ایران و کره جنوبی؛ فاجعه و معجزه رشد اقتصادی
تاریخ اقتصادی ایران، مملو از حسرت است؛ "ای کاش" هایی که همیشه در خصوص سیاست‌ها و تصمیم‌هایی گفته می شود که اگر آن ها را در زمان های درست اتخاذ می کردیم، اقتصاد ایران شرایط به مراتب بهتری را تجربه می‌کرد. اصلاً شاید نه تنها تفاوت کشورها بلکه ما آدم‌ها همین تصمیم‌ها باشد؛ تصمیم هایی که یا گرفته نشدند و یا اشتباه گرفته شدند. نگاهی به اقتصاد کره جنوبی و ایران مصداق بارز چنین شرایطی است؛ بر اساس داده های بانک جهانی سه دهه گذشته، اقتصادهای ایران و کره جنوبی تقریبا با هم برابر بودند اما طی این مدت کره جنوبی توانست با اتخاذ سیاست‌ها و تصمیمات درست، به طور میانگین رشد اقتصادی سالانه ۴.۸۳ درصدی را تجربه کند ولی این رقم برای ایران برابر با ۲.۷۵ درصد بود. در نتیجه در سال گذشته میلادی اقتصاد کره جنوبی به دو برابر اقتصاد ایران رسیده‌است.
اقتصادآنلاین-پویا دادجو؛ ایران هر چند دارای پتانسیل‌های فراوانی از منابع طبیعی گرفته تا موقعیت جغرافیایی است اما نگاهی به شاخص‌های اصلی اقتصادی طی چند دهه گذشته نشان می دهد که از مسیر توسعه اقتصادی فاصله گرفته است؛ نکته دردناک ماجرا اینجاست که کشورهایی هستند که حتی نیمی از پتانسیل ایران را هم ندارند اما مسیری را طی کردند یا همان تصمیم های سرنوشت سازی را گرفتند که اکنون به یکی از نمادهای توسعه اقتصادی جهانی تبدیل شدند.
شاید مقایسه کره جنوبی و ایران یکی از پرتکرارترین مثال‌هایی باشد که در ادبیات توسعه اقتصادی ایران مطرح باشد؛ دو کشوری که شاید مراحل ابتدایی رشد و توسعه را تقریبا با یکدیگر آغاز کردند اما اکنون کره به عنوان یک کشور توسعه یافته مطرح است اما ایران همچنان درگیر مشکلات اقتصادی ابتدایی همچون تورم بالا است. بر اساس داده‌های بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی ایران بر اساس شاخص برابری قدرت خرید در سال ۱۹۹۰ میلادی تقریباً برابر با کره جنوبی بوده است. اما در سال ۲۰۲۱، تولید ناخالص داخلی کره جنوبی بر اساس معیار برابری قدرت خرید به بیش از دو برابر ایران رسیده است. نمودار زیر روند تولید ناخالص داخلی ایران و کره جنوبی را بر اساس شاخص برابری قدرت خرید از سال ۱۹۹۰ میلادی تا سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد؛ ( تولید ناخالص داخلی سال ۲۰۲۱ بر اساس نرخ رشد اقتصادی برآورد شده است)
همانگونه که مشخص است کره جنوبی طی تقریباً سه دهه گذشته رشد اقتصادی مناسب و البته پایداری را تجربه کرده‌است. در نقطه مقابل، ایران هیچگاه نتوانسته به این موفقیت دست پیدا کند. بر اساس داده های بانک جهانی میانگین نرخ رشد اقتصادی سالانه کره جنوبی طی سه دهه گذشته برابر با ۴.۸۳ درصد بوده که این عدد برای ایران ۲.۷۵ درصد ثبت شده است. در حقیقت آنچه که باعث ایجاد چنین تفاوت محسوسی شده است، تفاوت نرخ رشد بلندمدت اقتصادی دو درصدی است.
ایران به کره جنوبی می‌رسد؟
شاید یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که در ذهن متبادر می شود این است که آیا اقتصاد ایران می تواند به کره جنوبی برسد و این عقب ماندگی را جبران کند؟ برای اینکه بتوانیم تا حدودی به این پرسش پاسخ دهیم، سعی می کنیم سناریوهای مختلفی را بررسی کنیم:
سناریو اول: ایران میانگین رشد اقتصادی ۸ درصدی و کره جنوبی، میانگین رشد اقتصادی یک دهه گذشته خود را تجربه کند
طی سه برنامه توسعه گذشته، سیاست‌گذاران ایرانی همواره دستیابی به میانگین رشد اقتصادی ۸ درصدی را هدف گذاری کرده‌اند؛ هرچند که هیچگاه نه تنها این هدف محقق نشده بلکه حتی نزدیک به آن هم نشده است، در حالت خوش بینانه فرض می کنیم بتوانیم در سال های آینده به آرزوی دیرینه خود یعنی دستیابی به میانگین رشد اقتصادی سالانه ۸ درصدی برسیم و کره جنوبی میانگین رشد سالانه یک دهه گذشته خود (۲.۶ درصد) را تکرار کند. بر اساس این سناریو ایران قادر خواهد بود تا سال ۲۰۳۶ به اقتصاد کره جنوبی برسد؛ البته همانطور که گفته شد مفروضات این سناریو بسیار خوشبینانه در نظر گرفته شده‌است و احتمال دستیابی به آن با ادامه سیاستگذاری اقتصادی فعلی بسیار اندک است.
سناریو دوم: ایران و کره جنوبی میانگین رشد اقتصادی یک دهه گذشته خود را تکرار کنند
میانگین رشد اقتصادی سالانه ایران طی یک دهه گذشته برابر با ۰.۷۵ درصد و برای کره جنوبی برابر با ۲.۶ درصد بوده است. در صورتی که دو کشور مسیر یک دهه گذشته خود را ادامه دهند تا سال ۲۰۴۰ فاصله اقتصاد دو کشور به شدت افزایش خواهد یافت. در حالی اقتصاد کره جنوبی در پایان سال ۲۰۲۱ دو برابر ایران است که در این سناریو این فاصله به ۲.۹ برابر خواهد رسید. نمودار زیر روند تولید ناخالص ایران و کره جنوبی بر اساس شاخص برابری قدرت خرید را در سناریو دوم نشان می‌دهد؛
سناریو سوم: ایران و کره جنوبی میانگین رشد اقتصادی ۳ دهه گذشته خود را تکرار کند
در سناریو سوم فرض می شود که ایران و کره جنوبی میانگین رشد سالانه اقتصادی خود را طی سه دهه گذشته تکرار کنند. در این بازه زمانی، میانگین رشد اقتصادی سالانه ایران برابر با ۲.۸ درصد بوده و این رقم برای کره جنوبی به ۴.۸ درصد رسیده است. در این سناریو اقتصاد کره جنوبی در پایان سال ۲۰۴۰ میلادی سه برابر اقتصاد ایران خواهد شد:
در ادبیات رشد و توسعه اقتصادی، دو مفهوم معجزه و فاجعه رشد اقتصادی وجود دارد؛ معجزه اقتصادی بیانگر این است که در صورتی که یک کشور بتواند به میانگین رشد اقتصادی پایدار و مناسبی دست پیدا کند، در بلندمدت از یک کشور توسعه نیافته و با درآمد سرانه پایین به کشوری با درآمد سرانه بالا و توسعه یافته تبدیل می‌شود و در نقطه مقابل اگر کشوری نتواند رشد اقتصادی پایدار بدست بیاورد، شرایط دشواری را در پیش خواهد داشت و این دقیقا همان شرایطی است که اقتصاد کره جنوبی و ایران تجربه کردند.
نکته نگران کننده آنجاست که با گذر زمان و با توجه به شرایط اقتصاد جهانی، دستیابی به رشد اقتصادی هر روز سخت تر خواهد شد؛ به عنوان مثال دستیابی به رشد اقتصادی ۶ درصدی در دهه ۱۹۹۰ میلادی نسبت به دهه ۲۰۰۰ میلادی بسیار قابل دسترس‌تر بوده است. این موضوع در ساده ترین حالت ناشی از این است که اولاً بسیاری از بازارهای به وسیله بسیاری از کشورهای دیگر تصاحب می شود و از سوی دیگر هزینه سرمایه برای دستیابی به تکنولوژی های لازم و همچنین بهبود بیش‌تر بهرهوری افزایش می‌یابد. بنابراین کشورهایی که مسیر توسعه و رشد اقتصادی را با تاخیر آغاز کنند، یا هرگز به توسعه اقتصادی دست پیدا نمی کنند و یا راه بسیار سخت تری را در پیش خواهند داشت. بنابراین در صورتی که اقتصاد ایران مسیر سال های گذشته را در پیش بگیرد و اصلاحات اقتصادی را به عقب بیاندازد باید منتظر شرایط سخت تری باشیم؛ همانگونه که در سناریوهای دوم و سوم مشاهده شد، با ادامه شرایط کنونی در سال های آینده فاصله اقتصاد ایران و کره جنوبی افزایش خواهد یافت و این هشداری برای سیاست‌گذاران است.
