر حداقلی بر افزایش ابتلا دارد و اجرای آن نمی‌تواند در برابر هجوم موج تازه کرونا در تهران پاسخگو باشد. در این طرح قرار بود مراکزی از قبیل کافه، سینما و تئاتر، موزه و باغ‌وحش‌ها تعطیل شوند. در کنار آن زمزمه‌هایی در مورد تشدید برخوردها شنیده شد، حسن روحانی اعلام کرد با کسب‌و‌کارها در صورت عدم رعایت «به‌شدت برخورد» می‌شود و «اصناف هم در صورت عدم رعایت حتی تا یک ماه هم پلمب شوند.» همین دیروز هم دادگستری تهران، از برخورد قانونی سریع با متخلفان عدم رعایت مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا خبر داده است و حسین رحیمی فرمانده انتظامی تهران بزرگ گفته است؛ «پلیس براساس درخواست‌های ستاد ملی مقابله با کرونا و ستادهای استانی عمل خواهد کرد و آنچه را که از ما بخواهند، انجام خواهیم داد.»
چرا نمی‌شود تهران را تعطیل کرد؟
هر چند وضعیت کنونی تهران آنقدر بحرانی است که نشان می‌دهد در اسفند سال گذشته هم وضعیت باثبات‌تری داشته‌ایم که البته در این مدت ستاد ملی مقابله با کرونا تصمیمات مهمی را در راستای قطع چرخه سرایت این بیماری گرفته است. تصمیماتی که حتی منجر به ایجاد محدودیت‌هایی شد و تاثیراتش در آمار ابتلا و مرگ و میرها خودش را نشان داد. اما روند تصمیم‌گیری در رابطه با اجرای مصوبات این ستاد هم در مقایسه با شرایط کنونی، با انتقادهایی رو‌به‌رو بوده است. این‌که حالا ابلاغیه‌های ستاد ملی مقابله با کرونا نسبت به گذشته از صراحت کمتری برخوردار است و می‌توان از آن قرائت‌های متفاوتی کرد، یکی از آن انتقادهاست. در گذشته اگر از «دورکاری» به عنوان یک تصمیم مهم در راه مبارزه با کرونا حرف زده می‌شد، مصداق‌های آشکاری برای آن متصور بودیم. اما در ابلاغیه‌های کنونی چنین صراحتی وجود ندارد. نقد دیگر معطوف به کاغذبازی معمول در نظام اداری ایران است که حالا گریبان ستاد ملی مقابله با کرونا را هم گرفته است، کاغذبازی که روند تصمیم‌گیری را در سطح این ستاد هم کند می‌کند. از سوی دیگر از آنجایی که بسیاری از تصمیمات باعث کسادی کار اصناف شده‌اند، آنها هم در برابر تصمیمات این ستاد مقاومت می‌کنند و هزینه چنین تصمیماتی را برای ستاد ملی مقابله با کرونا بالا می‌برند. همه چیز هم در ارتباط با ستاد ملی مقابله با کرونا و دولت نیست و شهروندان هم در این میان در رعایت بدیهی‌ترین اصول، کوتاهی می‌کنند، شاید مهم‌ترین این بی‌توجهی‌ها مربوط به «سفر» باشد. نکته‌ای که باعث تردید و تعلل مسؤولان در تصمیم به تعطیلی پایتخت موثر باشد.
محدودیت برای ایجاد محدودیت
عامه مردم اما همچنان معتقدند تعطیلی پایتخت علاج کار است، چیزی که شاید در گذشته هم‌نظر با کارشناسان جامعه پزشکی بود. اما حالا شرایط کمی روشن‌تر از گذشته است و معذوریت‌هایی در این تصمیم و نگاه وجود دارد. عذری که باعث می‌شود همان محدودیت‌های مدنظر عامه مردم هم با محدودیت‌هایی رو‌به‌رو باشد. تهران پایتخت کشور است و تعطیلی آن در ساحت سیاسی به مفهوم تعطیلی کل ایران است، دیگر عذر ظاهرا موجه معطوف به وضعیت معیشتی مردمی است که در دوره فراگیری کرونا با مشکلات بیشتری رو‌به‌رو هستند. تعطیلی کامل تهران گرچه شاید بتواند در کند شدن چرخه سرایت موثر باشد، اما به مفهوم توقف کسب و کار مردمی هم خواهد بود. از طرفی وجود متمرکز امکانات در پایتخت باعث افزایش جمعیت این شهر از گذشته تاکنون شده است، شهری که در طرح تفصیلی دهه 40 با جمعیتی حدود پنج میلیون نوشته شده بود، حالا دارد با 10 میلیون جمعیت ساکن و شناور روزگار می‌گذراند و تعطیلی آن پیامدهای بسیار دیگری هم به همراه خواهد داشت. با مجموعه این محدودیت‌ها، به سراغ کارشناسان رفته‌ایم تا پیشنهادهای کاربردی‌شان را با توجه به همه این محدودیت‌ها بشنویم. این‌که با توجه با اوج فراگیری کرونا در تهران و البته عذرهای ستاد ملی در ایجاد محدودیت‌ها چه پیشنهادی برای شرایط کنونی دارند؟
محدودیت نقطه‌ای
مسعود یونسیان، اپیدمیولوژیست
بهتر نیست به جای این‌که همه شهر را محدود کنیم، مطالعه کنیم و ببینیم دقیقا محل انتقال اصلی کجاست؟ اگر سالن بدنسازی است، اگر سینماست، اگر فروشگاه زنجیره‌ای است و اگر هرجای دیگری است، به طور اختصاصی آنجا را محدود کنیم. یعنی به طور متمرکز و اصطلاحا تند و تیز، نقاط مشخصی را که امکان ابتلا در آنجا بالاست، محدود کنیم. ضمن این‌که محدودیت متمرکز و اختصاصی، فرصت جبران خسارت مالی برای مشاغل را ایجاد می‌کند. برای عملی شدن این کار، باید برخی مشاغل پر خطر را تعیین کنیم و با جبران حداقل بخش کوچکی از خسارت ناشی از تعطیلی، حمایت‌شان کنیم.
دولت الکترونیک
مهدی زارع، کارشناس مدیریت بحران
هر فعالیتی که باعث تجمع افراد می‌شود، مهم‌ترین عامل برای انتشار ویروس است و تمام تاکید متخصصان به فاصله‌گذاری اجتماعی و حفظ حریم تنفسی هر فرد است. اما این‌که چطور باید این اتفاق بیفتد، در شرایط فعلی فقط به گسترش زیرساخت‌های بستر اینترنت بستگی دارد. در چنین شرایطی، بالا بردن کیفیت و توسعه زیرساخت‌های اینترنتی، تنها راهکار برای اجرایی شدن فاصله‌گذاری اجتماعی و دورکاری شاغلان است. در واقع، استفاده از ظرفیت‌های آنلاین مشاغل، همان‌چیزی است که با وجود همه کم و کاستی‌هایش باید به هر نحوی شده، اجرا شود تا به هدف‌مان که دورکاری و در نهایت فاصله‌گذاری اجتماعی است برسیم. ما باید به فکر توسعه و گسترش زیرساخت دیجیتال و امکان کار در فضای مجازی باشیم.
برنامه‌ریزی شهر به شهر
داوود یادگاری‌نیا، عضو کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا
به نظر می‌رسد با تعطیلی یک هفته‌ای و دو هفته‌ای نمی‌شود چنین بحرانی را مدیریت کرد. بر فرض این‌که دو هفته تعطیل شد، بعد از دو هفته چه؟ این موضوع نیاز به یک برنامه‌ریزی حساب‌شده و طولانی مدت دارد تا بتواند به طور مداوم، نتیجه‌های مثبت خودش را بر جامعه بگذارد. ضمن این‌که راهکار مدیریت بحران این روزها، برنامه‌ریزی متفاوت و اختصاصی و شهر به شهر برای مدت طولانی و مشخصی است که بتواند تاثیرگذار باشد. در واقع نمی‌شود همان راهکارهایی را که برای تهران عملی می‌شود در شهر دیگری اجرا کرد. چون هرکدام شرایط متفاوتی دارد و باید با توجه به شرایط هر شهر، برنامه مشخصی برای آن شهر تدوین شود.
دورکاری را برگردانید
مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا
برای جلوگیری از شیوع بیشتر کرونا، باید دوباره اعمال محدودیت‌های شدید از جمله جلوگیری از هرگونه تجمع و اجرای دوباره طرح دورکاری را در دستور کار قرار دهیم. البته شاید برخی مدیران با این بهانه که چون سطح کیفی کارها در اثر اجرای دورکاری افت می‌کند، با این طرح مخالفت کنند اما این بهانه‌ها قابل قبول نیست، چون برای جلوگیری از افت کیفی کار کارمندان، باید مدیران به‌درستی برآنها نظارت کنند. ضمن این‌که اگر ما با این بهانه‌ها از اجرای دورکاری جلوگیری کنیم، شیوع کرونا به‌قدری در تهران گسترده می‌شود که ضرر مالی آن برای دولت بیشتر از دورکاری خواهد بود. دولت همچنین باید ضمن تامین ماسک برای اقشار کم‌درآمد، در برخورد با افرادی که ماسک نمی‌زنند نیز جدیت بیشتری به خرج دهد.
محدودیت زمانی
بابک عشرتی، اپیدمیولوژیست
ایجاد محدودیت برای قطع چرخه سرایت در هر کشوری متفاوت از بوم دیگری است و نمی‌توان هر مدل موفقی در هر جای جهان را قابل تعمیم به ایران دانست، اما نکته مهم در شرایط بحرانی کنونی و در شهری مثل تهران با همه محدودیت‌های موجود، این است که باید بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را ملاک شرایط جامعه دانست. به این مفهوم که نباید مراکز درمانی به مرحله فروپاشی برسد و برای این کار باید طیف موج تازه را به نوعی گسترش داد. تعطیلی کامل تهران که باعث توقف معیشت مردم می‌شود، شاید شدنی نباشد. اما بسیاری از مراکز تجمع را می‌توان محدود کرد. مثلا از ساعت 10 شب به بعد تعطیل شود، این کار فرصت دوباره‌ای به مراکز درمانی می‌دهد تا در عبور از موج تازه کرونا با اولویت‌بندی، گروه‌های پرخطر را از بیماری دور نگه دارند و آماده برای پذیرش دوره دیگری شوند.
تصمیم‌های قاطع
شریف مطوف، کارشناس مدیریت بحران
ما فرصت تعطیلات نوروز را برای اعمال قرنطینه سراسری از دست دادیم و اکنون دیگر نباید فرصت را از دست بدهیم و دولت باید به‌طور قاطع‌تر جلوی فعالیت مراکزی را که ارتباط مستقیمی با معیشت مردم ندارند، بگیرد و از کسب‌وکارهایی که مجبور به تعطیلی هستند نیز حمایت کند. دستگاه اجرایی همچنین باید نقاط ضعف اجرای طرح دورکاری در دوره‌های قبلی را شناسایی کند و با تقویت زیرساخت‌های دورکاری، این طرح را دوباره به‌گونه‌ای اجرایی کند که شاهد افت کیفی ارائه خدمات در مراکز دولتی به مردم براثر اجرای این طرح نباشیم. ارائه توضیحات علمی و صادقانه به مردم درباره شیوع کرونا نیز ازجمله دیگر راهکارهایی است که با استفاده از آن می‌توان از این شرایط سخت کرونایی در تهران با مرگ‌ومیر کمتری عبور کرد.
قرنطینه کامل
فریبرز ناطقی الهی، کارشناس مدیریت بحران
ما از همان ابتدا می‌توانستیم با اعمال قرنطینه شدید چهارتا شش‌هفته‌ای جلوی همه‌گیر شدن کرونا را در کشور بگیریم و ناچار نباشیم به مردم بگوییم کرونا تا دو سال آینده مهمان ما خواهد بود. اکنون هم تنها راهکار مهم همان اعمال شرایط قرنطینه است و دولت باید مطمئن باشد که زیان اقتصادی این کار از هزینه‌های سنگینی که در صورت تداوم شیوع گسترده کرونا بر نظام درمانی کشور تحمیل می‌شود، بیشتر نخواهد بود. همچنین به نظر می‌رسد بهتر است دستگاه اجرایی در شرایط کنونی مدیریت تصمیم‌گیری‌ها را از مسؤولان بهداشتی بگیرد و آن را به دست متخصصان حوزه مدیریت بحران بسپارد، چراکه حوزه بهداشت و درمان نمی‌تواند تصمیمات حیاتی لازم را برای بهبود اوضاع بحرانی کشور بگیرد.
ایست به سفر
مسعود مردانی، عضو کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا
همگانی شدن استفاده از ماسک، رعایت دقیق اصل فاصله‌گذاری اجتماعی، پایبندی به بهداشت فردی، پرهیز از سفرهای غیرضروری و شرکت نکردن در تمام تجمعات مهم‌ترین راهکار برای جلوگیری از شیوع کروناست. در شرایط بحرانی امروز هم دولت باید برای اجرایی شدن این اقدامات، برنامه‌هایی عملی ارائه کند. به‌عنوان‌مثال، دولت حتما باید با اعمال محدودیت‌های شدید در جاده‌ها از انجام سفرهای غیرضروری در تعطیلات پیش‌رو جلوگیری کند. برای رعایت اصل فاصله‌گذاری اجتماعی نیز چاره‌ای جز بازگشت به دورکاری نداریم و دولت حتما باید بسترهای لازم را برای اجرای این طرح فراهم کند. برای همگانی کردن استفاده از ماسک نیز باید به‌طورجدی از ورود افراد بدون ماسک به مراکز تجمعی جلوگیری کنیم.
تفکیک مشاغل
هادی حق‌شناس، تحلیلگر مسائل اقتصادی
دو گانه سلامت و معیشت، وضعیتی نه فقط برای ما است که برای همه کشورهای توسعه‌یافته شکل گرفته‌است؛ آنقدر که همه جهان در جست‌وجوی پاسخ برای این سوال هستند. سوالی که پاسخ چندان ساده‌ای هم ندارد. در حال حاضر در شرایطی قرار گرفته‌ایم که نمی‌شود هر دو این ویژگی‌ها را با همدیگر داشت. به نظر می‌رسد تنها راهکار این روزها، دسته‌بندی مشاغل است؛ مشاغلی که می‌توانند فعالیت‌شان را به صورت دورکار انجام بدهند، صددرصدی دورکار شوند و مشاغلی که این امکان برایشان وجود ندارد، به طور صد در صدی، پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند. تا حدودی رعایت کردن و تا حدودی دور کار بودن، پاسخگوی مدیریت بحران این روزها نیست.
ردگیری بیماری
احسان مصطفوی، اپیدمیولوژیست
راهکار مؤثر، شناسایی زودهنگام یا ردیابی بیماران علامت‌دار است. با ردیابی بیماران علامت‌دار و بستری کردن آنها در شرایط ایزوله می‌توان تاحدی شرایط را کنترل کرد. افزون بر این شناسایی افرادی که با بیمار در ارتباط بوده‌اند نیز می‌تواند به ردیابی بیماری کمک کند. اعمال محدودیت‌ها برای افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند، می‌تواند از شدت بیماری که منجر به مرگ در بیمار می‌شود،جلوگیری کند. طبق آمار، مرگ‌ومیر بیماران کرونایی سالمند که بیماری زمینه‌ای دارند، 80 درصد نسبت به دیگر بیماران بیشتر است. دورکاری و اعمال محدودیت برای گروه‌های پرخطر، نه برای عموم مردم می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
