روایت زنان از کار خانگی و دورکاری در روزهای کرونایی

وقتی کار من کار نیست!

«روزهای عادی ساعت هفت از خواب بیدار می‌شدم و بعد از خوردن صبحانه سر کار می‌رفتم. الان نیم ساعت بیشتر می‌خوابم. هفت‌ونیم بیدار می‌شوم و صبحانه‌ام را روی میزم و کنار کامپیوتر می‌گذارم و کارم را شروع می‌کنم. مهیار همسرم هشت بیدار می‌شود. او برعکس من یک روز در میان دورکار است و روزهای زوج سر کار می‌رود. درست وقتی من کارم را شروع می‌کنم، مهیار بیدار می‌شود. همان‌طور‌که اسناد را جلویم پهن کرده‌ام و در جلسه آنلاین دستورات را می‌شنوم، می‌بینم که مهیار پیام می‌دهد: پس صبحونه من چی؟! بلند می‌شوم، چایش را می‌ریزم. نان و پنیر و کره و مربا را که آماده روی میز است، در سینی می‌گذارم و برایش به اتاق می‌برم. او هم داخل جلسه است. درست مثل من! اما جلسه مهیار انگار بیشتر جلسه محسوب می‌شود؛ چون اگر شرایط عادی بود و من سر کار بودم، او صبحانه‌اش را بدون نیاز به من خورده بود. سریع صبحانه‌اش را می‌برم و به جلسه برمی‌گردم. می‌بینم که در این پنج دقیقه که نبودم، رئیسم دو بار زنگ زده و سه پیام تحکم‌آمیز دارم که: «خانم رضاپور، بار ‌آخرتون باشه که وسط جلسه می‌رید استراحت کنید». معذرت‌خواهی می‌کنم و قطع‌شدن نت را بهانه می‌کنم. دوباره وارد جلسه می‌شوم و کار شروع می‌شود. نیم ساعت بعد صدای گریه دخترم بلند می‌شود. بیدار شده... خودم را به نشنیدن می‌زنم... پنج دقیقه بعد همسرم با ناراحتی درحالی‌که دخترم را در آغوشش گرفته و او به‌شدت گریه می‌کند، بالای سرم می‌آید و می‌گوید: متوجه نیستی من جلسه دارم؟! نگاهش می‌کنم. نمی‌گویم که من هم جلسه دارم. نمی‌گویم که حتی ریالی از درآمد ماهانه‌ام را از زندگی‌مان پنهان نمی‌کنم و اگر من کار نکنم، اجاره‌ خانه و بخشی از قسط‌ها عقب می‌افتد، آغوشم را باز می‌کنم و دخترم را بغل می‌کنم. همان‌طور در جلسه آنلاین که خدا را شکر دوربین‌های موبایل‌ها خاموش است، دخترم را شیر می‌دهم. بعد بلند می‌شوم و پوشکش را عوض می‌کنم. وسایلش را پایین پایم می‌چینم و او شروع به بازی می‌کند. دوباره به جلسه برمی‌گردم. ساعت نزدیک 10 است و برای ناهار هیچ فکری نکرده‌ام... می‌دانم که مهیار یک ساعت دیگر پیام می‌دهد: ناهار چی داریم؟ من حاضری نمی‌خورما، گفته باشم...».

این‌ سطور تنها بخشی از روایت‌ مریم است. مریم 36ساله و شاغل در یکی از شرکت‌های بزرگ حسابرسی. او می‌گوید کارکردن در خانه یکی از شکنجه‌های بزرگ دوران کروناست، چون کارفرما فکر می‌کند وقتی کارمندش در خانه است، طبیعتا باید بیشتر کار کند و به ‌جای اینکه تا ساعت چهار عصر مشغول کار باشند، تا هر وقتی که مدیر اراده کند باید مشغول به کار باشند و این اراده گاهی تا نیمه‌شب طول می‌کشد و اهالی خانه هم کارکردن زنان را جدی نمی‌گیرند. آنها هم فکر می‌کنند زنان در تعطیلات به سر می‌برند و انتظار دارند که کیفیت اداره منزل شبیه روزهای تعطیل باشد و همین تناقض زنان را در تنگنایی جدی قرار می‌دهد.

مشکلات زنان شاغل در کرونا به همین‌جا ختم نمی‌شود. خیلی از آنها می‌گویند با تعطیل‌شدن مهدهای کودک، مسئله نگهداری از کودکان برای خانواده‌هایی که زن و مرد هر دو شاغل هستند، به بحران تبدیل شده. سیما یکی از آنهاست. او  می‌گوید: «حالا که خودم هم دورکارم، مسئله حل شده. ولی ابتدای کرونا داشتم کارم را از دست می‌دادم. مهدها تعطیل بود و بین من و همسرم کسی که باید مرخصی می‌گرفت یا بچه را نگه می‌داشت من بودم. آن‌قدر مرخصی گرفتم که می‌خواستند عذرم را بخواهند؛ اما دردآور این بود که من برای خودم کار نمی‌کنم؛ خرج دخترمان و هزینه بخشی از قسط‌ها با من است و همسرم به کارکردن من نیاز دارد، اما کوچک‌ترین زحمتی هم برای اینکه در کارهای خانه به من کمک کند به خودش نمی‌دهد. الان هم که مسئله ما متفاوت است. من معلم هستم و مدام باید سرم توی تلفن باشد و همین صدای همسرم را درآورده است. او در ادامه می‌گوید: «وضعیت معلمان هم بهتر از بقیه نیست و شاید سخت‌‌تر هم باشد. برای اینکه معلم یک گوشی دستش است و در گروه‌های کلاسی کار می‌کند. در هر کلاس حدود 25 دانش‌آموز هستند. افراد شاغل دیگر در گروهی نیستند که قرار باشد به 25 نفر هم‌زمان پاسخ‌گو باشند. معلم باید یک نکته درسی را در گروه بگذارد و بعد بگوید بچه‌ها اگر سؤالی دارید بپرسید. هم‌زمان سؤالات می‌رسد، باید هم‌زمان حواسمان باشد چت نکنند، پیام اضافی در گروه نفرستند، جواب سؤالشان را بگیرند. یک عده دیر می‌رسند، یک عده پیامشان دیر می‌آید، این مشکلات وجود دارد و خودش روندی فرسایشی برای معلم دارد. تعداد کلاس‌ها عموما زیاد است، دانش‌آموزان هم امکانات آموزشی مجازی چندانی ندارند و آنهایی هم که دارند ممکن است چند مشکل داشته باشند. در گروه فیلم می‌فرستیم که بچه‌ها ببینند و آموزش بگیرند، می‌گویند سرعت اینترنت پایین است و فیلم باز نمی‌شود. برای همین ممکن است یک آموزش ساده‌ که در کلاس مدرسه 15 دقیقه زمان بگیرد، در ‌آموزش آنلاین یک روز وقت کلاس را بگیرد. به همه اینها توقعات خانواده‌ای را هم حساب کنید که متوجه نیستند تو سر کاری و فکر می‌کنند یک تعطیلات طولانی‌مدت را می‌گذرانی.

کار خانگی وظیفه زنان نیست

فاطیما باباخانی، فعال حوزه زنان درباره این مسئله می‌گوید: «کار خانگی شغل حساب می‌شود، چراکه خدماتی که زن در خانه ارائه می‌دهد، همه خدماتی قابل خریداری هستند؛ نگهداری از کودکان و افراد بیمار، امور خانه و آشپزی، همه خدماتی دارای ارزش مالی هستند. برای همین معتقدم زنان خانه‌دار باید بیمه شوند. از طرفی مطابق قوانین موجود، کار خانگی اصلا بر عهده زن گذاشته نشده و بحثی عرفی است و اگر حقوق خانواده را مطالعه کنید، متوجه می‌شوید که طبق قوانین شرعی ما که در حقوق موضوعه وجود دارد، تنها وظیفه زن در خانه و خانواده که قانون تأیید و اصرار رویش دارد، زناشویی است. از‌این‌رو برای زنان اجرت‌المثل مشخص کرده است؛ یعنی زن می‌تواند برای هر کاری که انجام می‌دهد، درخواست مزد بکند. متأسفانه اصلا به این موضوع پرداخته نمی‌شود و در جامعه ما نیز مغفول مانده است. من فکر می‌کنم اگر این مسئله مشخص شود که اساسا کار خانگی وظیفه بدیهی زن نیست و می‌تواند بابت آن طبق قوانین موضوعه و شرع درخواست اجرت کند، یک بار مضاعف از روی دوش زنان برداشته می‌شود؛ ولی متأسفانه به سبب اینکه کار خانگی جزء وظایف زن شمرده می‌شود، برای همین این توقع به‌ صورت ابتدایی درباره وظایف زن در خانواده وجود دارد».

او همچنین درباره کار خانگی و در کنارش کار در خانه که این روزها به‌خاطر کرونا باب شده، افزود: «ما زنان زیادی داریم که سرپرست خانوار هستند یا زن متأهل و شاغل‌اند که این روزها مجبورند در خانه کار کنند. خود من به‌عنوان یک زن شاغل روی توانمندی کارها در خانه تأکید می‌کنم. تفکیک‌نکردن خانه‌داری و تحمیل و اجبار کار خانگی و اشتغال در خانه، عوارض زیادی به بار خواهد آورد. معلمان درحال‌حاضر در خانه کار می‌کنند و چه چیزی باعث می‌شود که اعضای خانواده و حتی کودک خودش را محق بداند و اصرار به مداخله‌کردن در کار زن در ساعتی داشته باشد که او در منزل مشغول کار از راه دور است؟ این مسئله اصلا در نظر گرفته نمی‌شود که بنا به شرایط موجود درحال‌حاضر بخشی از زنان در خانه کار می‌کنند، اما در ساعاتی مشخص در روز هرچند در خانه، اما سر کار هستند! دلیل این تناقض این است که ما حضور زن در خانه را با خانه‌داری مساوی می‌دانیم و چون بین این دو مسئله تفکیک نمی‌شود، پس احترامی هم برای ساعاتی که زن موظفی کار بیرونش را در خانه انجام می‌دهد، قائل نیستیم. این تجربه برای خود من هم وجود دارد که ساعاتی را که در خانه مشغول کار بیرون هستم، آن ساعات به‌عنوان ساعت رسمی کار من که در اختیار خود من باشد به حساب نمی‌آید. این مسئله راهکاری هم ندارد و قانون هم به این مسائل نپرداخته است و بارقه‌ای برای حل این مسائل لاینحل وجود ندارد. اساسا در قوانین مباحث حمایتی از زنان به سمت صفر میل می‌کند، اما می‌شود از بحث اجرت‌المثل استفاده کرد برای اینکه کار فرهنگی انجام بگیرد؛ یعنی باید حرف بزنیم تا مشخص شود خانه‌داری وظیفه زن نیست، بلکه لطفی است که زن متقبل می‌شود و حتی در طلاق این بحث را داریم که در دادگاه به زن توصیه می‌شود که اجرت‌المثلش را دریافت کند. کارشناس تمام سال‌هایی را که زن در خانه کار کرده، مشخص می‌کند و آن مرد موظف است اجرت‌المثل را به‌ خاطر خانه‌داری و نگهداری از فرزندان پرداخت کند».