تناقض‌های آماری میلیارد دلاری بازار آرایشی
چندی پیش در گفت‌وگو با یک تاجر افغانستانی که برای خرید تعداد زیادی کرم ضدآفتاب از یک برند معروف ایرانی به ایران آمده بود، شنیدم که او کرم‌های ضدآفتاب ایرانی را پس از خرید و انتقال به افغانستان به یک تاجر آلمانی می‌فروشد.
پس از صحبت‌های این تاجر به این فکر فرو رفتم که چه ظرفیت‌های عظیمی در صنعت تولید لوازم آرایشی و بهداشتی ایران وجود دارد که در کشور ناشناخته مانده و در عوض، مردم سرزمین‌های دیگر، ارزش آن را درک کرده‌اند. تاجر افغانستانی معتقد بود که لوازم آرایشی و بهداشتی تولید ایران، یکی از مرغوب‌ترین و بهترین لوازم آرایشی، نه در سطح خاورمیانه بلکه در سطح جهان است و بسیاری از تاجران اروپایی از طریق او، سفارش خرید کرم‌ها و انواع لوازم آرایشی تولید ایران را داده و این اقلام را در بازار اروپا به فروش می‌رسانند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فرهیختگان، محبوبیت لوازم آرایشی و بهداشتی ایرانی در کشورهای آسیایی و اروپایی، به گفته این تاجر افغانی، بیش از آن میزان است که قابل تصور باشد، در حالی که متاسفانه، بخش قابل‌توجهی از جامعه مصرف‌کننده لوازم آرایش در ایران، اعتمادی به تولیدات داخلی و برندهای ایرانی ندارند و سالانه هزینه‌‌های سنگینی را بابت تهیه لوازم آرایشی خارجی صرف می‌کنند.
این مقدمه در کنار صحبت‌های یک پزشک داروساز که می‌گوید: «هر ماه تعداد قابل‌توجهی از گردشگران خارجی به‌ویژه گردشگران اروپایی برای تهیه لوازم آرایشی و بهداشتی به داروخانه مراجعه می‌کنند. معمولا این افراد برای تهیه انواع کرم دست و صورت، ژل مو، ماسک صورت، صابون و اقلامی از این دست به داروخانه می‌آیند. بیش از 90 درصد این گردشگران در پاسخ به این سوال که «چه مارکی می‌خواهید؟» نام یک برند ایرانی را می‌گویند. گویا به‌خوبی برند مدنظر خود را می‌شناسند.»
مجموعه این حکایت‌‌ها نشان میدهد که صنعت و بازار لوازم آرایشی ایران، در حال حاضر، علاوه‌بر توانایی تامین سلایق مخاطبان داخل، قدرت رقابت با برندهای بزرگ لوازم آرایشی و بهداشتی و کشورهای صاحب‌نام در این زمینه را دارد.
به جرأت می‌‌توان گفت که ایران یکی از بزرگ‌ترین بازار مصرف لوازم آرایشی و بهداشتی در جهان است. طبق آمار رسمی مرکز آمار ایران، 41 میلیون نفر از مجموع 83 میلیون نفر جمعیت ایران را زنان تشکیل می‌دهند که از این تعداد، 70 درصد یعنی معادل 28 میلیون و 679 هزار نفر در رده سنی 15 تا 65 سال قرار دارند؛ جمعیتی که به‌طور معمول مصرف‌کننده لوازم آرایشی و بهداشتی قلمداد می‌شوند. به عبارت دیگر حدود 33 درصد از جمعیت ایران، مصرف‌کننده یا در زمره مصرف‌کنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی قرار دارند. البته این جمعیت، اگرچه در سایر کشورهای جهان نیز، کم و بیش جزء مصرف‌کنندگان لوازم آرایشی محسوب می‌شوند، اما آمار نشان میدهد میزان مصرف لوازم آرایشی و بهداشتی در ایران به نسبت سایر کشورهای اروپایی، آمریکایی و برخی کشورهای آسیایی بیشتر است.
در این زمینه و به اذعان آمارهای غیررسمی، ایران دومین رکورددار مصرف لوازم آرایشی و بهداشتی در خاورمیانه و هفتمین کشور رکورددار در این حوزه در سطح جهان است. این آمار در حالی عنوان شده است که رئیس اداره آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو گفته است: «ایران رکورددار مصرف لوازم آرایشی نه در خاورمیانه نه در آسیا، نه در جهان و نه در هیچ سطح دیگری، نبوده و نیست.»
نقل‌قول رئیس اداره آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو در حالی عنوان شده است که مدیرکل امور فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی این سازمان معتقد است گردش مالی فرآوده‌های آرایشی و بهداشتی در ایران به بیش از ۶۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد. اما طبق آخرین آماری که مجله BeautyWorld که یک مجله در حوزه آرایشی و زیبایی در خاورمیانه است، چاپ می‌شود نشان میدهد گردش مالی بازار لوازم آرایشی و بهداشتی در ایران، 70 هزار میلیارد تومان است که این رقم با احتساب نرخ 12 هزار تومان برای یک دلار، معادل 5 میلیارد و 833میلیون دلار می‌شود.
نگاهی به گردش مالی بازار لوازم آرایشی و بهداشتی در کشورهای اروپایی یا کشورهای آسیای شرقی نشان میدهد که برای مثال، گردش مالی بازار آرایشی و بهداشتی کشور فرانسه که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات آرایشی و بهداشتی در سطح جهان شناخته می‌شود، در سال 2017 بیش از 9 میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی شده است که این رقم در سال 2025 با رشد حدود 5 درصدی مواجه شود. این آمار همچنین نشان میدهد که بیش از 95 درصد از بازار لوازم آرایشی و بهداشتی در فرانسه را محصولات تولید داخلی این کشور تشکیل میدهد و در مواردی خاص بخشی از نیاز کشور، از طریق واردات تامین می‌شود.
ناتالی مک‌میلان، یک تحلیلگر بازار لوازم آرایشی در فرانسه در گفت‌وگو با سایت «مشاغل آرایشی» گفته است که «اعتماد و استفاده فرانسوی‌ها به تولیدات داخلی این کشور، رمز موفقیت تولیدکنندگان لوازم آرایشی فرانسوی در سطح جهان است.»بررسی وضعیت بازار لوازم آرایشی و بهداشتی در عربستان سعودی (کشوری که گفته می‌شود رتبه نخست در مصرف لوازم آرایشی با بیشترین گردش مالی در این بخش را داراست) نیز نشان میدهد که در سال 2015 گردش مالی بازار لوازم آرایشی در این کشور بیش از 5.3 میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی شده است که این رقم در سال 2025 با رشد بیش از 11 درصدی به 6 میلیارد و 800 میلیون دلار برسد. این در حالی است که بیش از 95درصد از نیاز بازار عربستان سعودی به لوازم آرایشی و بهداشتی از طریق واردات تامین می‌شود. طبق تحقیقات موسسه تحقیقاتی گلدشتاین، گردش مالی بازار لوازم آرایشی در کشوری مانند ژاپن در سال 2017 حدود 37 میلیارد دلار بوده است و پیش‌بینی می‌شود در سال 2025 با رشد 3.4درصدی مواجه باشد.
طبق داده‌های موجود، اگرچه نمی‌‌توان ایران را به‌عنوان دومین کشور مصرف‌کننده لوازم آرایشی در خاورمیانه و هفتمین کشور پرمصرف در سطح جهان دانست، اما با وجود این، به‌طور میانگین 33درصد از جمعیت ایران مخاطبان بازار لوازم آرایشی و بهداشتی هستند. در حال حاضر بیش از 30شرکت تولیدکننده مواد آرایشی و بهداشتی در ایران انواع محصولات آرایشی و بهداشتی را مطابق با تکنولوژی‌های روز دنیا و دانش کشورهای پیشرو در این حوزه تولید می‌کنند، اما آمارها در مورد میزان تولید، واردات و قاچاق لوازم آرایشی و بهداشتی اندکی متناقض است. مدیرکل دفتر صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته است که بیش از 180 هزار تن لوازم آرایشی و بهداشتی در کشور مصرف می‌شود که بین 50 تا 60 هزار تن آن در کشور تولید و مابقی آن از طریق قاچاق و واردات رسمی وارد می‌شود. از سوی دیگر، فعالان بازار لوازم آرایشی و بهداشتی می‌گویند که تنها حدود 30درصد از لوازم آرایشی مصرفی کشور در داخل کشور تولید و 7درصد آن به صورت واردات رسمی و 63درصد آن به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود.
نکته قابل‌توجه اینکه طبق گفته فعالان بازار، شرکت‌های داخلی تولیدکننده لوازم آرایشی و بهداشتی حدود 2.2 برابر بیش از نیاز کشور تولید می‌کنند تا جایی که تولید برخی اقلام آرایشی و بهداشتی تا 11برابر نیاز کشور تولید می‌شود. با این وجود همچنان قاچاق محصولات بی‌کیفیت و غیراستاندارد و واردات لوازم آرایشی گران‌قیمت، ادامه دارد. با افزایش نرخ ارز، قاچاق لوازم آرایشی و بهداشتی برای قاچاقچیان صرفه اقتصادی نداشت، درواقع با گرانی نرخ ارز، موضوع قاچاق جای خود را به تولید کالاهای تقلبی داد. سال گذشته از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام شد که رقم تولید فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی در کشور ۷۲۲ میلیون دلار و مصرف آن دومیلیارد و ۷۱۷ هزار دلار است. از سوی دیگر واردات این محصولات حدود ۳۹۰ میلیون دلار برآورد شده است. بر این اساس مشخص می‌شود که یک میلیارد و ۷۰۰ هزار دلار از این بازار قابل رصد نیست که در نتیجه می‌تواند قاچاق یا تقلبی باشد.
بر اساس آمار سازمان توسعه تجارت، ایران با بیش از 460میلیون دلار واردات لوازم آرایشی ششمین کشور واردکننده لوازم آرایشی و بهداشتی است. در این فهرست، آمریکا با واردات 13میلیارددلاری لوازم آرایشی و بهداشتی در رده نخست کشورهای واردکننده قرار دارد. نکته قابل توجه اینکه از سال 92تا پایان 96، واردات لوازم آرایشی و بهداشتی، روند رو به رشدی داشته است. به این ترتیب که میزان واردات در پایان سال 96 با رشد 19 درصدی نسبت به سال 92، از 238 میلیون دلار به 455 میلیون دلار رسیده است. این در حالی است که صادرات محصولات آرایشی و بهداشتی طی سال‌‌های 92 تا پایان 94، رشد منفی داشته است تاجایی که در سال 93، صادرات محصولات آرایشی و بهداشتی 33 درصد کاهش یافته است. مطابق همین آمار، محصولات آرایشی و بهداشتی ایران، عمدتا به کشورهای امارات متحده عربی، بحرین، کویت و عراق صادر می‌شود. در حالی که اکنون ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای صادرات محصولات آرایشی و بهداشتی به کشورهایی مانند قرقیزستان، ترکیه، عمان، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان و حتی برخی کشورهای اروپایی وجود دارد.
اگرچه وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی بخش تولید باید هرسال آماری از تعداد تولیدکنندگان و میزان تولید لوازم آرایشی و بهداشتی منتشر کند، اما تاکنون آماری در این زمینه منتشر نشده است. بنابراین آماری از میزان دقیق تولید انواع لوازم آرایشی و بهداشتی در کشور وجود ندارد. با وجود این سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت اعلام کرده است که بیش از 1400 قلم محصولات آرایشی و بهداشتی در کشور تولید می‌شود. همچنین 96 واحد تولید محصولات آرایشی و بهداشتی در عضویت انجمن تولیدکنندگان لوازم آرایشی- بهداشتی و شوینده قرار دارند که از این تعداد هشت واحد در زمینه تولید عطر و ادوکلن، هشت واحد در زمینه تولید رنگ مو، 39واحد در زمینه تولید انواع کرم فعالیت می‌کنند. مضاف بر این چهار واحد تولیدی به تولید رژ لب، دو واحد به تولد رژگونه و یک واحد به تولید خط‌چشم مشغول هستند. در جدول مذکور در این گزارش، اسامی 30شرکت مطرح در حوزه تولید لوازم آرایشی و بهداشتی عنوان شده است که اگرچه آماری از میزان تولید آنها وجود ندارد، اما شکی نیست که توانمندی شرکت‌های تولیدکننده ایرانی، قابلیت تامین بیش از 90 درصد نیاز بازار داخل کشور را دارد.
نگاهی به آمار گمرک گویای این نکته است که در سال گذشته، 6.6 میلیون دلار درآمد ارزی از صادرات، تنها چند قلم کالای آرایشی شامل فرآورده‌های مراقبت از پوست، آرایش لب، آرایش چشم و آرایش ناخن دست و پا و انواع پودرهای آرایشی به 18 کشور دنیا صادر شده است که در میان کشورهای هدف صادراتی نام آلمان، فرانسه و بریتانیا به‌عنوان کشورهایی به چشم می‌‌خورد که برخی محصولات آرایشی و بهداشتی تولید ایران به آنها صادر شده است.
ماحصل آنچه در این گزارش آمده چند نکته مهم را گوشزد می‌کند؛ در شرایطی که گفته می‌شود قاچاق و تولید محصولات تقلبی در بازار لوازم آرایشی و بهداشتی توانسته است سهمی از این بازار را در اختیار بگیرد، به نظر می‌رسد، برای حفظ سلامت جامعه از یک سو و حمایت از توانمندی تولیدکنندگان داخلی از سوی دیگر استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی تولید ایران امری ضروری باشد. شکی نیست تولیدکنندگان داخلی، نه‌تنها توان تامین نیاز بازار داخل کشور را دارند بلکه با توجه به آنچه در این گزارش آمده است، توان رقابت با برندهای بزرگ خارجی را داشته و می‌‌توانند سهمی از بازار بین‌المللی را به خود اختصاص دهند. بسیاری از برندهایی که در حال حاضر به عناوین مختلف و به‌عنوان برندهای درجه یک خارجی به مصرف خانوارهای ایرانی و جامعه مخاطب لوازم آرایشی و بهداشتی در ایران می‌رسد و همواره مورد رضایت آنان بوده، تولید تولیدکنندگان داخلی است که در بازار به اسم تولیدات خارجی عرضه می‌شود. آنچه به‌عنوان حلقه مفقوده این بازار از نگاه کارشناسان عنوان می‌شود، عدم‌اعتماد جامعه هدف به تولیدات تولیدکنندگان ایرانی است.
