پایان ابدی حیات کرونا، در صورت همه‌گیری 70درصد جامعه
چند روز قبل، دبیرکل سازمان ملل متحد، با یک پیام ویدیویی نسبت به تبادل اطلاعات گمراه‌کننده در مورد ویروس کرونا هشدار داد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، آنتونیو گوترش، اپیدمی اطلاعات گمراه‌کننده درباره بیماری نوپدید کووید 19 را «خطرناکتر» از ویروس کرونا توصیف کرد و خواستار «اتحاد جهان» در مقابل «تئوری‌های توطئه‌ای بی‌اساس» شد. بیماری کووید 19 که امروز بیش از دو میلیون نفر از جمعیت جهان را مبتلا کرده، محصول فعالیت ویروسی است که جامعه پزشکی هنوز به درستی نمی‌داند چه رفتاری با آن در پیش بگیرد. اگر از تصویر جهانی صرف‌نظر کنیم، از 30 بهمن سال گذشته که اولین موارد ابتلا و فوت مبتلایان کووید 19 در ایران اعلام شد تا امروز، نظام سلامت با اجرای چند رژیم دارویی و روش درمانی، خواسته که به یک راهکار قطعی برای درمان مبتلایان نزدیک شود ولی هر بار و در بدن هر یک از مبتلایان، ویروس، رفتار متفاوتی از خود بروز داده است. اما جامعه پزشکی حالا بر یک گمان پافشاری می‌کند؛ همان گمانی که مسوولان سازمان بهداشت جهانی در اولین روزهای شیوع ویروس کرونا مطرح کردند و البته واقعیت مستتر در این گمان آن‌قدر تلخ بود که جهان را با یک بلیت یک‌سره به قرون وسطای علم فرستاد؛ «ویروس کرونا، 70 الی 80درصد جمعیت جهان را درگیر می‌کند و سپس از نفس می‌افتد.» این گمان حالا به یک نظریه قابل پذیرش در جامعه پزشکی تبدیل شده و اپیدمیولوژیست‌ها و متخصصان عفونی، با تامل بیشتری درباره آن حرف می‌زنند، البته با این مقدمه که «رفتار این ویروس نوپدید، هنوز قابل پیش‌بینی و ارزیابی نیست.» بیژن صدری‌زاده که سال 1365، اولین مبتلای اچ‌آی‌وی در ایران را تحت مراقبت و مداوا قرار داد و سال‌های طولانی هم مسوولیت‌های مشورتی و اجرایی در وزارت بهداشت و سازمان بهداشت جهانی داشته روند بروز و شیوع ویروس کرونا، نتایج برخی تحقیقات جهانی درباره ژنوم ویروس و تعامل جامعه ایران با کووید 19 را تحلیل کرده است. این متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری هم قایل به همان گمانی است که مسوولان سازمان بهداشت جهانی را نسبت به خانه‌نشینی یا مرگ عن‌قریب ویروس کرونا 2019 خوش‌بین کرد؛ پایان ابدی حیات ویروس در صورت گسترش همه‌گیری در 70درصد جمعیت عمومی یک جامعه.
ظرف 4 روز گذشته و بنا بر اعلام وزارت بهداشت، آمار مرگ کووید 19 در کشور، دو رقمی شده و تعداد متوفیان کاهش یافته. دو فرضیه درباره این کاهش مطرح است؛ ترس مردم از اعلام علائم مشکوک و پیگیری علائم از طریق سامانه‌های وزارت بهداشت فرو ریخته و مردم با اطمینان و آرامش بیشتری با سامانه‌های بیماریابی وزارت بهداشت تماس می‌گیرند و به دنبال این تغییر نگرش، مراجعات مشکوک و نیازمند پیگیری هم زودتر اتفاق می‌افتد و بنابراین از تعداد موارد حاد غیرقابل بازگشت هم کاسته شده است. فرضیه دوم هم تاثیر مثبت مجموع روش‌های درمانی است که ظرف دو ماه گذشته در مراکز بیمارستانی به کار بسته شد که قطعا در کاهش فوت مبتلایان کووید 19 تاثیر مثبت داشته. شما این کاهش آمار فوت را چگونه تحلیل می‌کنید؟
من هم با فرض اول شما موافقم؛ ظرف این مدت، سطح آگاهی مردم افزایش یافته و آن مبتلایانی که دچار علائم شدید هستند هم آگاه شده‌اند که باید هر چه زودتر به مراکز درمانی یا برای انجام تست‌های تشخیصی مراجعه کنند. علاوه بر این، مراکز بهداشتی درمانی هم نسبت به اولین هفته‌های شیوع بیماری، آمادگی بیشتری دارند به این معنا که تیم درمانی، آموزش‌های بیشتر دیده و تجربه‌اش افزایش یافته و تا امروز هم، کمبود تجهیزات تقریبا برطرف شده. مجموع این اتفاقات این نتیجه را به دست می‌دهد که بیمار، به محض مراجعه زودهنگام، به سرعت تحت درمان‌های حمایتی قرار بگیرد. در عین حال نمی‌توانیم تاثیر مثبت درمان‌های تجربی که در این مدت در مراکز درمانی انجام شده را نادیده بگیریم و قطعا منفعت این روش‌های ولو تجربی، به بهبود همان 4 الی 5 درصد مبتلایان که به فاز شدید بیماری می‌رسند منجر شده است چنانکه شاهد بودیم و هستیم که این بیماران، به محض بستری در بیمارستان، با دستگاه اکسیژن یا ونتیلاتور (دستگاه تنفس مصنوعی) تحت مراقبت اولیه قرار گرفته و سپس برخی اقدامات درمانی همچون تزریق پلاسما یا آنتی‌بادی بهبودیافتگان برایشان اجرا می‌شود یا حتی برخی داروها برایشان تجویز می‌شود. البته کووید 19 هنوز درمان قطعی ندارد چون هنوز داروی ضدویروس کرونا در دنیا ساخته نشده و قطعا اولین روش پیشگیرانه و قطعی در مقابل ابتلا به این بیماری، واکسیناسیون خواهد بود، اما رعایت اصول بهداشت فردی هم از جمله روش‌های پیشگیرانه فرعی است و حتما در پیشگیری از ابتلا موثر خواهد بود.
چند روز قبل، محققان کره جنوبی اعلام کردند که بنا بر نتایج تحقیقی درباره نحوه حمله ویروس کرونا به سیستم ایمنی بدن، ساختار این ویروس، شبیه ویروس اچ‌آی‌وی است. در هفته اول بعد از ورود ویروس به کشور ما هم، رژیم دارویی بیماران ترکیبی از برخی داروهای ضدرتروویروسی بود که برای مبتلایان ایدز و با هدف جلوگیری از فعالیت ویروس اچ‌آی‌وی تجویز می‌شود.
ویروس کرونا، هیچ شباهتی به ویروس اچ‌آی‌وی ندارد و اتفاقا بیشترین شباهت را با سایر ویروس‌های سرماخوردگی دارد چون ویروس‌های کرونا، خانواده بزرگی هستند و یکی از اعضای این خانواده بزرگ، همان ویروسی است که در سال 2003 باعث شیوع بیماری سارس در چین و کانادا شد که البته جهان‌گیری نداشت و در کانادا موفق به کنترل آن شدند. یکی دیگر از اعضای خانواده بزرگ ویروس‌های کرونا، همان ویروسی است که در سال 2012 باعث شیوع بیماری سندرم تنفسی خاورمیانه – مرس - در عربستان شد. مخزن ویروس‌های کرونا، اغلب، حیوانات و از جمله، شتر و گربه هستند و همین مشخصات اولیه هم هیچ همخوانی با ویروس اچ‌آی‌وی ندارد. بروز ویروس اچ‌آی‌وی، دلایل دیگری داشت و در این دلایل هم ردپایی از حیوانات وجود نداشت. اگرچه ویروسی در میمون‌ها شناسایی شده بود که به آن اس.آی.وی می‌گفتند (ویروس نقص ایمنی میمونی SIV که در میان شمپانزه‌های وحشی شیوع دارد و گفته می‌شود که ویروس HIV نوع جهش یافته این ویروس است که در گونه‌ای میمون و در غرب آفریقا شناسایی شده است) و گفته می‌شود که ممکن است میمون‌ها، مخزن اصلی ویروس در دنیا بوده‌اند که به انسان منتقل کرده‌اند چون برخی قبایل آفریقایی، خون میمون را در مراسم خاص به خودشان تزریق می‌کردند. ولی همین فرضیات هم هیچ همخوانی با خاستگاه ویروس کرونا ندارد. بنابراین، ویروس کرونا از نظر نوع انتقال فقط باید با ویروس‌های سرماخوردگی مقایسه شود و خطرات و علائم بالینی و حتی همه‌گیری ویروس‌های کرونا هم فقط قابل مقایسه با آنفلوآنزا است چنانکه همه‌گیری آنفلوآنزا هم به همین شیوه، مرگ و میر زیادی به دنبال دارد.
چند روز قبل، محققان دانشگاه کمبریج یافته‌هایی درباره ژنوم ویروس منتشر کردند و اعلام می‌شد که منبع ویروسی کووید 19 در اقصی نقاط جهان، یکسان نبوده بلکه نوع A و نوع B و نوع C از منبع شیوع این بیماری - هر کدام در بخشی از جهان - همه‌گیری ایجاد کرده‌اند. چرا این اتفاق افتاده؟ آیا تغییرات جوی یا موقعیت کشورها در نیمکره جنوبی و شمالی باعث جهش ژنوم ویروس و تکثیر با مدل‌های مختلف شده است؟
طبیعی است که هر وقت یک ویروس تغییر ماهیت می‌دهد و جهش پیدا می‌کند با چنین مدل‌هایی از شیوع هم مواجه باشیم. کووید 19 یک بیماری نوپدید است اما اولین بیماری نوپدید در دنیا نیست و آخرین هم نخواهد بود. شاید ویروس کرونا و ویروس اچ‌آی‌وی فقط از همین بابت به یکدیگر شبیه هستند که هر دو موجد بیماری‌های نوپدید بوده‌اند. البته اچ‌آی‌وی، 40 سال قبل و سال 1981 میلادی در دنیا بروز کرد و سال 1985 اولین تست سرولوژیک انجام شد اما به هر حال مثل هپاتیت B و هپاتیت C در گروه بیماری‌های نوپدید قرار می‌گیرد. حتی بیماری ویروسی ایبولا، بیماری ویروسی تب نیل غربی، تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو، بیماری باکتریایی ایکولای و نوع جدید بیماری وبا که بر اثر باکتری ویبریو کلرا ایجاد می‌شود و نسبت به نوع قبلی وبا، بیماری‌زایی بسیار بیشتری دارد، در گروه باکتری‌ها و ویروس‌های نوپدید هستند که ظرف 50 سال گذشته شناسایی و شایع شده‌اند. محققان معتقدند که اولین علت بروز این ویروس‌های نوپدید، تسهیل مسافرت‌ها در دنیاست به این معنا که پیش از 50 سال اخیر، امکان سفر مثل امروز آسان نبوده ولی در این مدت، سفرهای بین‌المللی بسیار آسان شده و هر فردی، ظرف 24 ساعت می‌تواند از دورترین نقطه دنیا به دورترین نقطه دیگر برود و مصطلح است که امروز، دنیا به یک ده بزرگ تبدیل شده است. در اثنای این سفرها، انسان‌ها باکتری‌ها و ویروس‌ها را هم با خود به اقصی نقاط دنیا می‌برند که این نقل و انتقال ویروسی و باکتریایی، بروز بیماری‌های نوپدید را به دنبال دارد. محققان، دلیل دوم بروز این بیماری‌ها را هم متوجه جهانی شدن تجارت می‌دانند و تغییرات اقلیمی و از جمله گرم شدن زمین، مهاجرت‌ها، تغییر سبک زندگی و عادات غذایی انسان‌ها را هم از دیگر عوامل موثر در بروز بیماری‌های نوپدید برمی‌شمرند.
ظرف هفته‌های گذشته، صحبتی هم در مورد ویروس زیکا مطرح بود. آیا این ویروس هم در گروه ویروس‌های نوپدید است یا باید به عنوان جهش ویروسی بررسی شود؟
ویروس‌های هانتا و زیکا هم از گونه ویروس‌های نوپدید هستند ولی خوشبختانه باعث همه‌گیری‌های بزرگ نشده‌اند.
با توجه به اینکه گفتید خانواده ویروس‌های کرونا - با شدت و ضعف متفاوت - موجد انواع سرماخوردگی هستند، آیا این ویروس‌ها خطر ماندگاری در شبکه آب‌های زیرزمینی یا در خاک هم دارند؟
هیچ اتفاقی غیرممکن نیست ولی خانواده ویروس‌های کرونا، باعث عفونت حاد در دستگاه تنفسی می‌شوند و ماندگاری طولانی‌مدت در محیط زیست ندارند. علاوه بر این راه اصلی انتقال ویروس از طریق دستگاه تنفسی بوده و از دستگاه گوارش منتقل نمی‌شود. البته چون این ویروس نوپدید است، احتیاط مفید است اما به یقین می‌شود گفت که راه انتقال ویروس جدید کرونا از فرد بیمار به فرد سالم است به این معنا که تماس چشمی یا دهانی یا تنفسی با بزاق فرد بیمار از طریق عطسه و سرفه باعث بیماری فرد سالم خواهد شد. به همین دلیل گفته می‌شود اگر چه ضدعفونی محیط‌های عمومی کار مفیدی است اما تنها روش‌های پیشگیری از ابتلا، رعایت فاصله بیش از یک و نیم متر با دیگران، استفاده از ماسک، اجتناب از تماس مستقیم با افراد و خودداری از لمس سطوح، به خصوص توسط بیماران است که حتما ویروس از طریق ترشحات تنفسی آنها به سطوح منتقل می‌شود. علاوه بر این فاضلاب، دفع دستگاه ادراری و دستگاه گوارش است در حالی که ویروس کرونا، فقط از طریق سیستم تنفسی منتقل می‌شود.
ظرف روزهای گذشته، افرادی که غیرکارشناس بودند و تعدادشان هم در جامعه کم نیست، این نگرانی را به دل مردم انداختند که متوفیان کووید 19، ویروس را با خود به زیر خاک می‌برند و با وجود گذشت ایام، ویروس با اینها می‌ماند و بعد از اینکه جسدشان تجزیه شد، این ویروس به خاک نفوذ کرده و از خاک هم به شبکه آب‌های زیرزمینی می‌رسد و حالا مردم نگرانند که از طریق دفن متوفیان کووید 19 به این بیماری مبتلا شوند.
مدیرکل سازمان جهانی بهداشت، چند هفته قبل گفت که خطرناکتر و مشکل‌آفرین‌تر از ویروس کرونا، اطلاعات غیرکارشناسانه و نادرست است که جامعه را گمراه می‌کند. امروز هم همه افراد درباره ویروس کرونا صحبت می‌کنند و فضای رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی هم آکنده از اطلاعات گمراه کننده‌ای است که جز ایجاد نگرانی و سرگردانی در جامعه، هیچ خاصیت دیگری ندارد. مردم باید آگاه باشند که ویروس کرونا، از گروه ویروس‌های سرماخوردگی است و البته یک بیماری نوپدید است اما درجه کشندگی و مرگ و میر آن از باقی ویروس‌های خانواده کرونا کمتر است چون ویروس نوپدید سارس، 10 درصد کشندگی داشت و ویروس نوپدید مرس هم 35 درصد کشندگی داشت اما ویروس کرونا 2019، 2 الی 3 درصد است. مردم باید راه‌های انتقال ویروس را بشناسند و بدانند که علائم ابتلا به کووید 19، بسیار شبیه سرماخوردگی است اما تب، سرفه، تنگی نفس یا هر گونه مشکل تنفسی، نیازمند مراجعه زودهنگام است چون ممکن است فرد مبتلا به ذات‌الریه باشد و حتما باید در بیمارستان بستری شده و با دریافت اکسیژن و وصل به ونتیلاتور، درمان سریع بگیرد. ویروس کرونا هیچ واکسن و پادزهری ندارد و تمام اقدامات، فقط جنبه پیشگیری داشته و البته بهترین راه پیشگیری، رعایت بهداشت فردی است. به نظر من، همه‌گیری کووید 19 در ایران و جهان، دیر یا زود تمام می‌شود اما پایان همه‌گیری، بستگی به زمان و میزان مصونیت جمعی HEALTH IMMUNITY دارد. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده که هر زمان بین 40 تا 70 درصد جامعه، با ویروس تماس داشته باشند - نه به این معنا که حتما بیمار شوند بلکه ویروس به بدن آنها برسد - مصونیت جمعی، خودبه‌خود ایجاد شده و یک الی دو ماه پس از آن، همه‌گیری بیماری به پایان می‌رسد. آنچه امروز درباره دفن متوفیان کووید 19 و آغشته کردن اجساد با مواد ضدعفونی مطرح است، روشی است که در زمان‌های بسیار قدیم و در آن دورانی که بیماری‌هایی مثل وبا و طاعون در دنیا شایع بود و علم و تکنولوژی هم به پیشرفت امروز نرسیده بود، کاربرد داشت اما در این دهه‌ها، هرگز از سازمان بهداشت جهانی نشنیده‌ام که این مواد در گندزدایی دفن فایده داشته باشد. جسد، جسد است. بیماری واگیر هم فقط کرونا نیست. امروز در بسیاری نقاط دنیا، انواع بیماری‌های عفونی شایع است اما در هیچ جا، اجساد در هنگام دفن ضدعفونی نمی‌شود بلکه متوفی بر اثر بیماری‌های واگیر باید در عمق کافی دفن شود تا نه تنها باعث آلودگی محیط زیست - آب و خاک - نشود بلکه از دسترس موجودات زیرزمینی هم حفظ شود. با رعایت این نکات که از روش‌های مرسوم دفن بهداشتی متوفیان بیماری‌های واگیر در اقصی نقاط دنیاست، دیگر نیازی به ضدعفونی اجساد نخواهد بود.
گفته می‌شود که در ایران و به هنگام دفن متوفیان کووید 19، برای ضدعفونی اجساد یا محل دفن، آهک پاشی می‌کنند. آهک چه تاثیری بر خنثی کردن فعالیت ویروس کرونا دارد ؟
در دهه‌های گذشته وقتی متوفیان وبا و طاعون را دفن می‌کردند، آنها را با آهک ضدعفونی می‌کردند. به نظر می‌رسد از روش‌های سنتی برای متوفیان بیماری‌های واگیر بوده که در برخی کتب هم به آن اشاره شده و ظاهرا امروز هم رایج است در حالی که هیچ قطعیت علمی از نظر خاصیت عفونت‌زدایی نداشته و من هم تا امروز نشنیده‌ام که سازمان بهداشت جهانی، استفاده از آهک را برای عفونت‌زدایی از اجساد یا محل دفن توصیه کرده باشد.
ظرف دو ماه گذشته - به خصوص در شهر تهران - برخی شهروندان، دستکش و ماسک یک بار مصرف استفاده شده را در پیاده‌رو و خیابان رها می‌کنند. این اقلام به عنوان پسماند شهری جمع‌آوری می‌شود در حالی که در دو ماه گذشته، سوزاندن زباله و تفکیک از مبدا ممنوع بوده و پسماند شهری، فقط دفن می‌شود. آیا رها شدن این پسماند در مسیر تردد عمومی با اصول بهداشت فردی در تضاد نیست؟
فردی که سوار ماشین آخرین مدل شده و دستمال کاغذی خود را کف خیابان پرت می‌کند یا ماسک و دستکش استفاده شده را در سطح پیاده رو می‌اندازد، نمونه آن افرادی است که نه تنها فرهنگ درستی ندارند بلکه از فرهنگ اجتماعی بسیار ضعیفی برخوردارند و برای جامعه احترام قائل نیستند و خودخواهانه، فقط خودشان را می‌بینند. خوشبختانه تعداد این افراد زیاد نیست و ان‌شاءالله در آینده با آموزش بیشتر و تقویت وجدان‌شان، از این رفتار دست بردارند. مردم باید آگاه باشند که کرونا، ایبولا نیست و رها کردن دستکش و ماسک به عنوان عامل بیماری‌زا، باعث آلودگی کل محیط و انتشار عوامل بیماری‌زا می‌شود.
ظرف 4 ماه گذشته که ویروس کرونا در کل دنیا شیوع پیدا کرد با سه مدل کنترل بیماری در چین، کره‌جنوبی و ایران مواجه بودیم؛ چین، شهر کانون انتشار ویروس را قرنطینه کرد، دولت کره جنوبی اعلام کرد با تجربه‌ای که از کنترل سارس داشته همان مدل قرنطینه را به کار بسته و در ایران هم فاصله‌گذاری اجتماعی و فاصله‌گذاری هوشمند اجرا شد که اتفاقا مدل ایران، برای خیلی از کشورها الگو شد. این مدل‌های کنترل ویروس نوپدید را چطور تحلیل می‌کنید؟
مدلی که در کشور خود ما به کار رفت به نظرم مدل بسیار مناسب و خوبی است و کشورهای دنیا هم برایشان جالب بود و از آن به عنوان یک تجربه آموزنده یاد کردند. اما مدل چین امروز در همه کشورها جواب نمی‌دهد. چین، کشوری با شرایط سیاسی مخصوص خودش است و کاری که بخواهد را انجام می‌دهد. ممکن است خیلی اقدامات را با زور و اعمال فشار انجام بدهیم ولی اعمال زور، مثل فنر جمع شده‌ای عمل می‌کند که در صورت رها شدن، آسیب فراوانی خواهد داشت. البته شرایط چین متفاوت بود؛ چون اولین کشوری بود که ویروس در آن بروز کرد و مردم هم دچار وحشت زیادی شدند و تجربه مواجهه با این ویروس هم کمتر بود. اما در مجموع، قرنطینه یک شهر و جدا کردن خانواده‌ها از کل کشور جوابگو نیست و در بسیاری کشورها کاربرد ندارد. به جای این کار می‌شد دولت چین از مردم بخواهد از خانه خارج نشوند و تجمع برگزار نکنند و در تجمعات حاضر نشوند و فاصله اجتماعی را رعایت کنند. این توصیه‌ها، آموزنده و اجرایی است بدون آنکه اثری از دیکتاتوری در آن دیده شود و به نظر من، واقع‌بینانه‌تر است و مردم هم رعایت می‌کنند. چنانکه در کشور ما هم وقتی آن اوایل توصیه شد که مردم در خانه بمانند، مردم رعایت می‌کردند و حتی تردد ماشین‌ها هم کاهش یافت. حالا هم اگر این رعایت‌ها کمرنگ شده، باید دانست که مردم تا حدی رعایت می‌کنند اما تصمیم‌گیران و سیاستگذاران باید ابعاد روانی این توصیه‌ها و اقدامات را هم در نظر بگیرند. نکته مهم در تمام توصیه‌ها و اقدامات این است که باعث وحشت و نگرانی نشود و به جای ایجاد نگرانی، ایجاد آگاهی کند به نحوی که مردم به خودمراقبتی برسند. سیاستگذاران باید بدانند که در بسیاری از اپیدمی‌ها و پاندمی‌ها، دولت‌ها بدون مشارکت موفقیت کمتری دارند و نظام سلامت، زمانی موفق می‌شود که مردم خود را در تصمیم‌گیری‌ها شریک بدانند.
روزهای اول شیوع ویروس کرونا، این بحث در محافل بین المللی مطرح بود که اگر این ویروس 70 الی 80 درصد جمعیت جهان را درگیر کند، تضعیف می‌شود. آیا ماهیت ویروس‌های نوپدید همین است که با همه‌گیری از توانایی‌شان کاسته شود و خطر اولیه را نداشته باشند؟
مصونیت جمعی به همین معناست که جامعه در مقابل ویروس نوپدید مصونیت ندارد تا زمانی که این ویروس، یک، یا 100 یا هزار یا 10 هزار نفر را آلوده کند. سازمان بهداشت جهانی هم معتقد است که وقتی این مصونیت جمعی به 40 الی 70 درصد برسد و در یک جامعه، 70 درصد جمعیت، آلوده - و نه بیمار - شوند، در واقع 70 درصد جمعیت در مقابل این ویروس مصون شده‌اند و در این زمان، بدن هر انسان می‌تواند در مقابل این ویروس، آنتی‌بادی بسازد و ویروس را از بین ببرد. چون حیات ویروس منوط به این است که در بدن موجود زنده باشد. وقتی 70 درصد مردم در مقابل فعالیت مصونیت پیدا کنند، ویروس هر جا می‌رود با بن‌بست روبه‌رو می‌شود و خودبه‌خود محکوم به فناست و به همه‌گیری ختم می‌شود. در واقع هر عامل بیماری‌زا ویروس یا باکتری که وارد بدن می‌شود، بدن، پادتن می‌سازد چون ویروس و باکتری، آنتی‌ژن است بدن ظرف دو هفته، آنتی‌بادی تولید می‌کند.
