چرا سکته مغزی رو به افزایش است؟ + علل، علائم و عوارض

چرا این روزها سکته مغزی زیاد شده؟ 4 دلیل اصلی

به گزارش اقتصاد آنلاین،بسیاری از ما با این بیماری آشنا هستیم؛ اما فقط تعداد محدودی از ما علائم و انواع سکته مغزی را می‌شناسیم و تعداد انگشت شماری می‌دانیم که هنگام بروز این عارضه چه باید کرد. اگر می‌خواهید جز‌ این تعداد انگشت‌شمار باشید، مطالعه مقاله زیر را از دست ندهید.

سکته مغزی چیست؟

اگر به هر دلیلی خونرسانی به مغز دچار اختلال شود، این عارضه ایجاد خواهد شد. خون،‌ مسئول حمل و نقل اکسیژن، مواد مغذی، دی‌اکسید کربن است. گلبول‌های قرمز و پروتئینی به نام هموگلوبین منجر به این امر می‌شوند. حالا اگر به هر دلیلی (مانند پارگی رگ یا لخته خون) خونرسانی به اندام‌های مختلف بدن دچار اختلال شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ کاهش یا قطع خونرسانی یعنی اکسیژن و مواد مغذی به اندازه کافی در اختیار ارگان‌های مختلف بدن قرار نمی‌گیرد و در عین حال مواد سطح مواد زائدی مانند دی‌اکسید کربن در سلول‌ها افزایش پیدا می‌کند. هر یک از سلول‌های بدن به این اختلال به شیوه خود پاسخ می‌دهند. سلول‌های مغز با سکته مغزی این کمبود را نشان خواهند داد.

انواع سکته مغزی

سکته سه نوع اصلی دارد: حمله‌ی ایسکمی گذرا (transient ischemic attack)، سکته‌ی ایسکمی (ischemic stroke) و خونریزی مغزی. طبق برآوردها، ۸۷ درصد از سکته‌ها از نوع ایسکمی هستند. سکته وضعیتی اضطراری است که به درمان فوری نیاز دارد. در این حالت سلول‌های مغز تنها ظرف چند دقیقه می‌میرند. این سلول‌های قادر به بازسازی خود نیستند. اقدام زودهنگام آسیب مغزی و سایر مشکلات را کاهش می‌دهد.

سکته مغزی ایسکمیک

زمانی که لخته خون مانع از رسیدن جریان خون به مغز می‌شود، سکته‌ی ایسکمی رخ می‌دهد. بروز لخته خون دلایل متعددی دارد. همین لحظه که مشغول خواندن این مطلب هستید، دقت کنید برای چه مدت زمان پای کامپیوتر نشسته‌اید یا پشت میز مشغول انجام کارهای خود هستید؟ نشستن و بی‌تحرکی بیش از حد باعث ایجاد لخته خواهد شد.

دلیل دیگر آن به کلسترول بالا بازمی‌گردد. بالا بودن ldl (چربی بد) باعث ایجاد پلاک در شریان‌ها می‌شود. پلاک در رگ‌ها مانند یک مانع عمل می‌کند، به این ترتیب از جریان خون کم می‌شود. این عارضه آترواسکلروز یا تصلب شرایین است. گاهی قسمتی از این رسوبات چربی پاره می‌شود و مانع از رسیدن جریان خون به مغز خواهد شد. چنانچه جریان خون به سرعت بازسازی نشود، آسیب مغزی می‌تواند به صورت دائمی رخ دهد.

خونریزی مغزی

به طور کلی دو ناحیه اصلی در مغز وجود دارد که می‌تواند دچار خونریزی شود. آسیب می‌تواند در خارج از بافت مغز یا در داخل بافت مغز رخ دهد. زمانی که یکی از رگ‌های مغز نشت کند یا پاره شود، خونریزی مغزی (هموراژیک، Hemorrhagic) اتفاق می‌افتد. خونریزی مغزی می‌تواند نتیجه‌ی بیماری‌های مختلفی باشد که روی رگ‌های خون تاثیر می‌گذارند. از جمله عوامل خونریزی مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

فشار خون بالا

مصرف بیش از اندازه‌ی داروهای رقیق کننده‌ی خون مانند داروهای ضد انعقاد خون.

برآمدگی در قسمت‌های ضعیف دیواره‌های رگ که به آنوریسم معروف است.

آسیب‌ و حوادثی مانند تصادف

رسوب پروتئین در دیواره‌ی عروق که منجر به تضعیف دیواره‌ی عروق می‌شود.

سکته‌ی مغزی ایسکمیک که منجر به خونریزی می‌شود

پارگی پیوند غیرعادی عروق با دیواره‌های نازک (بدشکلی شریانی وریدی)

سکته خاموش یا خفیف

سکته مغزی خاموش (silent stroke) مانند نوع ایسکمیک با قطع ناگهانی خونرسانی به بخشی از مغز، عدم اکسیژن رسانی موثر و آسیب سلول‌های مغزی اتفاق می‌افتد. در این حالت ناحیه آسیب‌دیده بسیار کوچک است یا بخشی از مغز دچار اختلال شده است که هیچ نوع عملکرد حیاتی را کنترل نمی‌کند. به همین دلیل اصلا متوجه نمی‌شوید که دچار سکته شده‌اید.

حمله ایسکمی گذرا

پزشکان متخصص قلب و عروق به حمله‌ی ایسکمی گذرا (TIA;transient ischemic attack)، شبه سکته نیز می‌گویند. این عارضه درنتیجه‌ی کاهش موقتی جریان خون به بخشی از مغز اتفاق می‌افتد که ممکن است تا پنج دقیقه طول بکشد. این وضعیت باعث بروز آسیب دائمی نخواهد شد.

علائم سکته مغزی

سایت cdc علائم هشدارهنده سکته مغزی را به صورت FAST بیان می‌کند:

• صورت (F): از بیمار بخواهید لبخند بزند. اگر هنگام لبخند زدن، یک طرف صورت آویزان باشد، احتمال وقوع سکته وجود دارد.

• بازوها (A): از بیمار بخواهید هر دو دست را بالا بیاورد. افرادی که دچار سکته می‌شوند از بالا آوردن همزمان دست‌ها ناتوان هستند. در این حالت یک دست بالا آورده می‌شود.

• گفتار (S): فرد دچار گیجی، لکنت یا اختلال در درک حرف دیگران می‌شود. از بیمار بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند، نام خود را بگوید یا به زمانی که اکنون در آن قرار دارد؛ اشاره کند. اگر فرد در صحبت کردن ناتوان است یا متوجه موقعیت زمانی و مکانی خود نیست، احتمالا دچار سکته شده است.

• زمان (T): در صورت بروز هر یک از این علائم، زمان را از دست ندهید و بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.

از دیگر علائم سکته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اختلال بینایی در یک یا هر دو چشم: ممکن است ناگهان یک یا هر دو چشم تیره یا تار شود یا بیمار دچار دوبینی شود.

• سردرد شدید و ناگهانی همراه با استفراغ، گیجی یا تغییر هوشیاری می‌تواند از علائم سکته باشد.

• مشکل راه رفتن: ممکن است بیمار تلوتلو بخورد و تعادل خود را از دست بدید. همچنین ممکن است به طور ناگهانی دچار سرگیجه و از دست دادن هماهنگی شود.

چه زمان باید به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد؟

اگر متوجه هرگونه علائم سکته شده اید، حتی اگر عود و فروکش می کند یا کاملا از بین می رود، فورا تحت مراقبت های پزشکی قرار بگیرید. سریع فکر کنید و اقدامات زیر را انجام دهید:

صورت: از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف لب کج می شود؟

دست ها: از فرد بخواهید هر دو دست خود را بالا ببرد. آیا یک دست او پایین می افتد؟ یا نمی تواند یک دست خود را بالا ببرد؟

گفتار: از فرد بخواهید یک عبارت ساده را تکرار کند. آیا حرف زدن او همراه با لکنت یا غیرعادی است؟

زمان: اگر هریک از این علائم را مشاهده کردید، فورا با ۹۱۱ یا فوریت های پزشکی تماس بگیرید.

هرچه سریع تر با شماره ی اورژانس تماس بگیرید. صبر نکنید تا علائم متوقف شود. هر دقیقه اهمیت دارد. هرچه بیشتر درمان سکته به تاخیر بیفتد، احتمال آسیب مغزی و معلولیت بیشتر می شود.

اگر همراه کسی هستید که به سکته مشکوک است، درحالی که منتظر کمک پزشکی هستید به دقت به علائم فرد توجه کنید.

علل بروز سکته مغزی

علل بروز سکته‌ی مغزی با توجه به نوع آن تعیین می‌شود. در سکته TIA، رگ‌های خونی در مغز به طور موقت دچار گرفتگی خواهند شد. لخته‌های خون منجر به این امر می‌شوند. به این ترتیب خونرسانی به قسمت محدودی از مغز برای مدت کوتاهی مختل خواهد شد. این عارضه می‌تواند تا چند ساعت نیز به طول بیانجامد. با حرکت کردن لخته خون، جریان خون دوباره به حالت اول خود باز می‌گردد.

علت سکته مغزی ایسکمیک

سکته ایسکمیک نیز مانند نوع TIA به دلیل آسیبی که به رگ‌های خونی وارد می‌شود، بروز می‌کند. این انسداد معمولا به دلیل لخته خون، سفت شدن دیواره داخلی رگ‌ها و مسدود شدن آنها با پلاک ایجاد می‌شود. منظور از پلاک همان رسوبات چربی هستند که به دلیل بالا بودن LDL در خون ایجاد می‌شوند.

علت سکته مغزی هموراژیک

ترکیدگی و نشت رگ خونی منجر به سکته‌ی مغزی هموراژیک می‌شود. در این حالت در اطراف یا داخل بافت مغز جریان خون وجود دارد. این امر به سلول‌های مغز آسیب و فشار وارد می‌کند. احتمال آسیب دیدن ساقه مغز در این عارضه وجود دارد. به همین دلیل گفته می‌شود افرادی که به این نوع سکته مبتلا می‌شوند، بیشتر در معرض کما قرار دارند.

سایر علل سکته مغزی

در کنار عوامل اصلی، فاکتورهای زیر نیز می‌توانند ریسک بروز سکته‌های مغزی را افزایش دهند:

رژیم غذایی

اعتیاد به نوشیدنی‎های الکلی

سیگار

زمینه خانوادگی

عدم فعالیت

درمان سکته مغزی

یکی از سوالات پرتکرار بیماران و اطرافیان آنها این است که «آیا سکته مغزی خوب می‌شود؟». نوع و مدت زمان سکته دو فاکتور اصلی هستند که شیوه درمان را مشخص می‌کنند. هرچقدر درمان پس از سکته زودتر شروع شود، به همان میزان بیمار شانس بیشتری برای بهبودی خواهد داشت. همه شیوه‌های درمانی در پی آن هستند تا تنفس، ضربان قلب و فشار خون را به حالت طبیعی بازگردانند. متخصص ممکن است برای کاهش فشار مغز از دارو استفاده کند.

درمان سکته مغزی ایسکمیک

در درمان این نوع سکته، متخصصان به سراغ شیوه‌هایی می‌روند که بتواند لخته‌های خون را از بین ببرند.

درمان‌های اورژانسی

در این شیوه متخصصان سعی می‌کنند از از تزریق‌های داخل وریدی (IV) استفاده کنند. هر چقدر سریعتر از این داروها استفاده شود به همان اندازه شانس بقاء بیمار نیز بیشتر خواهد بود.

درمان اورژانسی اندوواسکولار (Endovascular)

در این حالت متخصص سعی می‌کند، رگ مسدود شده را به طور مستقیم درمان کنند. این شیوه درمان به طور قابل توجهی می‌تواند در بهبود وضعیت بیمار موثر باشد.

تزریق دارو مستقیم به مغز

در این تکنیک متخصص با استفاده شریان‌های کشاله ران، لوله بلند و نازکی را به نام کاتتر را به سمت مغز هدایت می‌کنند. این ابزار سبب می‌شود تا دارو مستقیم به نقطه‌ای تزریق شود که سکته ایجاد شده است.

برداشتن و خارج کردن لخته خون

این شیوه درمانی برای آن دسته از بیمارانی توصیه می‌شود که دارای لخته‌های خون بزرگ هستند. لخته‌های بزرگ معمولا با مصرف دارو، از بین نمی‌روند. متخصص برای این منظور از دستگاهی که به یک کاتتر متصل است، استفاده می‌کند.

دارو TPA (فعال کننده پلاسمینوژن بافتی)

از این دارو به عنوان درمان طلایی سکته ایسکمیک یاد می‌شود و منجر به حل کردن لخته خون خواهد شد. اما یک نکته مهم در این باره وجود دارد. این دارو زمانی اثربخش است که در طی چهار و نیم ساعت پس از سکته ایسکمیک مصرف شود. در غیر این صورت مصرف آنها از سوی پزشک توصیه نخواهد شود. مصرف این دارو به صورت تزریق وریدی است. دارو TPA می‌تواند منجر به خونریزی شود، به همین دلیل در موارد زیر از آنها استفاده نمی‌شود:

• سکته هموراژیک
• خونریزی در مغز

جراحی بزرگ که به تازگی انجام شده و یا آسیب سر

همچنین این نوع داروها برای افرادی که داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند، تجویز نخواهد شد.

اما آیا مصرف این دارو، به طور قطع مشکل لخته‌های خون را حل می‌کند؟ اگر لخته خون با مصرف این دارو حل نشد،‌ آنگاه چه باید کرد؟ در مرحله بعدی جراحی برای از بین بردن لخته خون پیشنهاد می‌شود. این جراحی معمولا ۲۴ ساعت پس از سکته مغزی انجام خواهد شد.

از داروهای ضد انعقاد و آسپرین (رقیق‌کننده خون) برای درمان‌های طولانی مدت استفاده می‌شود. در صورتیکه علت سکته ایسکمیک آترواسکلروز یا فشار خون بالا باشد، ممکن است پزشک از استنت برای باز کردن رگ تنگ شده توسط پلاک استفاده کند. همچنین برای کاهش فشار خون مصرف استاتین (Astatine) توصیه خواهد شد.

سایر روش‌های درمانی

به منظور جلوگیری از بروز حمله ایسکمیک گذرا، متخصص از تکنیک‌هایی برای باز کردن شریان‌هایی که توسط پلاک مسدود شده‌اند، استفاده خواهد کرد. این شیوه درمانی با توجه به وضعیت بیمار می‌تواند شامل موارد زیر باشد:‌

اندآرترکتومی کاروتید (Carotid Endarterectomy)

در امتداد هر طرف گردن، رگ‌هایی وجود دارند به نام کاروتید. این شریان‌ها خون مورد نیاز مغز را تامین می‌کنند. در طی این جراحی پلاک‌های ایجاد شده در این رگ‌ها از بین خواهند رفت. به این ترتیب از بروز سکته جلوگیری می‌شود. این شیوه درمانی با همه مزایایی که دارد می‌تواند باعث خطر برای بیمارانی شود که از بیماری‌‌های زمینه‌ای مانند ناراحتی‌های قلبی رنج می‌برند.

آنژیوپلاستی (Angioplasty) و استنت

در این تکنیک، جراح از طریق رگ‌های کشاله ران، کاتتری به سمت شریان‌های کاروتید هدایت می‌کند. سپس یک بالون باد می‌شود تا رگ‌های مسدود شده، باز شوند.

TIA

درمان TIA شامل مصرف داروهایی است که از بروز سکته در آینده جلوگیری می‌کنند. داروهای ضد پلاکت و ضد انعقاد خون در این دسته قرار می‌گیرند. داروهای ضد پلاکت احتمال چسبندگی پلاکت‌ها و تشکیل لخته خون را کاهش می‌دهند. آسپرین و کلوپیدوگرل (پلاویکس) جزو این داروها هستند.

داروهای ضد انعقاد

داروهای ضد انعقاد خون تشکیل پروتئین‌های لخته کننده را کاهش می‌دهند. این دسته از داروها انواع مختلفی دارند مانند وارفارین (کومادین) و دابیگاتران (پراداکسا).

درمان خونریزی مغزی

در درمان خونریزی مغزی هدف این است تا در کوتاه‌ترین زمان خونریزی متوقف و از فشار مغز کاسته شود. در این حالت پزشکان سعی می‌کنند تا خون جمع شده در مغز را خارج کنند، به ترتیب فشار از روی مغز برداشته خواهد شد.

درمان اورژانسی سکته هموراژیک (خونریزی مغزی)‌

در این وضعیت سعی می‌شود از داروهای رقیق‌کننده خون استفاده شود. این داروها از لخته شدن خون جلوگیری خواهند کرد. در کنار آن، از داروهای دیگری برای کاهش فشار مغز، جلوگیری از تشنج و اسپاسم عروق خونی استفاده خواهد شد.

عمل جراحی

جراحی زمانی توصیه می‌شود که ناحیه خونریزی در مغز وسیع باشد. در این حالت تزریق دارو به تنهایی کافی نیست. در عمل جراحی، متخصص لخته خون را برداشته و به این ترتیب فشار مغز کاهش می‌یابد. استفاده از جراحی برای ترمیم مشکلات عروقی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. ممکن است متخصص با ایجاد سوراخ در مغز، خون جمع شده را تخلیه کند. در صورتیکه این روش موثر نباشد، از برش کرانیوتومی (Craniotomy) استفاده می‌شود. در این حالت بخشی جزیی از مغز برداشته می‌شود تا تورم ایجاد شده از بین برود. در صورتیکه این دو روش برای درمان مناسب نباشند حفره جمجمه باز خواهد شد.

کوئیلینگ (آمبولیزاسیون اندوواسکولار، Quilling; endovascular embolization)

در این روش جراح با استفاده از رگ‌های کشاله ران، کاتتری را سمت مغز هدایت می‌کند. در آنوریسم (Aneurysm)، سیم‌پیچ‌های جداشدنی ریزی قرار داده می‌شود تا آن را پر کند. این امر باعث قطع خونریزی خواهد شد.

ممکن است پزشک برای کاهش فشار داخل جمجمه دارو تجویز کند. همچنین ممکن است به انتقال خون نیاز باشد تا میزان مواد منعقد کننده ی خون افزایش پیدا کند و خونریزی بند بیاید.

حذف AVM

منظور از AVM،‌ عروق درهم پیچیده غیر طبیعی در مغز یا نخاع است. این عروق درهم پیچیده باعث ایجاد شانت (مسیرهای انحرافی) و فیستول (کانال‌های غیر طبیعی) خواهند شد. به منظور جلوگیری از خطر پارگی شریان‌ها، متخصص سعی می‌کند AVMهای کوچک و قابل دسترس را با جراحی خارج کند. اگر این شبکه‌های پیچیده در اعماق مغز قرار گرفته باشند تا حذف آنها کمکی به درمان سکته نکند، متخصص از خارج کردن آنها صرف‌نظر خواهد کرد.

رادیوسرجری استریوتاکتیک (stereotactic)

در این تکنیک از پرتوهای بسیار متمرکز استفاده می کنند تا ناهنجاری‌های عروقی ترمیم شوند. از آن به عنوان یک روش کم تهاجمی برای درمان سکته یاد می‌شود.

برای درمان سکته مغزی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

برای تشخیص و درمان بیماری‌های مغز و سیستم عصبی، متخصصان مغز و اعصاب یا همان نورولوژیست‌ها می‌توانند به شما کمک کنند. به طور کلی این متخصصان به درمان بیماری‌هایی می‌پردازند که نیاز به جراحی نداشته باشد. در صورتیکه با استفاده از دارو و سایر روش‌های غیرتهاجمی، درمان امکان‌پذیر نباشد، بیمار به جراح مغز و اعصاب معرفی خواهد شد. 

پیشگیری از سکته مغزی

تغییر سبک زندگی خطر بروز سکته یا عود آن را کاهش می‌هد. در ادامه به مهمترین تغییراتی که می‌توانید در زندگی خود ایجاد کنید، اشاره شده است:

افزایش فعالیت بدنی

 داشتن رژیم غذایی سالم برای حفظ وزن متناسب با قد و ساختار بدن

کاهش مصرف نوشیدنی الکلی و محدود کردن مصرف الکل به روزی یک لیوان برای زنان و روزی یک تا دو لیوان برای مردان.

 عدم مصرف داروهای غیر مجاز که منجر به بروز سکته می‌شوند مانند کوکائین و متامفتامین.

مصرف دارو طبق تجویز پزشک قلب و عروق برای کاهش فشار خون و کنترل قند خون.

اگر دچار آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب) هستید، همیشه از ماسک فشار هوا استفاده کنید تا از فشار روی قلب کاسته شود.

داروهای پیشگیری از سکته مغزی

داروهای زیر می‌توانند از بروز سکته مغزی جلوگیری کنند:

آسپرین که شایع‌ترین داروی ضد پلاکت است.

آگرنوکس که ترکیبی از آسپرین با دوز پایین و داروی ضد پلاکت دی پیریدامول است.

کلوپیدوگرل پزشک بعد از بروز TIA یا سکته ی خفیف مدتی آسپرین و یک داروی ضد پلاکت نظیر کلوپیدوگرل (پلاویکس) تجویز می‌کند تا خطر بروز سکته ی مجدد کاهش یابد. اگر نتوانید آسپرین مصرف کنید، پزشک فقط کلوپیدوگرل تجویز می کند.

هپارین، سریع عمل می‌کند و برای کوتاه مدت در بیمارستان استفاده می شود.

وارفارین(کومارین، جانتون) که تاثیر آن کندتر است در بلندمدت استفاده می‌شود.

دابیگاتران (Dabigatran) که نام تجاری آن (پاراداکسا) است.

 ریواروکسابان (Rivaroxaban)

اپیکسابان (Apixaban)

ادوکسابان ( APIXABAN)

عوامل افزایش خطر سکته مغزی

ریسک ابتلا به سکته مغزی به دو فاکتور مهم بستگی دارد: سبک زندگی و مشکلات پزشکی.

عوامل خطرناک سبک زندگی

• اضافه وزن یا چاقی
• عدم تحرک فیزیکی
• افراط در مصرف مشروبات الکلی
• مصرف مواد غیر قانونی مانند کوکائین و متامفتامین
• سن. افراد بالای ۵۵ سال بیشتر از جوانان در معرض خطر سکته قرار دارند.
• نژاد. خطر ابتلا به سکته در بین نژاد آفریقایی آمریکایی بیشتر است.
• جنسیت. مردان بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلا به سکته‌ی مغزی قرار دارند. زنان معمولا در سنین بالاتر دچار سکته می‌شوند و احتمال فوت در اثر سکته در زنان بیشتر است.
• هورمون. استفاده از قرص‌های ضد بارداری یا هورمون درمانی شامل استروژن خطر ابتلا به سکته را بالا می‌برد.

عوامل خطرناک پزشکی

• فشار خون بالا
• سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود آن
• کلسترول بالا
• دیابت
• آپنه خواب انسدادی
•  بیماری قلب و عروق، شامل نارسایی قلبی، عفونت قلبی یا غیرعادی بودن ضربان قلب مثل فیبریلاسیون دهلیزی.
• سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی سکته، حمله ی قلبی یا حمله‌ی ایسکمی گذرا
• بیماری کرونا

چگونه مغز پس از سکته بهبود میابد؟

به طور کامل مشخص نیست که مغز چگونه پس از سکته بهبود می‌‌یابد. چندین توضیح احتمالی برای چگونگی بازتوانی مغز وجود دارد:

ممکن است مغز با تغییر در نحوه انجام وظایف بتواند عملکرد خود را بازیابی نماید.

ممکن است برخی از سلول‌های مغز به جای تخریب، فقط آسیب دیده باشند. اگر جریان خون در منطقه آسیب‌دیده مغز بازیابی شود، این سلول‌ها با گذشت زمان عملکرد خود باز می‌یابند.

یک منطقه از مغز ممکن است کنترل عملکردهایی که پیش‌تر توسط ناحیه آسیب‌دیده انجام می‌شده است را به دست بگیرد.