بیشواکنشی؛ آفت بورس امروز/ رفتار هیجانی سهامداران تنها به ضرر بیشتر آنها منجر شده است
بیش واکنشی یکی از ناهنجاری‌های رایج در بازارهای مالی است که عدم کارایی بازار را به دنبال دارد. بسیاری از کارشناسان، دلیل بخشی از افت شاخص‌های بورسی و حال و روز کنونی بازار را رفتار هیجانی معامله‌گران می‌دانند. بهترین تصمیم‌ها در بازارهای مالی نتیجه آگاهی به مدل‌های رفتاری سرمایه‌گذاران است.
اقتصاد‌آنلاین - سیده زینب رزم گیر؛ یکی از رایج‌ترین پدیده‌های رفتاری در بازارهای مالی و به طور ویژه در بازار سهام پدیده بیشواکنشی است. این اتفاق اغلب زمانی که عدم اطمینان در بازار یا در رابطه با سهام مورد نظر حاکم باشد، پدیدار می‌شود. بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه، بخشی از افت شدید قیمت سهام شرکت‌ها و همچنین شاخص‌های بورسی را به رفتار هیجانی معامله‌گران و واکنش مضاعف نسبت می‌دهند.
بیش‌واکنش(Overreaction) چیست؟
بیش واکنشی یکی از ناهنجاری‌های رایج و قابل مشاهده در بازارهای مالی است که پیامدهای مخربی از جمله عدم کارایی بازار را به دنبال دارد. چگونگی واکنش سرمایه‌گذاران در برابر اخبار و اطلاعات منتشر شده، نقش پررنگی در تعیین میزان کارایی بازار اوراق بهادار بازی می‌کند. اگر این واکنش صحیح و سریع باشد، بازار اوراق بهادار به سمت کارایی میل می‌کند و در غیر این صورت فاصله از بازار کارا بیشتر می‌شود.
عرضه‌های اولیه محلی برای بروز بیشواکنشی!
در برخی از تحقیقات نشان داده شده زمانی که سرمایه‌گذاران در شرایط احساسی قرار می‌گیرند، امکان واکنش متناسب را نداشته و حالت‌های خاص رفتاری از آنها سر می‌زند. بیشواکنشی زمانی رخ می‌دهد که پس از انتشار اخبار، میزان تغییرات قیمت در جواب به آن بیش از حد باشد. به طور مثال یکی از مواردی که در بازار سهام مورد بررسی محققان قرار گرفته است، بازدهی کوتاه مدت غیر عادی عرضه‌های اولیه است. مریم خلیلی عراقی، بهمن اسماعیلی(1392) نشان دادند بیش واکنشی در عرضه ی اولیه بورس اوراق بهادار تایید می‌شود.
پدیده رفتاری مشترک در بورس‌های دنیا
موضوع بیشواکنشی از جمله موضوعات مطرح در اکثر بورس‌های دنیا است. این پدیده بیشتر در بازارهای توسعه نیافته و نوظهور دیده می‌شود که عوامل مختلفی برای بروز این پدیده عنوان شده است. این واکنش نادرست، یک پدیده رفتاری است که نتیجه نااطمینانی و تصمیم هیجانی سهامداران است. در زمانی که سرمایه‌گذاران تحت شرایط عدم قطعیت قرار دارند، وزن‌دهی بیشتر به اطلاعات جدید نسبت به اطلاعات قدیمی توسط سهامداران، رخ دادن بیشواکنشی را تشدید می‌کند.
چه عواملی منجر به بیشواکنشی می‌شوند؟
این تصور وجود دارد که اندازه شرکت‌ها و قیمت سهم‌ها نیز بر بروز این پدیده تاثیرگذار هستند. در واقع برخی معتقدند شرکت‌هایی با سهم بازاری کمتر(Market Cap.) و سهام‌هایی با قیمت کمتر، بیشتر در معرض آن قرار دارند. در مقابل محققانی نیز هستند که معتقدند سهام شرکت‌های بزرگ نسبت به شرک‌های کوچک‌تر، بیشتر در معرض بیشواکنشی قرار می‌گیرند.
همچنین اطمینان بیش از اندازه سرمایه‌گذاران به مهارت خود در تحلیل اطلاعات مالی و تشخیص سهام سودآور از دیگر عوامل بروز بیشواکنشی بیان شده است. ، تمایل افراد به نسبت دادن موفقیت‌هایشان به توانایی‌های شخصی و از طرفی نسبت دادن شکست‌ها به بد شانسی یا دیگران است. این تمایل باعث می‌شود تا آنها کمتر در نظرات خود تجدید کنند و این گونه احتمال بروز بیش واکنشی افزایش می‌یابد.
ترمزهای کارایی بازار
یکی از روش‌هایی که برای ارزیابی بیشواکنشی و کم‌واکنشی پیشنهاد شده، استفاده از روش اندازه‌گیری سرعت تعدیل قیمت اوراق بهادار است. سرعت تعدیل قیمت سهام، مدت زمانی است که طول می‌کشد تا اطلاعات در قیمت سهام منعکس گردد و قیمت معاملاتی سهام به ارزش واقعی خود برسد. هر چه سرعت تعدیل قیمت بالاتر باشد، نشان از کارایی بیشتر بازار دارد.
ریزساختارهای بازار سرمایه مانند حجم مبنا برای تعیین قیمت پایانی، دوره توقف نمادها و طولانی شدن توقف برخی از آنها، وجود دامنه نوسان قیمت، کم بودن شناوری سهام شرکت‌ها، کاربرد محدود بازارگردانی، عدم فراگیری فرهنگ سرمایه‌گذاری غیرمستقیم برای حرفه‌ای و تخصصی شدن در این بازار و... نیز در بروز بیشواکنشی نقش دارند. موارد فوق باعث کند شدن فرآیند تعدیل قیمتی شده و فاصله بازار را از کارایی بیشتر می‌کنند.
شایعات، فریبنده ذهن‌ها
هانگ و استین (1999) دریافتند که بیشواکنشی اغلب در ارتباط با اطلاعات غیر مرتبط و شایعه‌گونه رخ می‌دهد و نه در پاسخ به اطلاعات کاملا مرتبط. چرا که افراد پس از به دست آوردن این اطلاعات فکر می‌کنند این سیگنال‌ها حاوی اطلاعات خاصی هستند و به همین دلیل تحریک شده و منجر به بروز بیشواکنشی در بازار می‌شوند.
سیاوش وکیلی، مدیر روابط عمومی سازمان بورس در مصاحبه‌ای گفت: توجه به تحلیل‌های تخصصی، عدم پیروی از شایعات، داشتن استراتژیک معاملاتی و پیگیری اخبار از منابع معتبر از جمله راه‌های جلوگیری از این پدیده به شمار می‌رود و این موضوع، بسیار مهم است. کنترل رفتار هیجانی هم می‌تواند به سرمایه‌گذاران و هم سیاست‌گذاران در عرصه بازار سهام کمک نماید تا با ایجاد کارایی لازم در سه سطح عملیاتی، اطلاعاتی و تخصیصی به سمت بازاری شفاف، منصفانه و کارا حرکت کنند.
وکیلی در پاسخ به این پرسش که چرا سهامداران به اتفاقات منفی بیشتر از اتفاقات مثبت واکنش نشان می‌دهند؟ بیان کرد: این مورد فقط به کشور ما اختصاص ندارد، بلکه در تمام دنیا به همین صورت است که به کمک توسعه تکنولوژی و ارتباطات، اشخاص نسبت به موضوعات منفی بیشتر واکنش نشان می‌دهند.
کسب سود در بازارها با کنترل بیشواکنشی
همواره فعالان بازارهای مالی از دید خود، در حال تصمیم‌گیری برای بهینه‌سازی سرمایه‌گذاری خود و افزایش سود هستند. اما اختلال‌های رفتاری و هیجانی عمل کردن، فرصت دستیابی به بهترین عملکرد را از آنها سلب می‌کند. تصمیم‌گیری‌هایی که بر پایه احساسات و شایعه‌ها گرفته می‌شود، موجب ضررهای پی در پی و پشیمانی و دلسردی از بازار می‌شود. همچنین زمانی که تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران دچار چنین اشتباهاتی شوند، تعادل بازار بر هم می‌خورد و کارایی بازار کاهش می‌یابد. در نتیجه ضرر و زیان بیش از پیش تشدید می‌شود. باید درنظر داشت که برای کسب سود همراه با آرامش خاطر لازم است تا بر این هیجانات مقطعی مسلط شد و آنها را تشخیص داد.
