غیرفعال شدن کارت‌های بانکی مهاجران افغان/ تهدید ورود سرمایه مهاجران به بازار غیر رسمی
طی چند روز گذشته مهاجران افغان با محدودیت‌هایی در سیستم بانکی ایران مواجه شدند و کارت بانکی بسیاری از این افراد مسدود شد. هرچند بنابر اظهارات مقامات رسمی این اقدام در راستای مبارزه با پولشویی است و تمام کارت‌های بدون هویت قطع شده‌اند اما به نظر می‌رسد اجرای نادرست این سیاست منجر به خروج هزاران میلیارد تومان پول مهاجران به بازار غیر رسمی شود.
اقتصادآنلاین – الناز رضازاده؛ اواخر هفته گذشته مهاجرین افغان با انتشار تصاویری در شبکه‌های مجازی، از مسدودسازی کارت‌های بانکی خود برای چندمین بار در چند ماه گذشته خبردادند. محدودیت در حساب‌های بانکی مهاجران طی ماه‌های گذشته نیز رسانه‌ای شده و واکنش‌هایی از سوی مقام‌های دولتی به همراه داشت؛ همچنین در چندروز گذشته بانک صادرات و تجارت، کارت بانکی اتباع افغان خود را بدون اطلاع قبلی مسدود کردند.
این مشکل از زمانی شکل گرفت که در سال 1398 آیین‌نامه‌ای جهت سیاست‌های مبارزه با پولشویی مطرح شد که موجب محدودسازی خدمات و تراکنش‌های بانکی مهاجران افغان شد. محدودیت کارت‌های بانکی مهاجرین افغان از صبح روز پنجشنبه، باعث شد جمعی از این افراد مقابل شعب بانکی تجمع کنند و خواستار رسیدگی به مشکل پیش‌آمده شوند.
عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی در این باره گفت: ما در پی کاهش چشم‌گیر نقل و انتقال پول از طریق کارت‌های نامعتبر و پیگیری قانون مبارزه با پولشویی هستیم و از بانک‌های عامل خواسته‌ایم، یک ماه فرصت دهند. برای ما بحث ایرانی و افغانستانی مطرح نیست، ما می‌گوییم کارتی که هویت ندارد، نباید تراکنش انجام دهد. مدیرعامل بانک صادرات به دنبال افزایش اعتراضات برخی از مهاجران افغانستانی نسبت به قطع خدمات کارت‌های بانکی، گفت: ما در حال تلاش برای یافتن راه‌حل جایگزین هستیم تا مشکل این عزیزان حل شود. همچنین حجت‌الاسلام صالحی، معاون فرهنگی اداره‌کل امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور در رابطه با مشکل عابربانک‌های مهاجران افغان که دارای کارت آمایش هستند، گفت: خبر عدم تمدید و صدور عابربانک برای مهاجران افغانستانی دارنده کارت آمایش صحت دارد. این تصمیم در حالی گرفته شده است که بیش از 90 درصد تراکنش‌های مالی در ایران با کارت‌های بانکی انجام می‌گردد و عدم صدور عابربانک یا غیرفعال شدن آنها برای 960هزار شهروند افغانستانی دارای کارت آمایش، مشکلات فراوانی را برای آنها و جامعه میزبان به وجود می‌آورد.
علی مروی نیز در واکنش به این اتفاقات در صفحه توییتر خود واکنش نشان داد و این اقدام را ناشیگری و تکبر بانک مرکزی و ستم به مهاجران و اتباع غیرایرانی دانست. او در واکنش به اعلامه بانک مرکزی مبنی بر اینکه حساب‌هایی مسدود شدند که شماره اتباعشان را به بانک اعلام نکردند، نوشت: " کدهای فراگیر اتباع بیش از یک سال است که اعلام شده و همه صاحبین حساب‌ها آن را به بانک اعلام کرده‌اند. چراکه بدون اعلام کد فراگیر امکان باز کردن حساب وجود ندارد. ضمن اینکه حساب‌های اتباع هر ساله بسته می‌شود و برای ارائه اسناد جدید فراخوان می‌شوند. پس بهانه قدیمی بودن حساب‌ها هم منتفی است." مروی این اقدام را هر چند مایه تأسف دانست اما نتیجه این اقدامات می‌تواند هزاران میلیارد تومان پول مهاجران را از شبکه رسمی خارج کند و وارد چرخه غیررسمی و زیرزمینی شود. همچنین این اقدام اتباع کارآفرین و نخبه را از کشور فراری می‌دهد. باید توجه داشت که از دلایل اصلی شکوفایی اقتصادها امکان رشد مهاجرین کارآفرین و نخبه است.
با آغاز جنگ میان ارتش سرخ شوروی و مجاهدان افغانستانی در موج اول مهاجرت، بیش از پنج میلیون نفر از مردم افغانستان در طی ده سال برای نجات از جنگ و درگیری، فقر و گرسنگی و اوضاع نابسامان داخلی به کشورهای دیگر مهاجرت کردند که در این میان، بیشتر آنان به دلیل شباهت‌های فرهنگی و زبانی، ایران را برای مهاجرت انتخاب کردند. نسل اول مهاجران افغان‌ها به دلیل سطح پایین دانش و عدم تخصص در مشاغل، با ناسازگاری‌های کشور مهاجرپذیر همچون ایران به راحتی کنار آمدند. اما نسل دوم به عنوان افرادی تحصیل‌کرده و دارای دانش تخصصی، نسلی متفاوت از گروه اول مهاجران است که نه تنها از لحاظ تحصیلی، بلکه تغییرات هویتی نیز در آنها ایجاد شده است و به دنبال این است در محیطی بدون تبعیض زندگی کرده و همواره بخشی از این نسل درگیر موضوعی با عنوان هویت می شود. مطابق با آمار وزارت امور مهاجران و عودت‌کنندگان افغانستان، در سال 1396 مهاجران افغانستانی در ایران دو میلیون و 54هزار نفر بوده‌اند که شامل 840هزار نفر دارای کارت آمایش، 450هزار نفر دارای پاسپورت، 30هزار نفر دارای سند اقامتی بلندمدت و بیش از 735هزار نفر فاقد مدرک می‌شدند.
طی سال‌های اخیر مهاجران افغان با مشکلات زیادی مواجه بوده‌اند. بسیاری از پناهجویان افغان در ایران علاوه بر برخی مشکلات معیشتی و اقتصادی، حتی هویت مشخصی ندارند و حضور و فعالیت آنها در این سال‌ها نیز نتوانست روند اجتماعی‌شدن آنها در جامعه ایرانی را سرعت ببخشد. از جمله مشکلاتی که اتباع افغان در ایران با آن روبرو هستند برخوردار نبودن از آموزش همگانی رایگان (مدرسه و دانشگاه) و نیز عدم یا دشواری دسترسی به خدمات بهداشتی عمومی و سلامت، از قبیل خدمات بهداشتی پیشگیرانه، واکسیناسیون رایگان، پزشک خانواده، خدمات رایگان بهداشتی و خدمات بیمه‌های درمانی روبه‌رو هستند. لازم به ذکر است علاوه بر بخش آموزش، در بخش سلامت نیز با مشکل مواجه هستند و تامین اجتماعی در بسیاری از موارد پوشش درمانی لازم را نمی‌دهند.
عدم خرید سیم‌کارت، کارت‌بانکی، ثبت‌نام در مدارس، خرید ملک و موضوعاتی از این قبیل، همواره مشکلاتی را برای مهاجران افغانستانی در ایران به وجود آورده است. در آبان ماه سال جاری نیز محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به پست اینستاگرامی فرشته حسینی، بازیگر افغانستانی سینمای ایران در رابطه با عدم فروش سیم‌کارت به مادرش نوشت: «هیچ محدودیتی برای واگذاری سیم کارت به مهاجران با مدارک قانونی معتبر وجود ندارد.» محمدرضا پاکدل، مدیرکل ارتباطات و فناوری اطلاعات استان یزد با اشاره به گلایه یک هنرمند مهاجر افغانستانی از شیوه واگذاری سیم کارت به اتباع افغان و پاسخ آذری جهرمی گفت: واگذاری سیم‌کارت به مهاجران قانونی افغانستانی، منع قانونی ندارد و هر فرد خارجی با مدارک هویتی خود می‌تواند سه سیم‌کارت به نام خود خریداری کند. اما واقعیت تا به امروز غیر از این اظهارات بوده است و دفاتر خدماتی در فروش سیم‌کارت به مهاجران افغانستانی، سلیقه‌ای و به دلخواه رفتار می‌کنند. همچنین عدم ارائه خدمات آموزشی و حق تحصیل به پناهجویان افغان و تداوم بحران‌های اقتصادی در ایران، مهاجران افغان را وادار کرده است که برای حل مشکلات، حتی دست به بازداشتن فرزندان خود از تحصیل بزنند.
هرچند در سال‌های گذشته افزایش نرخ دلار و کاهش ارزش پول ملی کشور از یک سو و فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها از سوی دیگر، باعث شده تا خروج افغان‌ها از ایران سرعت بیشتری بگیرد اما همچنان مهاجران افغان به عنوان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه ایران، وضعیت بدی را از سر می‌گذرانند و بسیاری از آنها به دلیل نبود موقعیت شغلی و کمبودها در افغانستان، پای بازگشت به افغانستان و توان مالی برای رفتن به کشورهای اروپایی را ندارند.
