بودجه در کانون اقتصاد

به گزارش اقتصادآنلاین، سیاوش رضایی در ایران نوشت، با اجرای اصلاحات در بودجه، متغیرهای اصلی بودجه سال 1399 و 1400 نیز با تغییرات زیادی همراه شده است. هرچند قرار است در سال آینده همچنان بخشی از درآمدهای نفتی برای اجرای طرح‌های عمرانی استفاده شود، ولی قرار است که وابستگی بودجه جاری سال آینده به نفت به صفر برسد.

چهار منبع مشخص

حال برای پر کردن جای خالی نفت در بودجه جاری، چهارراه مشخص از سوی دولت طراحی شده است که شامل صرفه جویی، افزایش درآمدهای مالیاتی، حذف یارانه پنهان انرژی و فروش اوراق دولتی می‌شود. دراین راستا، دولت با طراحی پایه‌های مالیاتی جدید از جمله عایدی سرمایه و مجموع درآمد خانوار و همچنین شناسایی فراریان مالیاتی قصد دارد تا مالیات به‌عنوان منبع درآمدی شماره یک بودجه جاری نقش بازی کند. با این حال همانگونه که اشاره شد، مالیات تنها منبع درآمدی دولت نیست و سه منبع دیگر وجود دارد و برهمین اساس مسئولان سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده‌اند که هیچ مشکلی در تأمین منابع بودجه سال آینده وجود ندارد.

بدون نفت

اما این بدان معنا نیست که صادرات نفت متوقف و درآمدهای آن در بودجه به کار گرفته نخواهد شد. آن‌طور که محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده است برای اجرا و تکمیل طرح‌های عمرانی بودجه سال آینده 60 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است که البته شرکت‌های دولتی نیز ملزم شده‌اند تا 200 هزار میلیارد تومان دیگر در طرح‌های عمرانی کشور سرمایه‌گذاری کنند.

نرخ ارز چند؟

حال در صورتی که قرار باشد کل مبلغ 60 هزار میلیارد تومان اعتباری که برای طرح‌های عمرانی درنظر گرفته می‌شود از محل فروش نفت تأمین شود، باید نرخ ارز و فروش هر بشکه نفت چقدر باشد؟

در بودجه سال 1397 صادرات نفت خام حدود دو میلیون و 400 هزار بشکه در روز با نرخ 55 دلار به ازای هر بشکه پیش‌بینی شده بود. نرخ محاسباتی دلار برای تبدیل به ریال نیز 3 هزار و 500 تومان تعیین شده بود که با تغییر سیاست ارزی دولت و تعیین نرخ 4 هزار و 200 تومان برای نرخ دلار تغییراتی در بودجه رخ داد. در بودجه سال‌جاری نیز صادرات نفت بین یک تا یک میلیون و 500 هزار بشکه و بهای هر بشکه نفت 54 دلاردر نظر گرفته شده است. همچنین نرخ دلار میانگین 5 هزار و 400 تومان پیش‌بینی شده بود. البته با اصلاحاتی که در بودجه سال‌جاری رقم خورد و سقف فروش روزانه نفت به 300 هزار بشکه کاهش یافت، ارقام پیش‌بینی شده در بودجه با تغییرات زیادی همراه شد.

سناریوهای بودجه‌ای 99

با توجه به شرایط اقتصادی و همچنین اصلاحاتی که در بودجه اعمال شده است به طور قطع میزان صادرات روزانه نفت از پیش‌بینی سال‌جاری کمتر خواهد بود. هرچند هنوز هیچ یک از ارقام بودجه مشخص و اعلام نشده است، چندین احتمال و سناریو می‌توان برای درآمدهای نفتی که صرف اعتبارات عمرانی خواهد شد، در نظر گرفت.

سناریوی اول

در بودجه سال‌جاری سقف صادرات روزانه نفت به 300 هزار بشکه کاهش یافت و در صورتی که همین رقم برای سال آینده نیز تکرار شود، دولت باید حداقل نرخ محاسباتی 10 هزار تومان یا همان نرخ بازار نیما را برای نفت درنظر بگیرد. براین اساس با صادرات روزانه 300 هزار بشکه نفت و با لحاظ قیمت هر بشکه 50 دلار برای نفت در سال آینده مجموع درآمدهای نفتی به 5 میلیارد و 475 میلیون دلار می‌رسد.

سناریوی دوم

 حال اگر این رقم در دلار 10 هزار تومانی ضرب شود عددی بالغ بر 54 هزار میلیارد تومان به دست می‌آید که می‌تواند رقم 60 هزار میلیارد تومانی در بودجه سال آینده را تأمین کند.

سناریوی سوم

اما درصورتی که صادرات روزانه نفت را 500 هزار بشکه درنظر بگیریم امکان تعیین نرخ پایین‌تری برای دلار وجود دارد. بدین ترتیب صدور روزانه 500 هزار بشکه با قیمت 50 دلار برای هر بشکه سالانه 9 میلیارد و 125 میلیون دلار درآمد به همراه خواهد داشت. با نرخ 10 هزار تومانی برای دلار درآمد ریالی بیش از 91 هزار میلیارد تومان است.

سناریوی چهارم

اما با دلار 8 هزار تومانی، درآمد 73 هزار میلیارد تومانی به دست می‌آید. همچنین درصورتی که نرخ دلار را 6 هزار و 500 تومان فرض کنیم رقمی معادل 59 هزار میلیارد تومان به دست می‌آید.

البته با توجه به اینکه علاوه بر طرح‌های عمرانی، صندوق توسعه ملی نیز باید از فروش نفت سهم ببرد احتمال تعیین صادرات 500 هزار بشکه در روز بیشتر می‌شود.

براساس تازه‌ترین آمارهای ارائه شده از سوی سازمان برنامه و بودجه، برای بودجه 382 شرکت دولتی رقمی معادل یک میلیون و 440 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است.

نقش شرکت‌های دولتی در بودجه عمرانی

بر این اساس مقرر شده است شرکت‌های دولتی در سال 1399 بیش از 200 هزار میلیارد تومان در طرح‌های عمرانی سرمایه‌گذاری کنند که این رقم با 60 هزار میلیارد تومانی که در بودجه عمومی برای طرح‌های عمرانی دیده شده است حدود 260 هزار میلیارد تومان برای طرح‌های عمرانی در نظر گرفته شده است.

همچنین حدود 40 هزار میلیارد تومان نیز در تبصره 18 برای اشتغال، بودجه‌ریزی شده است و بدین ترتیب برای سال آینده بیش از 300 هزار میلیارد تومان در طرح‌های عمرانی و اشتغالزا سرمایه‌گذاری خواهد شد. لایحه کل کشور که شامل بودجه عمومی و بودجه شرکت‌ها می‌شود به طور رسمی و قانونی 15 آذر تقدیم مجلس خواهد شد.

3 نکتــه

* با صادرات روزانه 300 هزار بشکه نفت و با لحاظ قیمت هر بشکه 50 دلار برای نفت در سال آینده مجموع درآمدهای نفتی به 5 میلیارد و 475 میلیون دلار می‌رسد

* براساس تازه‌ترین آمارهای ارائه شده از سوی سازمان برنامه و بودجه، برای بودجه 382 شرکت دولتی رقمی معادل یک میلیون و 440 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است

* حدود 40 هزار میلیارد تومان در تبصره 18 برای اشتغال، بودجه‌ریزی شده است و بدین ترتیب برای سال آینده بیش از 300 هزار میلیارد تومان در طرح‌های عمرانی و اشتغالزا سرمایه‌گذاری خواهد شد

نرخ ارز کمتر از نیما

مرتضی عزتی؛ عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، نرخ ارز در بودجه در هر صورت و حتی اگر یک دلار در بودجه وارد شود، باید تعیین و اعلام شود. براین اساس باید درآمدهای نفتی در بودجه پیش‌بینی شود. برای مثال اگر 20 میلیارد دلار درآمد از محل فروش نفت پیش‌بینی شود، باید مشخص شود که این عدد در چه نرخ محاسباتی ضرب می‌شود و چه میزان آن سهم صندوق توسعه ملی خواهد بود. چرا که نرخی که برای ارز تعیین می‌شود تفاوت فاحشی در درآمدهای نفتی به ریال دارد. برهمین اساس اگر درآمد 20 میلیارد دلاری با نرخ 4 هزار و 200 تومانی دلار محاسبه شود به حدود 84 هزار میلیارد تومان می‌رسد و درصورتی که با ارز 8 هزار تومانی محاسبه شود به 160 هزار میلیارد تومان می‌رسد. بنابراین نرخی که برای ارز در بودجه تعیین می‌شود اهمیت زیادی دارد.

حال درباره اینکه نرخ ارز در بودجه باید چقدر درنظر گرفته شود، به نظر می‌رسد در شرایط فعلی اقتصاد باید با احتیاط این نرخ تعیین شود. بدین ترتیب باید نرخ ارز در بودجه اندکی پایین‌تر از نرخ نیمایی درنظر گرفته شود چرا که ممکن است درآمدهای نفتی براساس پیش‌بینی‌ها محقق نشود یا اینکه نرخ ارز کاهش یابد. بنابراین بهتر است که نرخ ارز در بودجه کمتر از نیمایی تعیین شود. درصورتی که نرخ پایین‌تری پیش‌بینی شود می‌توان مابه‌التفاوت آن را تخصیص داد، اما اگر بیش از رقمی که محقق می‌شود باشد باعث کسری بودجه خواهد شد.

حذف نوسان بودجه جاری

موید حسینی صدر، مشاور رئیس سازمان برنامه و بودجه: در بودجه سال‌های گذشته که نفت سهم قابل توجهی درمنابع بودجه داشت، قیمت هر بشکه نفت، میزان صادرات روزانه نفت و نرخ ارز به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفه‌های درآمدی دولت محسوب می‌شد، اما در بودجه سال آینده وابستگی بودجه جاری به نفت قطع می‌شود و درآمدهای نفتی تنها در بودجه عمرانی استفاده خواهد شد.

بنابراین یکی از نقاط قوت بودجه سال آینده جلوگیری از نوسان بودجه جاری است. درواقع زمانی که درآمدهای نفتی که همواره با نوسان زیادی در قیمت و میزان صادرات مواجه است وارد هزینه‌های جاری نمی‌شود، بخش‌هایی مانند حقوق، آموزش و سلامت از نوسانات مصون می‌ماند و نوسانات آن خللی در تحقق درآمدهای این بخش‌ها ندارد.

بنای دولت این است که به‌صورت دقیق میزان صادرات نفت در بودجه را اعلام نکند چرا که اعلام جزئیات آن دستاویزی برای دشمنان کشور و تحریم‌کنندگان می‌شود.

درصورتی که صادرات نفت رقم بالایی باشد برای بستن راه‌های آن تلاش می‌کنند و در صورتی که این رقم پایین باشد، از مؤثر بودن تحریم‌ها سخن می‌گویند.

درخصوص نرخی که برای ارز در بودجه تعیین می‌شود، منطقی‌ترین راه همان نرخ بازار است. در سال‌های اخیر ارز دولتی مشکلات زیادی برای اقتصاد ایجاد کرده و اگر نرخ ارز به بازار نزدیک شود رانت نیز از بین می‌رود.

هرچند به‌طور معمول نرخی که برای ارز در بودجه تعیین می‌شود به نوعی به بازار ارز سیگنال ارسال می‌کند، ولی مهم این است که دولت منطقی قابل قبول برای تنظیم بودجه کل کشور درنظر بگیرد و براین اساس هدف اصلی تنظیم بودجه دولت است.