گسترش بی‌رویه صنایع آلاینده، حرض و ولع و اشتهای سیری ناپذیر سرمایه داری جهانی در بهره‌کشی از انسان و طبیعت، موجب تخریب روزافزون محیط زیست شده« که تبلورآن در ظهور بیماری کرونا بوده » زیست جمعی انسان‌ها را در معرض خطر قرارداده است . مدتهاست که متتقدان نظام سرمایه داری جهانی هشدار می دهند که بهره کشی از جان ، تن ، جسم انسان و جیوان و طبیعت و رقابت فزاینده برای غارت ثروت از این رهگذر جهان را با بن بست زیست محیطی مواجه خواهدکرد اما دولتمردان نالایق و سردرفرمان سرمایه داری با مقررات زدائی در حوزه طبیعت عملا به جاده صاف کن انان درآمده اند. بطوری که احداث کارخانجات هم چون کشت سیب زمینی سراسر جهان را در هم نوردیده است اما با آشکارشدن واقعیت‌های فاجعه‌بار تخریب زیست‌محیطی مشخص گردیده عامل اصلی این فجایع افزون صنایع غیراستاندارد، بهره کشی غیرقابل جبران از طبیعت، تولید گازهای گل‌خانه‌ای و آلوده‌سازی رودخانه‌ها، مصرف بی رویه و نسنجیده منابع طبیعی به ویژه آب، رقابت‌های سیاسی و اقتصادی، ملی و فراملی، کمبود آگاهی اجتماعی، و بی‌توجهی به پی‌آمدهای فاجعه‌بار آن، بوده است. تولید برای بازدهی بیشتر و به‌چنگ آوردنِ هرچه سریع‌تر محصول، با استفاده از امکانات شیمیایی و صنعتی موجب از دست رفتن باروری خاک می‌شود. طبعاً آلوده‌سازی شیمیای خاک نیز موجب آلوده‌گی بیشترمحیط زیست و از دست رفتن همآهنگی زیست‌محیطی و تعادل طبیعت (اکوسیستم) خواهد شد. تخریب طبیعت« نظیر سد سازی های بی رویه ، ایجاد صنایع پتروشیمی و فولاذ بخصوص در مناطق بحرانی » برای ایجاد فرصت‌های بیشتر و سریع‌تر چه بسا به گسترش اهداف کوتاه مدت کمک کند اما پیشرفت و توسعه براساس این سیاست، می‌تواند طبیعت و زندگی انسان را به مخاطره بیاندازد. صنایع دودزا و کثیف، جنگ، فقر، نژادپرستی، بی‌عدالتی، گسترش صنایع نظامی و اتمی، استفاده گسترده و هولناک از سوخت‌های فسیلی، استفاده‌ی بی‌رویه از فرآورده‌های پتروشیمی از جمله پلاستیک، سطح پایین دانش علمی و فرهنگی همه و همه به تخریب طبیعت و اکوسیستم انجامیده است. طبیعت سیستمی است دایره‌وار که در آن، همه موجودات درگردشی ارگانیک چه از راه سازندگی و چه تخریب، بازیافت می‌شوند. انسان نیز بخشی فعال از این چرخه است. بنابراین تخریب طبیعت، به تخریب انسان نیز می‌انجامد؛ و به دلیل آلوده‌گی‌های دیرپای محیط زیست و گرمایش زمین که از مرز و محدودهی کشوری و منطقه‌ای فراتر رفته، این خطر اکنون ابعاد جهانی یافته است. به همین دلیل راه‌حل نیز بیش از آن که در سیستم اقتصادی سرمایه‌داری و یا سوسیالیسم محدود باشد به آینده‌نگری و تعهد اخلاقی بشر، دانش و آگاهی او، توسعه‌ی پایدار و متوازن، و نیز به مبادلات مادی و انرژی میان جامعه انسانی و دنیای طبیعی، یعنی «متابولیسم انسان با طبیعت» گره خورده است. بر خلاف نطر تئوریسین های سرمایه داری و بالاخص پیروان نئولیبرالیسم که معتقدند« طبیعت و هرچه درآن است ، هم کالاست و باید مورد خریدو فروش قرار گیرند» ، معتقدان به تئوری اقتصاد مشارکتی « Social Economy » بر این باور هستند که زندگی موجودات زنده، هم انسان و هم جانوران و حیوانات، به طور فیزیکی نشان می دهد که در واقعیت، انسان (شبیه حیوانات) بربستر طبیعت غیرارگانیک (آلی و معدنی) زندگی می‌کند؛ و هرچه انسان عالم‌گیرتر با حیوانات تطابق می‌یابد، طبعاً قلمرو طبیعتِ غیرارگانیکی که او برآن زندگی می کند نیز فراگیرتر می‌شود. همان گونه که گیاهان، حیوانات، سنگ‌ها، هوا، نور و غیره به بخشی از آگاهی انسان در قلمرو نظری (تئوری)، بخشی به موضوع های علوم طبیعی، بخشی به موضوع هنر، و طبیعت معنوی غیرارگانیک او تبدیل می‌شود، ... و بخشی نیز زندگی و فعالیتهای روزمره انسان را تشکیل می‌دهد.درواقع انسان بطور فیزیکی فقط با محصولات طبیعت چه در شکل غذا، گرما، پوشاک، مسکن و یا هر چیز دیگری زندگی می‌کند... جهان شمولی انسان در عمل و به‌طور دقیق در بیان یگانگی انسان با طبیعت، که بدن غیرارگانیک او را تشکیل می‌دهد، ظاهر می‌شود. تا حدی که طبیعت هم شیوه مستقیم زندگی او را تعیین و هم مادیات، و اشیاء، ابزار فعالیتهای زندگی او را فراهم می‌آورد. در واقع طبیعت، بدن غیرارگانیک انسان است بدان معنا که طبیعت همانند بدن او است، و در صورتی که او بخواهد زنده بماند، باید در رابطه‌ی همیشگی (بده و بستان) با طبیعت باقی بماند. زیرا زندگی فیزیکی و معنوی انسان با طبیعت گره خورده است به این معنی ساده که اجزای طبیعت نیز با خود گره خورده‌اند. لذاانسان بخشی لاینفک از طبیعت است.
مسئولیت اجتماعی یک چارچوب و محدوده اخلاقی است که در آن وظایف مختلفی دررابطه با منافع عمومی بر عهده فرد، سازمان و یا نهادی خاص گذاشته می شود. بطوری که انجام این وظایف باعث تعادل مناسبی بین اکوسیستم و اقتصاد جامعه شود . اگر چه مفهوم مسئولیت اجتماعی در حوزه قانون الزام آور نبوده اما در کشورهای پیشرفته با توجه به توسعه اخلاق فردی این مسئولیت عملا مفهومی اجباری و البته پذیرفته شده توسط اکثر افراد جامعه دارد. اما در جوامع اقتدارگرائی که رابطه ملت و جاکمیت مخدوش و ملت اعتماد خاصی به حاکمیت ندارد و همچنین سایر جوامع که فقر فرهنگی و فقدان کارگروهی وجوددارد چنین مسئولیت هایی معنای خاصی نداشته و کمتر کسی خود را ملزم به انجام و رعایت آن ها می داند. انجام فرایند عملیات حسابداری در همه حوزه ها علیرغم قرارداشتن در حوزه وظیفه نوعی مسئولیت نیز به شمار می رود.
ازطرف دیگر گرچه شواهد نشان می دهدنوعی حسابداری همزاد بشریت بوده است اما حسابداری به معنای نوین آن بدون شک حاصل تکامل سرمایه داری است . نقش حسابداری و حسابرسی در توسعه سرمایه داری و شفاف سازی بازارهای پول و سرمایه بی نظیر بوده است .در سالهای بعد از جنگ جهانی اول و سقوط بحران زای بورس امریکار سال 1921 دامنه حرفه حسابداری را بشدت گسترش داد و از علم حساب و کتاب و ترازنامه به ابزار شفافیت دربرقراری نظام رفاه اجتماعی ارتقا بخشید. یک بررسی اولیه نشان داده که اقای هیگز برای اولین بار در سال 1942 واژه «حسابداری اجتماعی» را در مسائل اقتصادی بکاربرده اما واقعیت دیگری هم نشان می دهد که مفهوم «حسابداری مسئولیت اجتماعی» در اوایل دهه 60 میلادی برای اولین بار توسط مثل جووان رابینسون در مورد هزینه های اجتماعی بنگاه ها مطرح به طوریکه درهمین زمان مفهوم جدیدی به نام حسابداری مسئولیتهای اجتماعی (SRA=SOCIAL RESPONSIBILITY ACCOUNTING) در مباحث نظری حسابداری مطرح که اولین بار توسط نویسندگانی از اروپا ، کانادا و استرالیا از قبیل آندرسن، موبلی و لین اوس در نوشته های خود به آن اشاراتی داشته اند و از میان آنان آندرسن را باید به عنوان پدر این شاخه از دانش حسابداری دانست.سپس این مفهوم در اوایل دهه 70 میلادی توسط انجمن حسابداری امریکا به منظور بررسی موانع و مشکلات مربوط به اندازه گیری در حسابداری مسئولیت اجتماعی مورد بحث قرار گرفت . به جرئت می توان گفت که تعارضات منافع منافع سهامداران و شرکت ها« سود» و منافع اجتماعی « الزامات محیطی ، زیست محیطی و مسائل حقوق بشر» به ویژه اثرات زیست محیطی ناشی از فعالیتهای واحد تجاری ، گستره حسابداری مسئولیت های اجتماعی را جنان توسعه داده که از دودهه پیش کرارا مباحث جدیدی پیرامون مسئولیت های اجتماعی حسابداران مطرح شده بطوری که فدراسیون بین المللی حسابداران« IFAC» با توجه اعتراضات و تظاهرات های سازمان های هوادار محیط زیست و حقوق بشر در کشورهای صنعتی ، توجه خود را به این موضوع معطوف و مجموعه ای بیانیه ها را در رابطه با تدوین استانداردهای گزارشگری اجتماعی صادر که پیامد آن ظهور حسابرسی اجتماعی بوده است . واقعیت آن است که درفرایند جهانی سازی و ظهور شرکت های فراملیتی توجه شهروندان و دولت ها به «مسئولیت اجتماعی شرکتی =Corporate Social Responsibility »افزایش یافته است. شاید بتوان مجموعه مقالات 21 شماره ای« مسئولیت حسابداران رسمی در فرآیند جهانی شدن» را که در سال 1385 در روزنامه سرمایه منتشر شد را به عنوان کاربست مسئولیت های اجتماعی حسابداران در ایران برشمرد. گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتی یکی از راه هایی است که از طریق آن شرکت ها می توانند تعهدات خود را نسبت به مسئولیت اجتماعی نشان دهند. حسابرسی اجتماعی اشاره به ارزیابی ادعاهای گزارش مسئولیت اجتماعی سازمان دارد. فرایند تبدیل سرمایه های وطنی به سرمایه داری جهانی و ظهور شرکت های فراملیتی هزار میلیارد دلاری که هدف تمامی آنان دست یابی به سود هرچه بیشترو بهر طریق ممکن ، نگرانی جوامع بشری را به تداوم زندگی خود بیشتر نموده است . برخی اقتصاددانان نظیر آقای میلتون فریدمن برنده جایزه نوبل اقتصادی تن و جسم و جان و محیط زیست را هم کالا می دانند و معتقدند هدف شرکت صرفا سوداوری است . او به وضوح معتقد است « هدف شرکت حداکثرسازی سود برای سهامدارانش بوده و مسئولیت اجتماعی صرفا شامل اشخاص حقیقی می شود نه شرکت ها » . از طرف دیگر مدتها است دیدگاه نوین جکمرانی شرکتی برآن است در هر کسب و کاری و از جمله شرکت‌هایی که برای تولید ثروت و کسب و کار ایجاد شده‌اند باید صد در صد مسئولیت تمام کارهای خود که جنبه اجتماعی دارند را به عهده بگیرند. این مسئولیت در کسب و کار معمولی بر عهده صاحب آن و در شرکتها بر عهده هیئت مدیره و مدیر عامل آن شرکت است. جنبش اعتصابی فراخوان رعایت مسائل زیست محیطی در مورد خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی عملا بازتاب نگرانی مردم جهان از عملکرد سودجویانه شرکتها و حاکمان بی خرد است .
مطالعات صاحب نطران حسابداری جهان مسئولیت اجتماعی یا تعهدات اجتماعی شرکت را به پنج جنبه مسئولیت «اجتماعی ، اقتصادی ، زیست‌محیطی، سرمایه انسانی، اخلاقی» تقسیم کرده‌اند که مهم‌ترین آنها مسئولیت اجتماعی زیست‌محیطی است. اگر چه در اصل «50» قانون اساسی تصریح گردیده «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.» اما این اصل نیز مشابعه سایر اصل هائی که به حقوق اجتماعی و شهروندی مربوط بوده هیچگاه رعایت نشده که عوارض آن را در مشکلات زیست محیطی و اقلیمی خوزستان ، اصفهان و ...مشاهده کرده ایم؟!
در واقع یکی از اقلام مهم قیمت تمام شده خدمات و کالاها که عامدانه توسط نطام سرمایه داری نادیده گرفته می شود هزینه های اجتماعی ناشی از فعالیت شرکت ها و نهادها نظیر ضرر و زیان های اجتماعی فعالیت های تولیدی واحد های تجاری مانند ساخت و سازهای بی رویه در مناطق خاص « شامل سدسازی و جاده کشی و » آلودگی محیط زیست ناشی از کارخانه‌های پتروشیمی ،سیمان،فولاد و آسیب های کشیدن سیگار برای شرکتهای تولید کننده و عرضه کننده سیگاراست که درصورت ذخیره برای تامین هزینه آتی زیست محیطی این زیان ها عملا سود شرکت ها این رقمی نیست که انها اعلام و برداشت می کنند. به همین دلیل واضح و عدم توجه به منافع سایر گروههای اجتماعی ذینفع از فعالیت های بنگاه های اقتصادی که اثرات زیست محیطی و اقلیمی آنها بسیار مخرب است. با وجود گذشت بیش از چهار دهه و به ویژه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و آغاز عصر شرکت ها« Corporation Age » ، این مفهوم بسیاررایج و متداول گردیده که پس از انتشاز گازهای گلخانه ای وویانگری پدیده های زیست محیطی و اقلیمی عملا به دغدغه اصلی شهروندان و دولت های پاسخگوومسئولیت پذیردرآمده است . حسابداری مسئولیت های اجتماعی از جدیدترین مباحث حسابداری است که زائیده تفکر حضورمردم درحاکمیت و منبعث از حکمرانی خوب است که کوشش دارد با اعمال مقررات خاص از طریق تدوین چارچوب پاسخگوئی و حسابدهی و حسابرسی اجتماعی ، با نگاه به توسعه پایدار به مقابله با تخریب جامعه در همه سطوح برآید.اما واقعیت موجودآن است که برخی مبانی اندازه گیری مسئولیت ها دراین نوع حسابداری که عموما ناشی ازاقلام کیفی است چندان شناخته شده و یا در اجرا چندان آسان نیست . شاید عامل اصلی این معضل ناشی از محدودیتها و مشکلات مربوط به اندازه‌گیری و گزارشگری آثار خارجی واحد تجاری باشد. منظور از آثار خارجی، آن گروه از فعالیت ها و نتایج عملیات واحد تجاری است که فراتر از منافع گروه های پیش گفته باشد و آثاری همچون هزینه‌های اجتماعی، منافع اجتماعی و بازده اجتماعی را شامل می شود.در بررسی های بعمل آمده حداقل موارد زیربه عنوان هزینه های اجتماعی طبقه بندی شده است :
1- هزینه های اجتماعی ناشی از آلودگی هوا
2- هزینه های اجتماعی ناشی از نقصان و انهدام منابع حیوانی
3-هزینه های اجتماعی ناشی از نقصان نا بهنگام منابع انرژی « ساخت بی رویه واحدهای پتروشیمی و فولاد که دریافت حق کمیسیون یکی از دلایل ان یوده » و در صورت حسابرسی اجتماعی حتما عده ای باید پاسخگوئی احداث دهها کارخانه فولاد و پتروشیمی در نقاطی شوند که امروزه زیست مردم را با مشکل مواجه ساخته است.
4- هزینه های اجتماعی ناشی از تغییرات تکنولوژی
5- هزینه های اجتماعی ناشی از فرسایش خاک و قطع درختان« سدسازی های دوران سازندگی به بعد»
6-هزینه های اجتماعی ناشی از عدم به کارگیری و اتلاف منابع انسانی
7- هزینه های انسانی ناشی ازاعمال سیاست های نادرست سیاسی – اقتصادی که منجربه اتلاف منابع انسانی می شود از جمله هزینه مهاجرت نخبه گان یا صادرات فسفر که سالانه حدود حداقل 50 میلیارد دلار برآورد شده است.
اگرحسابداری اجتماعی را بخشی از دانش حسابداری بدانیم که غایت آن اندازه گیری و گزارشگری اثرات اجتماعی (هزینه ها و منافع اجتماعی) ناشی از فعالیت های واحدهای تجاری و اقتصادی است با اگاهی روزافزون مردم نسبت به سلامت خود و محیط پیرامونشان تقاضا برای انجام حسابداری اجتماعی رو به افزایش است زیرا مردم و جامعه قبل از وقوع فجایع زیست محیطی « مشابه مشکل آب در خوزستان و اصفهان » به تاثیرات آن آگاه و درصد مقابله با اجرای پروژه های سودآور برای پیمانکاران و گروه های خاص و زیان آور برای سلامت جامعه برخواهندآمد. مضافا حسابداری مسئولیت های اجتماعی علاوه بر آلودگی محیط زیست ، توزیع ناعادلانه درآمد ، افزایش بیکاری و پیامدهای آن نیز دربرگرفته و از این طریق حسابداری سهم خود را در ارائه راه حل برای حل مسائل اجتماعی ادا خواهد کرد. شاخه اصلی حسابداری مسئولیت های اجتماعی همانا حسابداری زیست محیطی است . حسابداری زیست محیطی شامل مجموعه فعالیتهایی است که موجب افزایش توان سیستم های حسابداری درجهت شناسایی ، ثبت وگزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی زیست محیطی می شود .درحسابداری زیست محیطی تلفیق زیست محیطی به عنوان منبع سرمایه ودر نظر گرفتن هزینه های زیست محیطی به عنوان یکی از هزینه های قابل قبول در فرآیند حسابداری ومحاسباتی بوده و در این نوع حسابداری برمفاهیم اقتصادی وزیست محیطی تاکید شده وبه دلیل عدم استفاده از روش های مبتنی بربازار کاربرد آن مستلزم ایجاد تغییر در فرهنگ جامعه است . هدف حسابداری زیست محیطی فراهم آوردن اطلاعاتی است که برای ارزیابی عملکرد تصمیم گیری کنترل وگزارشگری به مدیران یاری رسانده و جامعه و شهروندان را از نتایج زیست محیطی فعالیت های موسسات ونهادهای اقتصادی آگاه می سازد. همین الزامات و تاکیدات بوده که ثابت نموده بسیاری ازهزینه های زیست محیطی را می توان بااستفاده از تصمیم گیری های تجارتی بهتر سرمایه گذاری در فناوری سازگارتر بامحیط زیست ( صنایع سبز ) وطراحی دوباره فرآیندها ومحصولات تولیدی به طور قابل ملاحظه ای کاهش داد ویا اصلا آن راحذف کرد . زیرا برخی از این هزینه ها ممکن است هیچ ارزش افزوده برای سیستم ویا محصول ایجاد نکند . شاید درراستای همین مسائل است که مدت هاست گفته می شود:
« حسابداری علم مهندسی ساخت و ساز مالی یک کشور و حسابرسی علم مهندسی نظارت بر این ساخت و ساز مالی به شمار می رود» . امروزه ثابت شده و در کشورهای پیشرفته که جان شهروندان بیش از جان گوسفندان ارزش دارد تاکیددارند از آنجایی که هر واحد تجاری عضوی از جامعه ای است که در آن فعالیت می کند و به طور مستمر در تعامل با سایر اعضای جامعه است و با استناد به قراردادهای اجتماعی« نوشته و نانوشته » بین گروه های مختلف جامعه که برای حفظ منافع تمامی آحاد جامعه وضع شده اند ، ضرورت دارد، واحد تجاری از تعهدات و مسئولیت های خود آگاه باشد و آنها را محدود به حفاظت منافع سهامداران نداند، بلکه تعهدات و مسئولیتهای دیگری در قبال سایر گروههای اجتماع از قبیل اعتبار دهندگان ، کارکنان، مشتریان و فروشندگان و گروههای موجود در جامعه و همچنین محیط زیست پیرامون خود احساس کند. با کاربست حسابداری مسئولیت های اجتماعی است که می توان با اندازه گیری و گزارشگری حسابداری مسئولیت های اجتماعی تاثیرات متقابل واحد تجاری و جامعه پیرامونی اش ، عملکرد و تعهدات اجتماعی شرکت ها و نهادهای اقتصادی را نمایش داد .بدون شک مفاهیم حسابداری اجتماعی و حسابرسی اجتماعی از فرهنگ و ادبیات اقتصاد مشارکتی استخراج شده زیرا این مفاهیم در قلمرو نظام اقتصاد رفاه اجتماعی تعریف و معنی دار می شوند.
بررسی اجمالی پدیده حسابداری مسئولیت اجتماعی و موانع پیش روی گسترش آن در ایران نشان می دهد که برخی گروه های ذینفع با ایجاد موانع قانونی و اجرائی عالمانه و عامدانه ، بخصوص از طریق دولتی کردت حرفه حسابرسی و کاهش حق الزحمه حسابرسی و یا در کنترل قراردادن حسابرسان از بابت حق الزحمه ،مانع اجراو گسترش این نوع حسابداری و حسابرسی اجتماعی شده اند . چرا که با توضییحات پیشگفته صاحبان قدرت اجازه افشای عملکرد نادرست اقتصادی خودرا به حسابداران و حسابرسان نخواهنددادتا شهروندان آگاه شوند چه مصایبی برآنها قرارست روا شود ؟! مگرآن که شهروندان آگاه به حقوق شهروندی خوداین نوع حسابداری و حساب خواهی را مطالبه نمایند . واقعیت این است که ارائه خدمات متنوع حسابداری و حسابرسی به ویژه در حوزه های منافع عمومی نیازمند آموزش و مهارت های خاض و استفاده از ابزار های نوین بوده که با حق الزحمه فعلی حسابرسان که مشابه حق الزحمه اصلاح سروصورت است نمیتوان انتظار صدور این گونه گزارشات را از حسابداران و حسابرسان حرفه ای داشت. برای یاداوری تاکید نمایم درآمد بزرگترین موسسه حسابرسی جهان در سال گذشته بالغ بر 50 میلیارددلار بوده که سرانه آن از بالاترین کشور نفتی جهان هم بیشتر بوده است .لذا اگرچه هدف از حسابداری مسئولیت اجتماعی آن است که موسسات و بنگاه های اقتصادی بدانند و به آن ها تفهیم شود که چون فعالیت انها تاثیر عمده ای بر سیستم اجتماعی دارند، پس باید فرآیند فعالیت آنها باید به گونه ای باشد که زیانی به جامعه تحمیل نگردد و در صورت تحمیل زیان ،موسسات و بنگاه های مذکور ملزم به جبران آن باشند.بدون شک گام اول اجرای تعهدات اجتماعی بنگاه ها الزام به اجرای قوانین و مقرات حاکم بر فعالیت تجاری نیز می باشد اما مهم ترین خصیصه حسابداری مسئولیت اجتماعی گزارشگری هم زمان فعالیت های تجاری و غیرتجاری است که در موسسات و بنگاه های اقتصادی صورت می گیرد که امروزه با واژگان گزارشگری پایداری در جهان شناخته شده است .این نوع گزارشگری شامل مقولاتی همچون معاملات اجتماعی، سود اجتماعی، ذینفعان اجتماعی ، سرمایه اجتماعی و خالص دارایی های اجتماعی است که باعث می شود دولت ها در اجرای حکمرانی خوب موفق گردند. برای اعمال این نوع گزارشگری تا کنون دو روش انتشارگزارش به صورت درج در یادداشت های صورت های مالی سالانه و یا انتشار گزارشگری حسابداری اجتماعی مجزای از صورت های مالی پیشنهادشده است که با توجه به محیط اقتصادی کشور روش دوم در شرایط فعلی عملی تر و مفیدتر خواهدبود. البته نگارنده خودواقف است که تفکیک برخی اقلام هزینه های اجتماعی و هزینه‌های اقتصادی هر واحد تجاری که منبعث از تعهدات اجتماعی و اقتصادی واحد تجاری است؛ درعمل بسادگی امکان پذیر نخواهد بود اما اگر راهبران سیاست و اقتصاد خردمندانه عمل کنند و حرفه حسابداری کشوررا حمایت نمایند جامعه حسابداران رسمی دارای مجموعه دانش و توانائی هست که بتواند برای این مشکل راه حل عملی و منطقی ارائه نماید.
*عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
