صندلی خالی ایران در مجمع جهانی اقتصاد
حدود نیم قرن است که در اولین ماه از سال میلادی سران اقتصادی و سیاسی کشورها، سیاستمداران، مدیران نهادهای مهم اقتصادی و کارفرمایان بزرگ در شهر کوچکی به نام «داووس» جمع می‌شوند و از آینده اقتصادی جهان و چالش‌هایی که زندگی بشر را تحت تاثیر قرار می‌دهند، صحبت می‌کنند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، از امروز به مدت 4 روز مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوییس شروع به کار می‌کند. نزدیک به نیم قرن از اولین مجمعی که توسط این سازمان سوییسی برگزار شد، می‌گذرد. در اطلاعیه این مجمع آمده که سه هزار کارفرما، سیاستمدار و مدیر اقتصادی از 171 کشور در نشست سال جاری حضور می‌یابند. شعار این اجلاس «طرفین یک جهان هماهنگ و قابل‌تداوم» خواهد بود. ناگفته نماند تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین نیز یکی از محورهای مهم نشست مجمع جهانی اقتصاد خواهد بود.
نشست امسال پس از اتفاقاتی همچون تنش در خاورمیانه، اجرایی شدن برگزیت تا انتهای ماه جاری میلادی، امضای فاز اول قرارداد تجاری میان چین و امریکا و اختلافات سیاسی و اقتصادی بین اتحادیه اروپا و امریکا پر ماجرا خواهد بود.گفته می‌شود محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به دلیل تداخل برنامه‌ای در این اجلاس شرکت نمی‌کند. طبق برنامه از قبل تعیین‌شده، گرتا تونبرگ، فعال نوجوان سوئدی محیط زیست و دونالدترامپ رییس‌جمهور امریکا از مهم‌ترین شرکت‌کنندگان در این اجلاس هستند. انتقادهای زیادی به مجمع جهانی اقتصاد به دلیل شائبه حمایت از نظام سرمایه‌داری وجود دارد. از سوی دیگر اما این مجمع محل مهمی برای تبادل بحث و گفت‌وگو میان سران کشورهای مختلف است و گفته می‌شود اهمیت خود را از دست نداده است.
در این مطلب بدون درنگ روی این مساله، نگاهی کلی به داووس و تاریخ فعالیت آن می‌اندازیم.
تاریخچه نیم قرنی مجمع جهانی اقتصاد
مجمع جهانی اقتصاد در ژانویه 1971 در «داووس» تاسیس شد. هر چند در ابتدا تمرکز این سازمان صرفا بر مسائل اقتصادی اروپا و بهبود رابطه بین شرکت‌های اروپایی و تا حدودی امریکایی بود، اما رخدادهای ابتدای دهه 1970 مانند منسوخ شدن نظام برتون وودز (در این توافق جهانی هر کشور باید سیاست پولی خود را چنان اتخاذ کند که نرخ مبادله ارز خود را به طلا گره زده و این نرخ را ثابت نگه می‌داشت) و جنگ اعراب باعث شد این مجمع به مسائل اقتصادی سایر کشورها نیز بپردازد. در سال 1971 و به دنبال فسخ یکجانبه قابلیت تبدیل دلار به طلا توسط امریکا، نظام برتون وودز قابلیت خود را از دست داد. با این اقدام امریکا که به «شوک نیکسون» معروف است، دلار جای طلا را به عنوان پشتوانه‌ای برای اندوخته کشورهای جهان گرفت. این اقدام بر کشورهای اروپایی نیز تاثیر شگرفی گذاشت. اما اتفاق دیگر ابتدای دهه 1970 جنگ «یوم کیپور» یا جنگ اعراب با رژیم صهیونیستی بود که از ششم تا بیست و پنجم اکتبر 1973 به طول انجامید که علاوه بر قیمت نفت، اقتصاد کشورهای دیگر را نیز تحت‌تاثیر قرار داد. مجموع رویدادهای اقتصادی و سیاسی دهه ابتدایی 1970 سبب شد برای نخستین‌بار در 1974 از سران سیاسی نیز برای شرکت در اجلاس دعوت شود. با رویدادهای دهه 1970 نه تنها مسیر مجمع جهانی اقتصاد از پرداختن به مسائل صرف مدیریتی و اقتصادی تغییر کرد که در سال‌های اخیر این مجمع به عنوان مهم‌ترین رویداد اقتصادی- سیاسی جهان به شمار می‌رود که می‌تواند پیش‌بینی از آینده اقتصادی جهان نیز باشد.
«مجمع جهانی اقتصاد» مهم است
با وجود اینکه مجمع جهانی اقتصاد در ابتدا برای بحث و تبادل نظر مسائل مدیریتی میان شرکت‌های اروپایی و امریکایی شکل گرفت، اما مسیر آن به خصوص پس از اتفاقات دهه ابتدایی 1970 تغییر کرد. در این مجمع اقتصادی، رهبران کشورهای مختلف حضور دارند و برنامه‌های خود را برای سال یا سال‌های آینده عنوان می‌کنند. نشست مجمع جهانی اقتصاد، از نوع نشست‌های مهم دیپلماتیک نیست اما حضور در آن برای لابی‌گری‌های اقتصادی و سیاسی همچنین جذب سرمایه‌گذاری خارجی بسیار مهم است. اما آنچه مجمع جهانی اقتصاد را مهم کرده، دیدگاه‌ها و قراردادهایی است که در آن گفته شده یا به امضا رسیده است.
در این بخش خلاصه‌ای از لحظات مهم در «داووس» را مطرح می‌کنیم. در سال 1980، هنری کیسینجر که تا سال 1975 مشاور امنیتی کاخ سفید بود، حمله شوروی به افغانستان را به ضرر منافع امریکا دانست. مباحث جنگی و احتمال درگیری‌های نظامی تا مدت‌ها مجمع جهانی اقتصاد را تحت‌تاثیر قرار داد؛ به گونه‌ای که در سال 1981و پیش از شروع درگیری نظامی میان ایران و عراق، جمعی از استادان دانشگاه‌های اتریش، حمایت امریکا از عراق را به مثابه درگیری کل جهان در این جنگ دانستند. در سال 1984 چین با مطرح کردن پروژه‌ای یک میلیارد دلاری از کشورهای غربی خواست تا او را در واردات فناوری غربی کمک کنند. هرچند دیپلمات‌های کشورهای اروپایی نیاز رو به رشد چین برای فناوری مدرن غربی را «مشکل‌آفرین» توصیف کرده و از انجام آن سر باز زدند.
نقطه عطف مجمع جهانی اقتصاد در سال 1990 و تنها دو ماه پس از فروریختن دیوار برلین بود. جایی که سران سیاسی دو کشور در این اجلاس یکدیگر را ملاقات کرده و با سران سایر کشورهای اروپایی نیز دیدارهایی داشتند. این دیدار توانست تا حدودی شرایط اتحاد دو آلمان پس از فرو ریختن دیوار را بهبود بخشد.
در سال 1992 نیز اتفاقی دیگر افتاد و آن دست دادن نلسون ماندلا، رهبر کنگره ملی آفریقا با اف دبلیو دی کلارک رییس‌جمهور آفریقای جنوبی بود. پیش از مجمع جهانی اقتصاد در آن سال، دی کلارک و ماندلا بر سر لغو رژیم آپارتاید مذاکره کرده بودند و حضور در داووس اولین رویارویی آنها در یک کشور خارجی بود. ثمره حضور این دو در سوییس لغو آپارتاید در ماه مارس 1992 در آفریقای جنوبی بود. سال 1994 نیز سال مهم دیگری در مجمع جهانی اقتصاد بود چرا که شیمون پرز، وزیر امور خارجه رژیم صهیونیستی و یاسر عرفات، رهبر سازمان آزادی‌بخش فلسطین در خصوص شهرک‌سازی در نوار غزه و اریحا به توافق آزمایشی رسیدند.
در سال 2002 و یک سال پس از حمله تروریستی به برج‌های دوقلو، در حالی که امریکا مشغول مقدمه‌چینی برای حمله به افغانستان بود، رهبران سیاسی و اقتصادی جهان ضمن ابراز نگرانی از ایجاد جنگ بیشتر در جهان، زمان اتمام جنگ در خاورمیانه را نامعلوم توصیف کردند.
اختلافات سیاسی و اقتصادی در امضای پیمان کیوتو که راهی برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای بین کشورهای جهان به شمار می‌رفت، در مجمع جهانی اقتصاد 2005 به اوج خود رسید. این پیمان قرار بود از فوریه همان سال اجباری شود اما امریکا از امضای آن خودداری کرد. در داووس 2005 تونی بلر، نخست‌وزیر انگلیس ضمن انتقاد از روند امریکایی‌ها در امضای کیوتو گفت: «تفاوت‌هایی وجود دارد که لازمه حل‌و‌فصل آنها، الزام به پیمان‌ها است. برای این کار باید کشورها گامی به جلو بردارند. این امر برای دورنمای اتحاد بین‌المللی و نیز زندگی مردم و بقای آینده نسل ما مهم خواهد بود.» با شروع بحران مالی در سال 2008 و ورشکستگی چندین بانک جهانی و تسری یافتن این بحران به کشورهای اروپایی، نشست مجمع جهانی اقتصاد در سال 2009، وضعیت اقتصادی را رو به اضمحلال و نامعلوم توصیف کرد. 10 سال پس از شروع بحران مالی در امریکا، در حالی که این کشور شرایطی را برای آغاز جنگ تجاری با چین آماده می‌کرد، دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا در سخنرانی مجمع جهانی اقتصاد در 2018 اعلام کرد کشورش برای تجارت آزاد آماده است و جهان شاهد تجدید حیات امریکا خواهد بود. چندی پس از این سخنرانی جرقه اولیه آغاز جنگ اقتصادی زده شد.
گزارش آژانس بین‌المللی انرژی به مجمع
آژانس بین‌المللی انرژی امسال در گزارش خود به مجمع جهانی اقتصاد ضمن اشاره به این موضوع که سرمایه‌گذاری در انرژی‌های کم کربن باید تقویت شود، گفت: «هر چه سرمایه‌گذاری در این حوزه بیشتر باشد، سود درازمدت‌تری نصیب شرکت‌های نفتی می‌شود. این امر برای مهار گرمایش زمین بسیار حیاتی است.»
طبق گزارش این نهاد حدود ۱۵ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان به دلیل خارج شدن نفت و گاز از زمین، همچنین استفاده بیش از اندازه از آن است. انتشار این نوع گازها هر سال بیشتر می‌شود و باید برایش تدبیری اندیشید. آژانس بین‌المللی انرژی از رهبران حاضر در این نشست خواست برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به بحث و تبادل نظر بپردازند.
فرصت برای ایران
مجمع جهانی اقتصاد فرصتی برای لابی‌گری‌های سیاسی و دیدار با فعالان و مدیران شرکت‌های مهم و بزرگ اقتصادی است. هر چند این نشست، به صورت رسمی در تقویم دیپلماتیک کشورها قرار ندارد اما فرصت‌های آن بسیار است. به خصوص اینکه شرکت‌های بزرگ اقتصادی با حضورشان می‌توانند ارزیابی از پتانسیل‌های اقتصادی در کشورهای در حال توسعه داشته باشند. از سوی دیگر رهبران کشورهای در حال توسعه نیز می‌توانند به جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای کشورشان اقدام کنند. روز دوشنبه خبرهایی مبنی بر عدم حضور سیاستمداران ایرانی در این مجمع منتشر شد. حضور نداشتن نمایندگان کشور در این اجلاس آن هم در شرایط تشدید تحریم‌ها و تنش‌های بین‌المللی می‌تواند دیپلماسی بین‌المللی ایران را با چالش مواجه کند.
نباید از این مهم غافل شد، مجمعی که در آن رهبران سیاسی و اقتصادی کشورها همچنین مدیران شرکت‌های بزرگ اقتصادی شرکت می‌کنند، محلی برای توسعه اقتصادی به شمار می‌آید و اگر کشوری شرکت نکند، فرصت‌های آن را از دست داده است.
