گره‌گشایی فاوا از کسب وکار زنان
امروزه میزان مشارکت و اشتغال یکی ازشاخص‌های مهم اقتصاد ملی است به گونه‌ای که میزان و نحوه مشارکت اقشار مختلف در فعالیت‌های اقتصادی یکی از عوامل و شاخص‌های ملزومات توسعه پایدار محسوب می‌شود. یکی از شاخص‌های میزان مشارکت اقتصادی، اشتغال زنان در کشورها است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، با وجود آنکه زنان نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و در یک دهه اخیر تمایل به تحصیل و اشتغال در این قشر بسیار افزایش یافته است و از سویی با ایجاد تغییرات آهسته و پیوسته‌ای که در فرهنگ کشور رخ داده، زنان توانسته‌اند به فعالیت‌های خارج از خانه نیز گرایش پیدا کنند با این حال با وجود اینکه زنان 49 درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و از ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای افزایش جمعیت فعال اقتصادی برخوردارند، اما همچنان نتوانسته‌اند به سهمی متناسب با این سهم را در اقتصاد ملی برسند. با این وجود توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات توانسته است نقش آنها را توسعه دهد و ظرفیت‌های بالایی را برای خلق کسب و کارهایی که زنان آن را مدیریت می‌کنند ایجاد کند.
سهم زنان از اقتصاد
زنان در تاریخ اقتصادی کشورمان نتوانستند به میانگین مشارکت جهانی زنان در دنیا که حدود 47 درصد است، نزدیک شوند. طبق آمارهای سازمان برنامه و بودجه، نرخ مشارکت اقتصادی زنان با 1.1 درصد رشد از 14.9 درصد در سال 95 به 16 درصد در سال 96 افزایش یافته است. این آمار نشان می‌دهد که با وجود گرایش زنان به تحصیل و افزایش مشارکت اقتصادی، همچنان عدم تعادل معناداری بین نرخ اشتغال زنان و مردان وجود دارد. با وجود نمونه‌های موفق استارت‌آپی در جهان که توسط زنان مدیریت یا راه‌اندازی شدند، اما همچنان رویکرد مشخصی در این خصوص در کشور مشاهده نشده است و همچنان کشور قوانین تسهیل‌گری در این زمینه ندارد و کارآفرینان با مشکلات و سختی‌های فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند.
جای زنان، هر روز خالی‌تر
طبق آمارهای وزارت اقتصاد و دارایی نرخ بیکاری مردان در سال 86 حدود 9 درصد، در حالی که برای زنان نزدیک 16 درصد بود. در سال 96 نیز اعداد تفاوت معناداری داشته و نرخ بیکاری مردان به 10 و زنان به حدود 20 درصد رسیده بود. با توجه به افزایش آمار زنان تحصلیکرده، به نظر می‌رسد جا برای اشتغال زنان در دستگاه‌های دولتی و اجرایی کم باشد. از این رو توجه به ظرفیت‌های بالقوه کارآفرینی و تشویق نهادها و سازمان‌های دست اندرکار می‌تواند از پتانسیل‌های زنان در بخش‌های مختلف بهره ببرد.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که سهم زنان در بخش‌های صنعت و کشاورزی کاهش داشته اما در بخش خدمات در یک دهه گذشته افزایش داشته است. این در حالی است که سهم مردان به جز بخش کشاورزی افزایش داشته است.
با وجود تاکیدات مختلف برای توانمندسازی زنان برای حضور بیشتر در اقتصاد و افزایش نرخ مشارکت اقتصادی، اما آمارها بیانگر چیزهای دیگری هستند.
مانع جدی، نبود اعتماد به نفس در زنان است
وزیر ارتباطات، محمدجواد آذری جهرمی چندی پیش در یک نشست با عنوان عصرانه پیوست که با حضور زنان فعال در حوزه ICT برگزار شد، نبود نیروی متخصص در این حوزه و فیلترینگ را از بزرگ‌ترین موانع توسعه و گسترش فعالیت‌ها در این حوزه ذکر نام برد. در این نشست، مهرک محمودی، کارآفرین حوزه ICT ضمن انتقاد از حضور کمرنگ زنان در صنعت فاوا می‌گوید: با اشاره به آمارهای مرکز تجارت الکترونیک که در این زمینه منتشر شده است، فقط چهار درصد کارآفرینان این حوزه خانم‌ها هستند که آمار امیدوار‌کننده‌ای نیست.
اسما کروبی، مدیرعامل شرکت تیارا در این نشست از عدم همکاری اپراتورها با شرکت‌های نرم‌افزاری داخلی گله داشت. موضوع دیگری که او مطرح کرد، برخورد امنیتی با مدیران زن حوزه ICT بود.
بهناز آریا، دیگر عضو شرکت‌کننده در این عصرانه ضمن اصرار بر اختصاص بودجه‌ای برای پژوهش در این حوزه توسط دولت، گفت: انتظار دریافت وام از دولت نداریم بلکه از دولت می‌خواهیم که بودجه مخصوصی برای پژوهش اختصاص دهد و شرایط تربیت نیروی متخصص را فراهم کند و از سویی دیگر برای نگهداری این نیرو هم تلاش کند.
مشکات اسدی، مشاور مشارکت زنان رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران در این نشست گفت: عمده موانع پیش روی زنان کارآفرین، موانع ذهنی است. باید از این موانع عبور کرد تا دیگران را وادار به پذیرش توان واقعی زنان کرد.
آذری جهرمی بعد از شنیدن صحبت‌های زنان کارآفرین ضمن اشاره به این موضوع که وزارتخانه متبوعش برای توانمندسازی زنان مخصوصا در مراکز محروم برنامه‌های مختلفی را شروع کرده و هم‌اکنون طرح توانمندی زنان به کمک فاوا در ۲۲ استان پیاده شده است، گفت: بر این باور هستیم که برای حضور پررنگ‌تر زنان در بخش‌های مختلف باید اعتماد به نفس آنها را بالا برد. وزیر ارتباطات در بخش دیگری از صحبت‌هایش از برنامه‌ریزی این وزارتخانه برای تربیت نیروی انسانی متخصص خبر می‌دهد و گفت: سازمان فناوری اطلاعات یک بسته تربیتی برای ۳۰ هزار نیروی انسانی ارایه داده تا این نیروها برای یک سال در حوزه‌های مختلف آموزش ببینند.
راهکاری به نام کارآفرینی
مهم‌ترین جلوه حضور زنان در جامعه، اشتغال بیشتر و فرصت‌های مشارکت از نوع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بیشتر است که بر رشد اقتصادی نیز اثرات مثبتی دارد. اما حضور فعال زنان در اقتصاد در گروی فراهم کردن زیربناهای آموزشی و کاهش شکاف جنسیتی در ایجاد فرصت‌های شغلی است. با وجود افزایش جمعیت زنان تحصیل کرده، می‌توان فرصت‌هایی را برای قرار دادن کشور در مسیر توسعه سریع‌تر و پایدارتری را فراهم کرد، اما نبود تناسب میان بازار کار و سیستم آموزشی همچنین کمبود شغل و مشکلات ساختاری اقتصادی، فرصت‌ها یکی پس از دیگری سوخت می‌شوند.
در سال‌های اخیر به دلیل رکود تورمی گسترده و فراگیر، توان بالقوه کشور در ایجاد اشتغال برای مردان و زنان تا حد زیادی از بین رفته است، باید این مهم را پذیرفت که هزینه‌های جاری دولت به‌شدت افزایش یافته به گونه‌ای که هر سال بیم آن می‌رود که بودجه عمرانی کشور نیز به هزینه‌های جاری اختصاص یابد که در آن صورت ایجاد اشتغال سخت‌تر هم می‌شود. یکی از راه‌های حل معضل بیکاری و افزایش مشارکت اقتصادی در بین زنان توسعه کارآفرینی بوده و هست.
در این شرایط، کارآفرینی و حمایت از کارآفرینان شاید بهترین روش هم برای افزایش اشتغال و هم برای افزایش نرخ مشارکت به خصوص در قشر زنان که با امکانات اشتغالی کمتری نیز روبرو هستند، باشد. البته توجه به ظرفیت کارآفرینی زنان و تاثیر بر اقتصاد از گزارش 2002 مرکز کارآفرینی کافمن شروع شد. در این گزارش تاکید شده بود که کارآفرینی زنان نقش برجسته‌ای در سلامت اقتصاد ملت‌ها دارد.
حدود سه دهه است که زنان نقش مهم و غیرقابل انکاری در زمینه کسب و کار ایفا می‌کنند. در واقع گرایش زنان به راه‌اندازی کسب و کار برای فرار از نبود امکانات آموزشی و بازار کار مناسب برای آنها بود. تمایل و رغبت زنان برای افزایش نقش بیشتر در اقتصاد در کنار پیشرفت تکنولوژی می‌تواند زنان را در استفاده از ظرفیت‌های ارتباطات و اطلاعات برای دستیابی به جایگاه‌های بهتر تشویق کند. هر چند که این امر ملزوماتی دارد. یکی از این ملزومات تقویت بنیان‌های ارتباطات و اطلاعات یا همان ICT است. این دو مکمل یکدیگر هستند و به کارآفرین برای ایفای نقش بهتر کمک می‌کنند. هر چند نباید از این نکته غافل شد که کارآفرینی علاوه بر حمایت دولتی که با تسهیل قوانین کسب و کار مترادف است، بدون کمک سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی و حقوقی نیز امکان ظهور و بروز نمی‌یابد.
در این راستا آزاده داننده، مدیرعامل شرکت فن‌آوران اطلاعات بهاران می‌گوید: دلایل بیکاری را نه در نبود کار که در مسائل فرهنگی می‌داند. او در این زمینه گفته بود: «یکی از دلایل بیکاری مسائل زمینه‌ای است که وجود دارد. بخشی از این موضوع زمینه‌ای مربوط به مسائل فرهنگی ما، پذیرش جامعه در رابطه با کار زنان، اعتقاد و باوری است که درباره توانایی و کار زنان وجود د ارد. خیلی‌ها معتقدند که زنان خیلی از کارها را نمی‌توانند انجام بدهند و در شرایط برابر یک مرد را ترجیح می‌دهند که کار را به او بسپارند و استخدام کنند. موضوع دیگر کم بودن توانمندی‌های ارتباطی پایین زنان در جامعه است. این مساله باعث می‌شود که در عرصه‌های کار ممکن است یک مقدار با عدم موفقیت‌هایی مواجه شوند و ارتباط‌هایی را نتوانند برقرار کنند.»
کسب و کارهای معروف
گرایش زنان در کمتر از یک دهه اخیر به کارآفرینی به ویژه در حوزه ICT سبب راه‌اندازی کسب و کارهای معروفی شده است. دستادست، با مدیریت فائزه درخشانی که از سال 93 کار خود را آغاز کرد و تا به امروز نیز ادامه داشته است. کسب و کار دیگر را نیکو نیکنام با نام نیک‌پرینت آغاز کرد. تهیه غذا از مهم‌ترین کسب و کارهایی است که زنان در آن حضور دارند و بسیار هم معروف شده است. مامان‌‌پز به مدیریت تبسم لطیفی یکی از مهم‌ترین کسب و کارهای خوراکی کشور است.
نمونه‌های موفق ایرانی کسب و کارهای زنانه و ظرفیت‌های گسترده‌ای که در بخش ICT برای زنان وجود دارد، می‌تواند بهبودی را در وضعیت اشتغال و مشارکت زنان ایجاد کند. نکته‌ای که معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور نیز به آن اشاره کرد. سورنا ستاری در همایش «نقش ارتباطات و فناوری اطلاعات در توان‌افزایی زنان» که اسفند سال گذشته برگزار شد به ظرفیت منحصر به فرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در شکل‌گیری کسب و کارهای دانش‌بنیان و استارتاپی بانوان اشاره کرد و گفت: حوزه ICT بستری مساعد است که فارغ از نگرش‌های پیشین به توانمندی زنان در حوزه نوآوری و بر پایه هوش، کارآمدی و نوآوری فضای جدیدی برای حضور زنان در میدان کارآفرینی دانش‌بنیان باشد. ستاری معتقد بود که فناوری اطلاعات و ارتباطات ضمن آنکه بستری مساعد برای رنگ واقعیت گرفتن کارآفرینی زنان در حوزه فناوری است، زمینه‌ساز تغییر نگرش سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به نوآوری‌های زنان و اعتماد به آنها نیز هست.
