آیا شایعه باز هم صنعت غذا را هدف قرار داده است؟
اگر خبرسازی‌های سه ماه اخیر درباره وجود «قرص‌های مشکوک» در کیک‌های کارخانه‌ای و وجود مقادیر «بالای» سم آفلاتوکسین در لبنیات را بخشی از یک برنامه سازمان یافته با هدف زمین زدن صنایع غذایی فرض کنیم، به‌دنبال انتشار اخبار اخیر درباره خوراندن تریاک و شیره تریاک به مرغ‌های گوشتی آماده ذبح، به نظر می‌رسد دست‌اندرکاران پروژه زمینگیر کردن صنعت غذا، هدف بلندمدتی برای خود تعریف کرده‌اند. پاییز امسال، شبکه‌های اجتماعی، اخبار تایید نشده‌ای درباره آلودگی آب شرب مرغ‌های گوشتی به تریاک و شیره تریاک منتشر کردند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، کاربران منتشر‌کننده این اخبار دو گروه بودند؛ گروهی که می‌گفتند تریاک و شیره تریاک برای مرغ‌های گوشتی بیمار، مثل یک داروی مسکن عمل می‌کند و بیماری مرغ آماده ذبح، در زمان کشتار از چشم دامپزشک پنهان می‌ماند و گروهی که می‌گفتند تریاک و شیره تریاک باعث یبوست و افزایش 500 گرمی وزن مرغ آماده کشتار می‌شود. نتیجه‌گیری هر دو گروه یکسان بود؛ صاحبان مرغداری‌ها می‌خواهند به این شیوه، خسارات دو سال گذشته از محل ممنوعیت‌های اجباری برای افزایش قیمت را جبران کرده و سرمایه از دست رفته را بازگردانند.
این اخبار تایید نشده، همان زمان به گوش رییس سازمان دامپزشکی کشور رسید اما علیرضا رفیعی‌پور، بدون هیچ واکنشی به فرضیه گروه دوم درباره تلاش صاحبان مرغداری‌ها برای افزایش وزن مرغ آماده کشتار از طریق خوراندن آب آلوده به تریاک یا شیره، صرفا به شائبه‌های مطرح درباره پنهانکاری صاحبان مرغداری‌ها و به کار بستن ترفند خوراندن تریاک و شیره به مرغ آماده کشتار پاسخ داد و گفت: «اگر کسی این کار را بکند، اشتباه مدیریتی انجام داده، چراکه استفاده از تریاک جز اینکه بیماری را مزمن می‌کند نتیجه دیگری ندارد. امیدوارم افرادی که این کار را می‌کنند دست بردارند، چون این ماده فقط به مزمن شدن بیماری، افزایش زمان درمان بیماری، افزایش چرک و زیاد شدن عفونت کمک می‌کند و مرگ پرنده و دام را به دنبال دارد و بهتر است به جای استفاده از اینچنین موادی، از طریق مصرف داروها و پروبیوتیک به سمت درمان طیور برویم.»
ظرف ماه‌های گذشته و به دنبال اعتراضات خیابانی و رخدادهای مشابه، این اخبار غیررسمی به بایگانی سپرده شد تا هفته گذشته که کاربران شبکه‌های اجتماعی، پرونده این خبر را از محاق خارج کردند و این‌بار، استفاده از تریاک و شیره در آب شرب مرغ‌های آماده کشتار، با واکنش فعالان صنعت طیور مواجه شد که آخرین اظهارنظر را محمد یوسفی؛ رییس هیات‌مدیره انجمن پرورش‌دهندگان مرغ گوشتی داشت که در واکنش به خبر استفاده صاحبان مرغداری‌ها از تریاک و شیره تریاک برای افزایش وزن مرغ‌های آماده کشتار یا پنهان موقت بیماری‌های طیور گفت: «ممکن است از میان ۲۷ هزار واحد مرغداری، در یک یا دو واحد قدیمی که به صورت سنتی کار می‌کنند، این اتفاق رخ داده باشد ولی قطعا در مرغداری‌های صنعتی، چنین اتفاقی نیفتاده است. حتی اگر فرض را بر این بگیریم که در یک مرغداری ۱۰۰ هزار مرغ وجود داشته باشد، باید حجم زیادی تریاک تهیه و به مرغ‌ها خورانده شود که منطقی نیست، چون تریاک تاثیری بر وزن مرغ ندارد در حالی که برای افزایش وزن مرغ‌ها و کنترل بیماری آنها می‌توان از مکمل و ویتامین‌ها و اسیدهای آمینه مخصوص استفاده کرد.»
تریاک چیست؟ شیره تریاک چیست؟
تریاک عصاره گل خشخاش است که بر اثر تیغ کشیدن به کاسبرگ گل خارج می‌شود. تریاک، بسته به نوع خشخاشی که از آن به دست آمده، 10 الی 40 درصد مورفین دارد و هدف اصلی از کشت خشخاش در جنوب شرقی آسیا و آفریقا، استحصال تریاک برای تولید هرویین است. ترکیبات تریاک، اپیوییدهای طبیعی هستند که در بدن، به مثابه یک مسکن و آرام‌کننده درد عمل می‌کنند. استفاده سنتی از این ماده مخدر برای کنترل سرفه، اسهال و نشانه‌های سرماخوردگی در جوامع بومی بسیار رایج است. رایج‌ترین روش مصرف این ماده مخدر، تدخین از طریق حرارت دادن آن است. پس از تدخین با ابزارهایی همچون وافور، تفاله تیره رنگ و خشکی حاوی ناخالصی‌های تریاک، اما همچنان دارای مقادیری مورفین به جا می‌ماند که سوخته تریاک است و با حل کردن سوخته در آب، شیره تریاک به دست می‌آید و خواص تخدیری تریاک و البته تاثیرات به مراتب شدیدتری دارد.
تریاک نمی‌دهیم، «فوزباک» می‌دهیم
مهرماه امسال ولی‌الله کاشکی، مدیرعامل اتحادیه مرغداران گوشتی استان خراسان در گفت‌وگو با روزنامه خراسان به شائبه‌هایی درباره تزریق هورمون به مرغ‌های گوشتی و خوراندن تریاک و الکل برای افزایش وزن مرغ آماده کشتار پاسخ داد. کاشکی، هیچ کدام از این شائبه‌ها را رد نکرد اما اصراری هم برای تایید آنها نداشت و در پاسخ‌های کلی گفت: «در گذشته به دلیل اطلاعات پایین، برخی از مرغداران تریاک را در آب حل می‌کردند و به مرغ‌ها می‌خوراندند تا بیماری آنها از بین برود، من نمی‌گویم که این موضوع امروز اصلا وجود ندارد بلکه به میزان کم در برخی از مرغداری‌ها در حد بسیار پایینی وجود دارد که البته این کار به هیچ عنوان علمی نیست. تریاک یکی از آرامبخش‌هاست و اگر چه بیماری طیور را از بین نمی‌برد اما بدن مرغ را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌کند و همین موضوع باعث می‌شود مرغ دوره 45 روزه نگهداری در مرغداری تا زمان کشتار را بگذراند. از طرفی به دلیل بالا بودن قیمت داروهای مرغ، تعداد بسیار اندکی از مرغداران به این کار روی می‌آورند. این را هم شنیده‌ام که برخی مرغداران برای بالا رفتن اشتهای مرغ، در آب مصرفی که به مرغ‌ها می‌دهند مشروبات الکلی می‌ریزند. بعضی از مرغداران سنتی ما در گذشته اعلام می‌کردند که خوراندن مشروبات الکلی به مرغ‌ها باعث بیشتر شدن اشتهای مرغ می‌شود اما تاکید می‌کنم که من هم این موضوع را فقط شنیده‌ام اما تاکنون چنین چیزی ندیده‌ام. به طور قطع این کار برای رشد سریع‌تر مرغ بی‌تاثیر است، ضمن آنکه امروزه با جیره‌بندی صحیح، می‌توان سرعت پرورش مرغ‌های گوشتی را به میزان قابل توجهی افزایش داد. مرغ در طول دوره پرورش دچار مشکلاتی می‌شود که باید برای آن چاره‌اندیشی کرد. برخی مرغداران از آنتی‌بیوتیک کمتر و از داروهای گیاهی برای تامین سلامتی مرغ‌ها استفاده می‌کنند. افرادی که آنتی‌بیوتیک استفاده نمی‌کنند باید مرغ‌ها را زمان بیشتری در مرغداری نگهداری کنند تا به وزن دوو نیم کیلو برسند که به این مرغ‌ها مرغ سبز می‌گویند ولی به هیچ عنوان نمی‌توان ادعا کرد که فرد یا افرادی از هیچ آنتی‌بیوتیکی در دوره پرورش مرغ استفاده نکرده‌اند و در نتیجه باید اعلام کنیم که مرغ بدون آنتی‌بیوتیک وجود ندارد. حرف‌هایی هم مطرح بوده درباره اینکه برای بالا بردن وزن مرغ‌هایی که وزن پایینی دارند و از نظر ظاهری برای خریدار قابل توجه نیست با استفاده از دستگاه مخصوصی، مقداری آب زیر پوست مرغ تزریق می‌شود. البته نمی‌توان آن را به صورت کامل رد کرد اما اگر این تخلف صورت بگیرد به دلیل سختی انجام آن، در میزان بسیار اندک انجام می‌شود و این کار در کشتارگاه‌های بزرگ که عمده تامین‌کنندگان گوشت مرغ هستند، ممکن نیست. تزریق آب زیر پوست مرغ کشتار شده به ندرت اتفاق می‌افتد و البته تا امروز بنده با این موضوع برخورد نکرده‌ام. این را هم شنیده‌ام که در برخی زمان‌ها، برخی دلالان با سوءاستفاده از بازار داغ خرید مرغ گرم و بالا رفتن قیمت آن نسبت به مرغ یخ‌زده، اقدام به ریختن مرغ یخ‌زده در استخر آب گرم و عرضه آن در بازار کرده‌اند. اینها افراد سوء‌استفاده‌گری هستند که در همه اصناف وجود دارند و این تخلفاتی است که نه مرغداران و نه کشتارگاه‌ها حاضر به انجامش نیستندو تعدادی دلال این کار را انجام می‌دهند.»
هفته گذشته و به دنبال نبش قبر از خبر بایگانی شده استفاده از تریاک و شیره در مرغداری‌ها با هدف پنهان کردن بیماری طیور آماده کشتار یا افزایش وزن به هنگام ذبح، نایب‌رییس کانون انجمن صنفی مرغداران گوشتی اولین واکنش را نسبت به طرح دوباره این شائبه‌ها داشت و با رد هر احتمالی در این باره به مهر گفت: «هیچ‌گونه شواهدی مبنی بر استفاده از تریاک در واحدهای تولیدی وجود ندارد و بنده این موضوع را تکذیب می‌کنم. حتی هیچ‌گونه شواهدی درباره تاثیر مثبت تریاک در درمان و از بین بردن بیماری‌های طیور نداریم. علاوه بر این، قیمت تریاک از داروهای طیور گران‌تر است. وقتی بیماری در طیور به اوج می‌رسد و هیچ دارویی جوابگو نیست، مرغداران مجبور به استفاده از آنتی‌بیوتیک فوزباک هستند که نوع خارجی این دارو در هرکیلوگرم ۲۳۰ هزار تومان قیمت دارد و به ازای هر کیلوگرم وزن مرغ، ۱۶۵ گرم داروی فوزباک استفاده می‌شود.»
غیرممکن نیست، اما بسیار معدود است
ناصر نبی‌پور؛ رییس هیات‌مدیره اتحادیه مرغداران مرغ تخمگذار استان تهران اخبار مربوط به استفاده مرغداران از تریاک و شیره تریاک برای پنهان کردن بیماری طیور یا افزایش وزن مرغ به هنگام کشتار را یک «شوخی» تلقی می‌کند و در توضیح بی‌اساس بودن تمام اخبار غیر رسمی که ظرف چند ماه گذشته در این باره مطرح و منتشر شده، می‌گوید: «وقتی مرغ بیمار می‌شود، مرغدار چاره‌ای جز استفاده از آنتی‌بیوتیک یا مسکن ندارد. تریاک هم یک مسکن است. سال 1387 که آنفلوآنزای طیور به ایران آمد، تعدادی از مرغداران برای پایین آوردن درجه تب مرغ‌های‌شان، به آنها تریاک خوراندند، اما تنها مورد استفاده، همان وقت بود و به همان علت. البته این روزها شنیده‌ام که فرض افزایش وزن مرغ با خوراندن تریاک و شیره را هم مطرح کرده‌اند، اما کل محتویات روده و سنگدان مرغی که روزانه 170 گرم دان می‌خورد، بیشتر از 170 گرم اضافه نخواهد شد و بنابراین، فرضیه استفاده از تریاک یا شیره تریاک برای ایجاد یبوست و افزایش وزن مرغ هیچ منطقی ندارد. البته شاید تعداد معدودی از مرغداران، همچنان از تریاک به عنوان داروی مسکن برای مرغ‌های بیمارشان استفاده کنند ولی مقرون به‌صرفه نیست، چون همان سال 87 هم تریاک کیلویی 3 میلیون تومان بود در حالی که حالا 5 میلیون تومان است و برای مرغدار که اجازه ندارد مرغ کشتارش را گران‌تر از کیلویی 7 هزار تومان بفروشد، استفاده از تریاک آن هم به عنوان داروی مسکن، به هیچ‌وجه مقرون به‌صرفه نیست.»
پیام محبی؛ رییس سابق جامعه دامپزشکان هم با اشاره به رفتار سیاسی رییس دولت‌های نهم و دهم در قبال صنایع مادر و لطمه‌های سنگین به صنایع غذایی از بابت اقدامات فاقد چشم‌اندازی همچون صدور مجوز واردات بی‌رویه مرغ در سال‌های پایانی دهه 80، تایید می‌کند که خبرسازی‌های گسترده درباره استفاده از تریاک و شیره در آب شرب مرغ‌های گوشتی را باید گره زد به همان خبرسازی‌ها و شایعه‌پراکنی‌هایی که ظرف ماه‌های گذشته درباره سایر صنایع غذایی شکل گرفت و ضمن آنکه کاربرد تریاک یا شیره برای افزایش وزن مرغ آماده کشتار یا پنهان کردن بیماری طیور را یک روش منسوخ و مربوط به مرغداری‌های سنتی می‌داند، اما اشاره می‌کند: «ممکن است تریاک باعث یبوست شود چون الکالوییدهای دیگری غیر از مورفین هم دارد و هنوز هم بعضی خانواده‌ها برای درمان اسهال فرزندشان، از تریاک استفاده می‌کنند. اما توجه داشته باشیم که در اقتصاد صنعت مرغداری، مرغدار باید یک محاسبه دقیق داشته باشد از اینکه به ازای هزینه گرانی که برای خرید تریاک می‌پردازد، به چه مقدار افزایش وزنی در طیور می‌رسد. واقعا چقدر تریاک باید به مرغ بخوراند که بتواند مدفوع را به جای گوشت بفروشد؟ شاید این اخباری که امروز مطرح شده، مربوط به مرغداری‌های سنتی باشد، اما قطعا در مرغداری‌های صنعتی، اثری از تریاک و شیره پیدا نمی‌کنید.»
به دنبال این واکنش‌ها، چند روز قبل، یک پایگاه خبری، ضمن مرور سابقه تمام اخباری که در این مدت درباره استفاده از تریاک در خوراک طیور منتشر شده، اشاره‌ای داشت به اولین جرقه‌ای که به نظر می‌رسد منشا شکل‌گیری اخبار شبکه‌های اجتماعی هم باشد؛ خبری که اردیبهشت سال 95 در یکی از پایگاه‌های خبری مرجع در حوزه دامپزشکی منتشر شد و درباره ترفند برخی صاحبان مرغداری‌ها برای حجیم‌تر شدن وزن مرغ‌های آماده کشتار نوشت: «شیوه مدرنی در ایران برای مرغ‌های گوشتی پیدا شده که بعضی همکاران در کشتارگاه‌های مرغ مشاهده کرده‌اند و آن استفاده از تریاک است. ۲۴ ساعت قبل از بارگیری تریاک می‌دهند و بعد، غذا و ماسه که خوب بخورد، اشتهای مرغ بالا می‌رود و دفعش به علت کاهش حرکات سیستم گوارشی متوقف می‌شود، طوری که وزن هر مرغ به علت داشتن ۳۰۰ الی ۴۰۰ گرم مواد غذایی و ماسه در چینه‌دان افزایش پیدا می‌کند و به علت اینکه تریاک حالت مخدر و ضد استرس هم دارد وسط راه هم تلفات ندارد.»
در ادامه این گزارش، اشاره شده به خبر منتشره دهم فروردین امسال در بخش اخبار یک شرکت تولید و تامین مکمل‌ها و افزودنی‌های خوراکی دام، طیور و آبزیان و درباره تاثیرات خوراندن آب حاوی تریاک و شیره به مرغ آماده کشتار: «گاهی شنیده شده که در برخی واحدهای مرغداری از شیره تریاک برای بهبود علایم بیماری‌ها و رفع تلفات استفاده می‌شود. در ترکیب این ماده مخدر درصد قابل توجهی مورفین وجود دارد. تریاک به دلیل دارا بودن ترکیبات مسکن و کاهش‌دهنده درد در پزشکی نیز مصرف فراوانی دارد اما در مورد طیور، این ماده فقط نقش مسکن موقتی را داشته و باعث افزایش مصرف آب، ایجاد یبوست و بروز آنتریت نکروتیک، کاهش حرکات تنفسی و فعالیت مغزی پرنده خواهد شد و تاثیر مستقیمی بر نابودی عامل بیماری ندارد و ممکن است باعث وخامت علایم و تلفات هم بشود.»
در ادامه گزارش، گردانندگان این پایگاه خبری، تحلیلی در مقایسه قیمت تریاک و آنتی‌بیوتیک فوزباک ارایه داده و نوشته‌اند: «فرض کنیم در یک مرغداری هزار جوجه به وزن هر کدام 2.5 کیلوگرم دچار بیماری شده‌اند. دوز درمانی این دارو ۱۶۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن زنده به مدت ۳ الی ۵ روز است. دوز پیشگیری هم ۸۰ میلی‌گرم به مدت ۵ الی ۱۰ روز است. مرغداری، برای هزینه درمانی ناگزیر از مصرف روزانه ۴۰۰ گرم فوزباک است که با فرض قیمت ۲۳۰ هزار تومان چیزی در حدود ۹۲ هزار تومان محاسبه می‌شود. قیمت یک کیلوگرم تریاک در حال حاضر ۴ تا ۵ میلیون تومان است. با این حساب قیمت هر گرم تریاک بین ۴ تا ۵ هزار تومان از آب در می‌آید. پس با ۹۲ هزار تومان تقریبا ۲۰ گرم تریاک می‌توان تهیه کرد. اگر این رقم را به وزن مرغ‌ها تقسیم کنیم، با پول داروی فوزباک می‌توان به اندازه ۸ میلی‌گرم به ازای هر یک کیلوگرم جوجه تریاک تهیه کرد. اگر مصرف تریاک در مرغداری‌ها صحت داشته باشد، هزینه تهیه تریاک با هزینه تهیه داروی فوزباک برابر خواهد شد.»
انتشار یک خبر در اثنای خودکفایی صنعت طیور
نگاهی به مجموع این اخبار، باید نگران‌مان کند؛ باید نگران شویم که آن دست‌های پشت پرده با برنامه‌های سازمان یافته و اهداف درازمدت، این‌طور صنایع غذایی را هدف قرار داده‌اند. اینکه فعالیت صنعت طیور، سود و منفعت کدام گروه و جناح سیاسی یا اقتصادی را مخدوش کرده یا کدام گروه و جناح سیاسی یا اقتصادی، این زمان را برای تسویه حساب‌های شخصی یا گروهی مناسب تشخیص داده، حتما از محرمانه‌هایی برای جامعه عمومی است؛ جامعه‌ای که صرفا به نقل از اخبار رسمی می‌خواند و می‌داند که «در صورت ثبات تصمیمات در حوزه صادرات، ظرفیت صادرات سالانه ۲ میلیارد دلار مرغ از کشور داریم... حداقل ماهانه 30 هزار تن مرغ مازاد در کشور تولید می‌شود... سالانه 3 میلیون تن گوشت مرغ در کشور تولید می‌شود که 2 میلیون و 300 هزار تن مصرف داخلی دارد و مابقی مازاد بر نیاز است ... در صورت استفاده از تمام ظرفیت‌های ایجاد شده در صنعت مرغ گوشتی کشور، میزان تولید مرغ به 4 میلیون تن می‌رسد که مازاد آن بیش از یک میلیون تن در سال است که می‌تواند ارزآوری بالایی به همراه داشته باشد... گردش مالی سالانه صنعت مرغ گوشتی کشور بیش از 125 هزار میلیارد تومان است... ایران در حال حاضر از واردات مرغ بی‌نیاز و خودکفا شده و از نظر سرانه مصرف و تولید، رتبه هفتم دنیا را دارد...».
