بررسی آخرین وضعیت آلودگی هوای تهران

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، هشت سال بعد در سال ۱۳۵۴ هم طرح‌هایی برای کاهش و مقابله با آلودگی هوا در شهرداری تهران مطرح شد و این دور تسلسل همین‌طور دهه به دهه به قوت خود باقی ماند و غول آلودگی مهار نشد و نشد به شکلی که حتی همین امسال هم‌زمان با اولین ماه زمستان ۹۹ آلوده‌ترین ماه در ۱۰ سال اخیر تهران ثبت شد. مرور همین سابقه تاریخی نشان می‌دهد آلودگی به ناف تهران گره خورده و رفتن و آمدن دولت‌ها و شهردارها و... هم تأثیری در آن نگذاشت.  ۲۹ دی که به نام روز هوای پاک و با هدف مقابله با این معضل به نظر حل‌نشدنی نام‌گذاری شده هم تلاشی ناکام در همین زمینه بود. ریشه ثبت این روز به این نام هم به تلاشی مربوط به ۲۷ سال قبل برمی‌گردد.

۲۹ دی سال ۷۲ به همت تعداد زیادی از کارشناسان و مدرسان محیط زیست، جغرافی و شهرسازی بعد از نشستی که در سالن اجتماعات پارک شهر برگزار شد، بیانیه‌ای با عنوان «هوای تهران- ۷۲» تنظیم و منتشر شد که در آن بیانیه برای اولین بار از آلودگی هوای تهران به‌عنوان یک بحران ملی نام بردند و حل‌شدن این مسئله را نیازمند عزم ملی دانستند. این بحران ملی همچنان در همان ابعاد به قوت خود باقی مانده است. درباره همین معضل ریشه‌دار تهران با «حسین‌رضا شهید‌زاده»، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، گفت‌وگویی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

‌‌بسیار زیاد گفته شده که علت آلودگی هوای تهران استفاده از خودروهای شخصی و... است؛ اما در همین شرایط کرونا دیدیم که کل شهر در حالت تعطیل و نیمه‌تعطیل بود و خودروها تردد چندانی نداشتند و باز هم اعلام شده هوا برای افراد خاص ناسالم است. واقعا منشأ آلودگی هوای تهران کجاست؟

مطالعات ما براساس داده‌های سال ۹۶ انجام شده و سهم‌بندی منابع را کاملا برای آن سال مشخص کرده است. در آن سال تقریبا ۶۱ درصد آلودگی‌مان برای منابع متحرک و ۳۹ درصد برای منابع ثابت بود؛ اما اگر شرایط تغییر کند، به طور قطع این سهم‌بندی تغییر می‌کند. امسال در فصل سرد زمستان اندازه‌گیری‌هایی که انجام شد و شواهدی که از طریق آلایندگی‌های دی‌اکسید گوگرد به دست آوردیم، به ما گفت که سهم سوزاندن سوخت پرگوگرد در شهر تهران بالا رفته است و چون ما می‌دانیم این سوخت پرگوگرد در خودروها سوخته نمی‌شود، در حال بررسی هستیم. علاوه بر ما استاندارد و محیط زیست هم بررسی می‌کنند. نمونه سوخت مصرفی در دیزل‌های تهران را اندازه‌گیری کردیم که خب استاندارد است؛ پس این سوخت پرگوگرد کجا سوخته شده؟ در صنایع و نیروگاه‌ها و مکان‌های غیر حمل‌ونقلی و منابع ثابت. پس حتما امسال منابع ثابت سهمشان از منابع متحرک بیشتر شده است؛ اما معنی‌اش این نیست که منابع متحرک کم شده است. اگر سال گذشته منبع مشخصی تناژ آلودگی ایجاد می‌کرد، این تناژ امسال تفاوتی نکرده است؛ اما آن میزان تناژی که در بخش صنعت و نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها ایجاد می‌کردند، افزایش پیدا کرده است. این معنی‌اش این نیست که حمل‌ونقل نقشی در آلودگی ندارد؛ بلکه ممکن است وزنش نسبت به قبل کمتر شده باشد؛ اما همچنان همان مقدار آلودگی را تولید می‌کند.

موضوع کمّیت جای خود دارد؛ اما در موضوع کیفیت نمی‌توان نقش انسان را نادیده گرفت. از نظر شما کدام گروه از افراد یا نهادها اعم از خانم خانه یا سیاست‌مدار یا تولیدکننده خودرو می‌تواند بیشترین تأثیر را بر آلودگی داشته باشد؟

همه قسمت‌هایی که در قانون هوای پاک برای‌شان وظیفه‌ای در نظر گرفته شده است، حتما نقشی داشته‌اند؛ برای مثال وزارت نفت وظایفی داشته؛ مثلا اینکه سوخت یورو 4 عرضه کند. این انجام می‌شود؛ اما برای همه صنعت توانسته این را تولید کند؟ خیر. قرار بوده طرح «کهاب» که مخفف کاهش، هدایت و انتقال و بازیافت بخارات بنزین است، در تمام پمپ‌بنزین‌ها اجرا شود و این طرح سه گام اجرائی داشته و یک گام آن برای همه پمپ‌بنزین‌ها اجرا شده و مابقی گام‌ها در تعداد محدودی پمپ‌بنزین اجرا شده است یا مثلا فرض کنید بسیاری از کارهایی که در کشور انجام می‌شود، استاندارد ملی ندارد. قانون موظف کرده است که مؤسسه استاندارد برای اینها استاندارد ملی تعریف کند و سه سال است که مقرر شده تا این مهم تعریف شود. برای مثال مهم است بدانیم کاتالیست خودرو استاندارد هست یا خیر؟ قاعدتا نه، چون اصلا برای آن استاندارد ملی تعریف نشده است. پس به چه اتکایی می‌توانید این را بخرید و اینکه آیا عملکرد خودش را دارد یا نه؟! زنجیره‌ای از این عوامل در کم‌نشدن آلودگی هوا مؤثرند.

‌‌سوختن «مازوت» موضوعی است که این روزها به‌شدت در موج رسانه‌ای قرار گرفته و دائم از سهم مازوت در آلودگی هوای تهران صحبت می‌شود. مازوت دقیقا چیست و چه سهمی در آلودگی هوای تهران دارد؟

مازوت یکی از خروجی‌های پالایشگاه است. در واقع وقتی نفت خام پالایش می‌شود، انواع و اقسام محصولات تولید می‌شود، از بنزین هواپیما، بنزین معمولی، گازوئیل تا مازوت و حتی قیری که کاربرد دارد. اینها هرکدام مشخصاتی دارد. مشخصه مازوت این است که میزان گوگردی که دارد، بسیار بیشتر از میزان گوگردی است که مثلا در گازوئیل است. مازوت وقتی سوزانده می‌شود، علاوه بر اینکه گاز SO۲ زیادی تولید می‌کند، به خاطر وجود گوگرد زیاد در ترکیباتش ذرات معلق زیادی هم تولید می‌کند و این است که اگر سوزانده شود، باعث ایجاد آلودگی بسیار می‌شود؛ اما اینکه بحث‌هایی امروزه هست که می‌گویند مازوت سوزانده می‌شود یا نه، به نظرم ما را از اصل مطلب دور می‌کند. مهم این است که اندازه‌گیری‌های ما نشان داده که حتما سوخت پرگوگرد در اطراف تهران سوزانده می‌شود و حالا این می‌تواند گازوئیل پر‌گوگرد یا مازوت باشد. به نظرم صحیح‌تر این است که بگوییم سوخت پرگوگرد استفاده می‌شود. دوستان ما در پالایش و پخش در جلسات مختلفی حضور داشتند، هم در استانداری و هم در کمیسیون اصل ۹۰ مجلس که با اطمینان گفتند در نیروگاه‌های تهران هیچ مازوتی مصرف نمی‌شود؛ اما این موضوع را هم رد نکردند که ممکن است در این نیروگاه‌ها سوخت گازوئیل پرگوگرد مصرف شود. گفتند ممکن است تا ۵۰ درصد از سوخت پرگازوئیلی که در این فصل سال در نیروگاه‌ها استفاده می‌شود، سوخت پرگوگرد باشد. اینکه بر مصرف مازوت تأکید کنیم، درست نیست؛ چون اگر بگویند مازوت نمی‌سوزانیم و گازوئیل پرگوگرد است، پس سهم منابع ثابت کم نمی‌شود و به خاطر همان مصرف گازوئیل پرگوگرد می‌تواند بیشتر هم شده باشد.

‌‌آینده آلودگی هوای شهر تهران را چگونه می‌بینید؟

متولی کنترل کیفیت هوا، محیط زیست است؛ اما براساس اساسنامه شرکت کنترل کیفیت هوای تهران وظیفه شرکت، اندازه‌گیری و پایش و اعلام وضعیت آلودگی هوا و پیشنهاد راهکار است؛ اما وقتی راهکاری چند سال است ارائه، ولی اجرا نمی‌شود، شما جای من باشید، چقدر امیدوار می‌شوید؟ البته باید امیدوار باشیم و آن‌قدر بگوییم تا بالاخره عملی شود. ما وقتی دیدیم که زورمان به کسانی که باید، نمی‌رسد، بحث را به رسانه‌ها بردیم و عمومی کردیم و در واقع این مهم را به مطالبه مردمی تبدیل کردیم و مردم جامعه را آگاه کردیم. مطالبات مردمی حتما تأثیرگذار است و شک نداریم که مطالبات مردمی می‌تواند باعث شود از این وضعیت خارج شویم.

‌‌آیا این روزها شرکت کنترل کیفیت هوا برای پیشبرد اهداف خود از فعالان اجتماعی کمک می‌گیرد؟

کاری که ما در سال‌های اخیر انجام می‌دهیم، فقط به دغدغه‌مندان اجتماعی فکر نکردیم و گفتیم همه مردم حق دارند از شرایط و وضعیت آگاه باشند. به‌طور لحظه‌ای هم باید آگاه باشند تا اگر اکنون هم بخواهند بیرون بروند، بدانند که در منطقه‌ای که قرار است تردد کنند، به صلاح‌شان هست یا خیر. پس اولا همه باید بدانند و بعد هر زمانی که بخواهند، باید بدانند و بر‌اساس‌آن تصمیم بگیرند. این شامل همه افراد متخصص هم می‌شود و راجع به دغدغه‌مندان و صنف‌های مختلف و حتی زنان خانه‌داری که قصد خرید دارند هم می‌شود. به‌همین‌دلیل ما چند سالی است اطلاعاتمان را به صورت برخط در اختیار همه قرار داده‌ایم؛ چه محقق دانشگاهی که به همه داده‌های ما به صورت آرشیوی نیاز دارد و می‌خواهد آنها را برای تحقیقش استفاده کند و چه من که مشکل تنفسی دارم و می‌خواهم از خانه خارج شوم و می‌روم سایت شرکت کنترل کیفیت هوا را می‌بینم یا اپلیکیشن آن را که در گوشی نصب کرده‌ام، ببینم تا بدانم در منطقه من ایستگاهی که به من نزدیک است، چه عددی را نشان می‌دهد و در محدوده من چه آلودگی‌ای هست. نتیجه کاری که ما انجام دادیم، این است که یک قدم آن‌طرف‌تر دغدغه‌مندان و حتی مردم عادی هم می‌توانند پیگیر مسئله‌شان باشند.