چرا بارش ها در خشکسالی مفت از دست می رود؟
نه ترسالی‌ها توانست کم آبی را رفع کند نه سیلاب‌ها مهار شد. حتی وقتی کشاورزان و مردم خوزستان در اعتراض به بی‌آبی به خیابان‌ها آمدند سیل در فصل خشکسالی در حال در نوردیدن کشور در آذربایجان غربی تا کرمان و از کردستان تا سیستان و بلوچستان بود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، هم در فارس جاری شد هم در قزوین. سیل آمد خسارت زد و محیط زیست و زیست بوم ایران را شکننده‌تر از قبل کرد. بی‌آنکه بی‌آبی کشور را در استان‌های بارانی حل کند یا آبی را به آبخوان‌ها سرازیر کند. سیل آمد و جلوی چشم همگان از دست رفت.
سدها نه در سیل ۹۷ به داد محیط زیست رسیدند و نه در خشکسالی آب به اندازه پشت مخزن‌هایشان ذخیره شده بود. پیش‌بینی‌ها می‌گوید در پاییز و زمستان پیش‌رو هم بی‌آبی داریم و هم سیل. اگر راهکار مناسب و کوتاه مدتی برای حل بی‌آبی اندیشیده نشود دوباره خیابان‌های خوزستان شلوغ خواهد شد. اما چرا ایران نه در زمان ترسالی از پس مهار و بهره‌وری سیل و بارش‌ها برمی‌آید نه در زمان خشکسالی؟
ابوالقاسم حسین‌پور، مدیر کل دفتر کنترل سیلاب و آبخیزداری کشور دلیل آن را عدم تزریق بودجه مناسب برای آبخیزداری و آبخوانداری عرصه‌های آبخیز کشور می‌داند.
به‌گفته حسین‌پور، ۱۲۵ میلیون هکتار از عرصه‌های کشور در مقابل سیل و خشکسالی بی‌دفاع هستند و بودجههای قطره‌چکانی نمی‌تواند آنها را از مخاطرات سیل و خشکسالی که دو روی یک سکه‌اند نجات دهد.
بودجه سالانه سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از بودجه بسیاری از سدها که خود یکی از دلایل شدت و حدت خسارت سیل هستند، کمتر است.
حسین‌پور ایران را کشوری خشک و نیمه خشک با بارش‌های محدود می داند و می‌گوید: «کم آبی جزو ذات اقلیم ما است. ما باید خودمان را با طبیعت واقلیم سازگار کنیم. نباید آب را در سطح زمین و روی آن ذخیره کنیم، بخار می‌شود و از دست می‌رود.»
او بهره‌برداری حداکثری از منابع بارشی و کاهش مخاطرات سیل و خشکسالی را در گرو انجام طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری می‌داند. به گفته او، طبیعت ایران امسال یکی از خشکسال‌ترین سال‌ها را در نیم قرن اخیر تجربه می‌کند.
او می‌گوید: «در ماه‌های اخیر در شرق، غرب و جنوب کشور سیلاب‌های متعددی را داشتیم که علاوه بر ایجاد خسارت، بخشی از منابع آبی ما بواسطه عدم بهره‌وری بارش‌ها از دست رفت. بنابراین در شرایط خشکسالی آبخوان‌های ما با وجود این بارش‌ها همچنان با فرونشست روبه‌رو هستند. در حالی که ظرفیت جذب تمام بارش‌های کشور در حوضه‌های آبخیز ما وجود دارد.» به‌گفته او «عرصه‌های نفوذ پذیر کشور ما عرصه‌های وسیعی هستند. عرصه‌های آبرفتی درشت دانه ما می‌توانند این آب ها را در گسترده وسیعی از زمین ذخیره کنند.»
آبخیزداری با وجود احیای چاه‌ها و قنوات، آباد کردن روستاهای ویران، کاهش شدت و حدت سیل‌ها، افزایش نفوذپذیری خاک و... هرگز نتوانسته جایگاهی چون سدسازی و سازه‌سازی در میان تصمیم‌گیری دولت‌ها و تعیین‌کنندگان بودجههای سالانه پیدا کند.
حسین‌پور آبخیزداری و آبخوانداری را یک اقدام زیربنایی، کم هزینه، اقتصادی و پربازده می‌داند و می‌پرسد: «چرا در این حوزه سرمایه‌گذاری مکفی نمی‌کنیم. ما در این موضوع سه دهه تجربه داریم.»
او تأکید می‌کند: «اگر در برنامه‌های توسعه‌ای به‌دنبال پشتیبانی از تولید، ارتقا و رونق تولید کشاورزی، پایداری سکونت‌های روستایی، حفظ تعادل و توازن طبیعت عرصه‌های منابع طبیعی و زیست بوم‌های حیاتی کشور هستیم یکی از راه‌های اصلی و اساسی و زیر بنایی آن آبخیزداری و آبخوانداری است. این علم ریشه در دانش بومی کشور دارد.» او ۱۲۵ میلیون هکتار از حوضه‌های آبی کشور را نیازمند عملیات آبخوانداری و آبخیزداری می‌داند و می‌گوید: «زمانی می‌توانیم بگوییم در مدیریت سیل اقدام مؤثری در کشور انجام گرفته و مدیریت پیشگیرانه اجرا شده که بتوانیم در خشکسالی حداقل بارش‌ها را مدیریت کنیم. این مهم با اعتبارات قطره‌چکانی به‌دست نمی‌آید و صیانت از این عرصه‌ها تا صد سال دیگر هم انجام نمی‌شود.»
او اصلاح رویکردها در برنامه هفتم توسعه ملی را لازم و ضروری می‌داند و می‌گوید: «اصلاح حکمرانی سرزمین و حکمرانی آب لازم است. در راستای بهره‌وری بهینه از ظرفیت بارش‌ها باید مدیریت بارش‌ها را داشته باشیم. زمین و سطح زمین در کشور خشک و نیمه خشک ما عرصه تبخیر است باید به‌دنبال ذخیره‌سازی بارش‌ها در دل زمین به‌صورت «آب سبز» و به‌صورت «آب آبی» در آبخوان‌ها، چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات بود.»
عقب ماندگی تاریخی در آبخیزداری کشور
به‌گفته حسین‌پور بر اساس برنامه ششم باید 10 میلیون هکتار آبخیزداری در کشور انجام می‌گرفت. با وجود توجه رهبر معظم انقلاب و تزریق بودجه از صندوق توسعه ملی در سال‌های ۹۷ تا ۹۹ اما عقب ماندگی تاریخی اجازه نمی‌دهد تا مشکلات این حوزه حل شود. او می‌گوید: «از ۱۲۵ میلیون هکتار عرصه نیازمند طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری تنها ۳۰ میلیون هکتار آن به‌صورت پراکنده تحت پوشش این فعالیت‌ها قرار گرفته است.»
او می‌گوید: «هنوز سازمان جنگل‌ها نتوانسته بخشی از مطالبات پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در سال ۹۵ و ۹۶ را پرداخت کند. وقتی طرح‌ها کند پیش می‌رود، از شدت خسارت سیل و خشکسالی جا می‌ماند.»
به‌گفته این کارشناس در سال ۱۴۰۰ هم بودجه‌ای از سوی صندوق توسعه ملی به آبخیزداری و آبخوانداری تعلق نگرفت. او امیدوار است که حداقل بودجه‌ای که در برنامه توسعه هفتم به آبخیزداری و آبخوانداری تعلق می‌گیرد با رشدی سه برابری رو به رو شود.
محیط زیست و زیست بوم ایران بسیار شکننده است. این شکنندگی خود را در سیل سال ۹۷ هم نشان داد و در خشکسالی سال‌جاری عیان است. بنابراین جای هیچ تعللی برای تزریق بودجه و سرعت بخشی به آبخیزداری و آبخوانداری نیست.
زمان آن رسیده بودجههای سازه‌سازی و سدسازی به سمت ذخیره آب در دل خاک و آبخوان‌ها برود. اگر همین امروز تمام بودجه سدهای در حال مطالعه و ساخت هم به این بخش اختصاص داده شود، دیر است.
