اقتصادآنلاین - مریم شکرانی؛ منطقه قفقاز جنوبی و مرز شمال غربی ایران همچنان خبرساز است و ظاهرا نه برگزاری مانورهای معنادار نظامی و نه رد و بدل کردن پیغام بین دو کشور، هیچ کدام نتوانسته مشکل را حل کند و حالا جلیل جلالی‌فر، عضو هیات مدیره اتاق مشترک ایران و روسیه به ایلنا گفته است که جمهوری آذربایجان همچنان برای عبور کامیون‌های ایرانی از مرز و صادرات به روسیه مشکل ایجاد می‌کند. به طوری که برخی روزها صف ۱۰ کیلومتری کامیون‌های ایرانی پشت مرز آستارا تشکیل می‌شود.
این موضوع در حالی رخ می‌دهد که وضعیت رفتار ترکیه و گرجستان با کامیون‌های ایرانی مبهم است و اخبار ضد و نقیض زیادی در این زمینه منتشر شده است. در این میان اما یک پرسش مهم مطرح می‌شود. اینکه: چرا جمهوری آذربایجان با ایران سرشاخ شده است؟
شاید بتوان گفت که مهم‌ترین پاسخ این پرسش ماجرای ترانزیت انرژی از منطقه قفقاز جنوبی است که حالا اهمیت ویژه‌ای برای جمهوری آذربایجان ایجاد کرده است.
منطقه قفقاز دروازه صادرات گاز به اروپاست و به همین دلیل رویدادهای این منطقه اهمیت زیادی برای کشورهای اروپایی دارد.
چندی پیش روسیه خبر داد که پروژه ساخت خط لوله نورد استریم۲ تکمیل شده است. این پروژه روسیه را به بزرگترین تامین‌کننده گاز اروپا تبدیل می‌کند. اتفاقی که واکنش منفی بسیاری از کشورهای اروپایی را به دنبال داشته است. آنها در واقع نمی‌خواهند که شیر فلکه اصلی گاز اروپا در دست روسیه باشد و از این جهت نگران هستند. علاوه بر اروپا، امریکا هم از مدت‌ها قبل نسبت به این مساله نگران بوده است.
معادله‌ای که ترانزیت انرژی در قفقاز رقم زده است
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی درباره این موضوع به اقتصاد آنلاین می‌گوید: امریکا و کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند که بازار گاز اروپا را از انحصار روسیه درآورند و بازیگران متعددی در این بازار تعریف کنند. به همین علت امریکا که تا پیش از این به عنوان یک واردکننده بزرگ گاز در بازار جهانی شناخته می‌شد، حالا به سرعت تبدیل به یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز مایع LPG به بازار اروپا شده است.
او ادامه می‌دهد: به جز این امریکا و اروپا برای آنکه در منطقه قفقاز جنوبی، موازنه قدرت را برقرار کنند، سرمایه‌گذاری‌های سنگین اقتصادی در کشور آذربایجان انجام داده‌اند و در این میان کمپانی بریتانیایی BP رقم کلانی روی نفت و گاز جمهوری آذربایجان سرمایه‌گذاری کرده است.
البته جالب است که بدانید BP سرمایه‌گذاری‌های خود را در جمهوری آذربایجان به نفت و گاز محدود نکرده است و در ۱۴ مهر امسال وزارت انرژی جمهوری آذربایجان و شرکتBP توافقنامه‌ای برای ساخت نیروگاه خورشیدی ۲۴۰ مگاواتی در منطقه زنگیلان امضا کردند.
با این حال روسیه هم بیکار ننشسته و تلاش کرده است که هم‌زمان با حضور کمپانی‌های اروپایی و امریکایی در جمهوری آذربایجان، مسکو هم جای پای خود را در این کشور محکم کند.
معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه به نقل از خبرگزاری آپا جمهوری آذربایجان خبر داده است که شرکت لوک‌اویل روسیه سهم خود را در میدان میعانات گازی شاه‌دنیز جمهوری آذربایجان افزایش داده است. در همین زمینه لوک‌اویل از امضای موافقتنامه‌ای برای خرید ۱۵.۵ درصد سهام شاه‌دنیز از پتروناس خبر داده است که رقم این معامله ۲.۲۵ میلیارد دلار اعلام شده است.
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی تاکید می‌کند که امریکا و اروپا برای شکستن انحصار روسیه در بازار انرژی اروپا حتی از ورود ایران به بازار گاز اروپا استقبال می‌کنند و به شرط آنکه برجام احیا شود و ایران قواعد جهانی اقتصاد را بپذیرد، حضور ایران در این بازار و سرمایه‌گذاری در تولید گاز مایع ایران، مطلوب اروپا و امریکاست که البته این مساله همواره با اصطحکاک روسیه مواجه شده است، زیرا ایران با برخورداری از ۱۷.۲ درصد از ذخایز گازی جهان، رقیب بزرگ روسیه به شمار می‌آید و روسیه تمایل ندارد که ایران وارد بازار گاز اروپا شود.
چرا روسیه دخالتی نکرد؟
در واقع خارج کردن رقیب بزرگ از بازار گاز اروپا شاید یکی از کلیدی‌ترین دلایلی باشد که روسیه تمایل ندارد، مشکلات ترانزیت بین ایران و جمهوری آذربایجان حل شود و در واقع دروازه بازار اروپا به روی ایران گشوده شود.
از سوی دیگر روسیه با تجربیات قبلی می‌داند که در صورت احیای برجام ایران، گرایش ایران به سرمایه‌گذاری و شراکت با غرب بیشتر است تا شرق.
این موضوع در حالی رخ می‌دهد که برخی تحلیلگران بر این عقیده هستند که از نظر ژئوپلیتیک هم روسیه تمایل ندارد که ایران نفوذ جدی در ارمنستان داشته باشد. چرا روسیه این کشور را پایگاه خود می‌داند و نفوذ بیشتر ایران در ارمنستان و تلاش برای حفظ امنیت و تمامیت ارضی این کشور، نه تنها باکو و آنکارا، بلکه مسکو را نیز به چالش می کشد. سمنوف، عضو غیرمقیم شورای امور بین‌الملل روسیه برای المانتیور نوشته است که برای مسکو ، تناقضات با تهران ممکن است بسیار حساس تر از اختلافات با آنکارا باشد. زیرا روسیه و ترکیه در خاورمیانه و قفقاز جنوبی خلأهایی را پر می کنند نه اینکه در حوزه‌های نفوذ یکدیگر تداخل داشته باشند. در واقع روسیه و ترکیه منافع این منطقه را بین خود تقسیم می کنند اما رویکرد ایران ممکن است روسیه را از محلی که قبلاً در آن جا گرفته است، محروم کند.
علی ضیایی، تحلیلگر حمل و نقل هم درباره دخالت نکردن روسیه در اختلافات ایران و جمهوری آذربایجان به اقتصاد آنلاین می‌گوید: گرچه در ظاهر ممکن است که مسیرهای ترانزیتی ترکیه و جمهوری آذربایجان در قفقاز جنوبی رقیب مسیرهای روسیه باشند اما روسیه علاقه‌ای ندارد به نفع ایران وارد اختلاف شود. چرا که آنها از یک سو نمی‌خواهند که امنیت ترانزیت در قفقاز جنوبی دچار مشکل شود و از سوی دیگر روس‌ها علاقه‌ای ندارند که کشوری مثل ایران در نزدیکی آنها قدرت بگیرد و رشد کند.
او ادامه می‌دهد: نکته دیگری که باید در نظر گرفت این است که داغستان روسیه در همسایگی جمهوری آذربایجان است و اهالی این ایالت ترک زبان هستند. بنابراین روسیه ترجیح می‌دهد که با جمهوری آذربایجان وارد مناقشه و اختلاف نشود.
