توزیع گوشت الاغ در کشور؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از مهر، درحالی که برخی افراد در فضای مجازی عکس، فیلم و متن هایی منتشر می کنند که حکایت از توزیع گوشت الاغ به جای گوشت گاو و گوسفند دارد. برخی مهارت های سواد رسانه ای همچون توجه به منبع خبر، هویت شخص یا کانالی که منتشر کرده است، کمک می کند که به راحتی تحت تاثیر شایعه توزیع وسیع چنین گوشتی قرار نگیریم.

شایعه ها یک گمانه زنی یا گزاره هستند که ملاک اطمینان بخشی برای رسیدگی ندارند، پیش از گسترش اینترنت و شبکه های اجتماعی یکی از بهترین راه های انتقال آنها در ارتباطات میان فردی بود. اما در عصر اطلاعات عضویت گسترده مردم در شبکه های اجتماعی سبب شد تا رواج شایعه در این فضا جای خود را باز کند. چرا که شایعه پراکنان نمی خواهند این ظرفیت را نادیده بگیرند.

علم ارتباطات شایعه را یک گفتمان می داند که غیر رسمی (بدون اعتبار) بوده و بدون وارسی شدن در چندین مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده است. در رواج شایعه دو شرط مهم به نظر می رسد، اول اهمیتی که یک موضوع مدنظر شایعه پراکنان دارد و دوم ابهام آن، بر همین اساس هم فرمولی ریاضی هست که میزان رواج شایعه را به طور تقریبی برابر با حاصلضرب اهمیت در ابهام موضوع مطرح شده می داند.

نقش مهم پذیرندگان شایعه

شایعه ها انواع مختلفی دارند، گاهی اطلاعاتی که به کل نادرست بوده به شکل هدفمند توزیع می شود، گاهی نیز اطلاعاتی از یک منبع منتشر می شود بدون اینکه هدف انتشار شایعه باشد در دست به دست شدن آن تحریف هایی صورت می گیرد که دیگر با اطلاعات اولیه همخوانی ندارد. البته نباید فراموش کرد در انتشار هر شایعه ای نقش پذیرندگان آن هم مهم است. هنگامی که افراد یک جامعه به هر دلیلی ضمن اشتیاق برای کسب خبر دسترسی به منبع موثق ندارند، یا راه های بررسی و کسب خبر از منابع خبری موثق به آنها آموزش داده نشده است انتشار شایعه ها قوت می گیرد.

البته نباید این نکته هم فراموش شود که انتشار شایعه زمانی صورت می گیرد که زمینه ای برای آن وجود داشته باشد. به عنوان مثال در شرایط کنونی ممکن است شایعه ای در مورد توزیع بنزین خودروها شانس انتشار داشته باشد. اما دیگر شایعه در مورد توزیع نفت برای مردم اقبال ندارد. در صورتی که تا بیست الی سی سال پیش اگر شایعه ای در مورد توزیع نفت بوجود می آمد ممکن بود همراهانی پیدا کند.

زمینه مهیا برای شایعه پراکنی در مورد گوشت

در حال حاضر هم که توزیع گوشت در کشور با مشکلات همراه شده است و صف های طولانی عرضه گوشت با کارت ملی در فروشگاه های زنجیره ای و میادین میوه و تره بار شکل گرفته است، زمینه خوبی برای شکل گیری شایعه های فراوان شده است. یکی از شایعه ها در این خصوص توزیع گوشت حیواناتی همچون الاغ و سگ است، موضوعی که ناراحتی ها و فشارهای تهیه گوشت را برای مردم بیشتر کرده است. اما نوع اخباری که در این خصوص منتشر می شود از نگاه علم ارتباطات قابل تامل است.

شایعه توزیع گوشت الاغ در چند ماه پیش به شکل های مختلف صورت گرفت. گاهی در اخبار شبکه های اجتماعی خبر می رسید که در شهرهای مختلف مثل اصفهان، فلاورجان، گرگان و... اماکنی مثل رستورانی خاص اقدام به توزیع گوشت این حیوان کرده اند. در مورد شهر فلاورجان البته قضیه گسترده تر جلوه داده شد یعنی توزیع برای چندین رستوران؛ در بسیاری موارد منتشر کنندگان اخبار توزیع گوشت الاغ در شبکه های اجتماعی بدون مشخص بودن مکان، اقدام به انتشار تصویری می کردند که سر حیوان بریده شده را نشان می داد. تصویری که به تنهایی اثبات کننده فروش گوشت آن حیوان نیست.

تعمیم دادن سوژه فیلم به کل کشور

گاهی هم فیلم هایی منتشر می شد که اگر نشان دهنده اقدام مجرمانه برخی افراد در بعضی شهرستان ها باشد، به معنای پذیرش این موضوع که در کل کشور توزیع گوشت الاغ انجام شده نبود. به عنوان مثال در فیلمی که شهروند خبرنگار خود را اهل شهرستان ابهر معرفی می کند، سرهای چند حیوان بریده شده ملاحظه می شود که اگر صاحب آنها گوشت شان را برای عرضه در قصابی مهیا کرده باشد حتی نیاز چند روز یک محله را هم برآورده نمی کند. اما توزیع کنندگان در شبکه های اجتماعی بر این موضوع اصرار دارند که این گوشت ها در کل کشور توزیع شده است.

شایعه کنندگان توزیع گوشت الاغ بعد از اینکه انتشار تصاویر بدون هویت در شبکه های اجتماعی با واکنش مسئولان قضایی و صنفی شهرستان های مختلف مواجه شدند و مشخص شد که تخلفی در شهرهای فلاورجان یا گرگان و دیگر شهرها صورت نگرفته است. این بار اقدام به انتشار تصویری کردند که یک کشتارگاه صنعتی را در یک کشور خارجی نشان می داد. الاغ هایی که از پاهایشان آویزان بودند و در کمتر از چند ثانیه پوست تن شان جدا می شد و با انتقال به کمک یک تسمه نقاله به بخش دیگری از واحد کشتارگاه می رفتند تا به سرعت گوشت شان شقه شده و آماده عرضه در فروشگاه ها می شد.

فیلم فوق که با دوربین مخفی و لرزش های دست تصویربردار همراه بود، صحنه های تاثیرگذاری را به نمایش می گذاشت که برای شایعه پراکنان فضای مجازی ظرفیت مناسبی داشت تا در این شرایط که دولت اقدام به واردات گوشت می کند آن را منتشر کنند و این بار به مخاطبان خود بگویند ببینید برای تهیه چه گوشتی در صف ایستاده اید!

سر هست؛ می گویند گوشت را شما خوردید!

اما منتشر کنندگان این فیلم ها هیچ وقت اثبات نکردند که گوشت الاغ حتی به شکل محدود یا گسترده در داخل ایران صورت گرفته است. برای گوشت سگ علی رغم اینکه فقط خبر تخلف یک واحد صنفی کوچک در مشهد به شکل گمانه زنی منتشر شد، اما در شبکه های اجتماعی انقدر تکرار کردند که امروز بعد از چند ماه از توزیع گوشت به شیوه جدید در صف ها شنیده می شود برخی می گویند معلوم نیست گوشت خر عرضه می شود یا گوشت سگ است.

چند وجه اشتراک شایعه ها

باید توجه داشت بر اساس یک تجربه شایعه ها دارای ساختار مشترکی هستند، همان طور که در مورد شایعه توزیع گوشت الاغ هم این موضوع دیده می شود که با دقت در آن مردم می توانند راحت تر در رد کردن آن اقدام کنند.

اولین مورد نداشتن منبع معتبر است، در مورد توزیع گوشت الاغ تصاویر بسیاری دیده شد که سر حیوانات در نقاط مختلف بریده شده است. فیلم هایی که از طریق کانال های رسمی خبری- رسانه ای منتشر نشده بودند. به هیچ سایت خبری معتبری هم اخبار آنها لینک نشده بود تا نشان دهد انتشار این خبر از طریق یک رسانه مرجع صورت گرفته است و در فرایند آن موضوع صحت سنجی شده است. از سویی هم شهروند خبرنگاران در هیچ فیلمی نقش یک روزنامه نگار تحقیقی را بازی نکرده اند که نشان دهند واقعا این حیوانات در جایی ذبح شدند سپس با تعقیب متخلفان محل عرضه آنها را در سطح شهرشان کشف کنند.

عبارت های معنی دار برای انتقال پیام

یکی از اصلی ترین ابزارهای شایعه سازان استفاده از قطعه فیلم ها یا عکس هایی است که با هدف خاصی تهیه شدند یا از زاویه خاصی تهیه شدند. گاهی علاوه بر استفاده از نرم افزارهای ویرایش عکس و تصویر، متنی هم با هدف خاص به آن می افزایند که پیام دلخواه شان را به آن بیفزایند. در مورد شایعه توزیع گوشت الاغ در این چند وقت هرچند عکس ویرایش شده خاصی منتشر نشده است. اما اغلب متن هایی که کانال های خبری یا شایعه پراکنان در فضای مجازی استفاده می کنند دارای معنی هایی بوده است که نشان می دهد در صورت قبول صحت تصاویر بازهم آنها می خواهند القا کنند تخلف گسترده رخ داده است. به عنوان مثال «کشف گوشت الاغ این بار در شهر فلان» که نشان می دهد این قضیه شکل سریالی دارد.

البته شایعه ها دارای موارد مشابه دیگری در ساختارها هم هستند که ممکن است در قضیه ای مثل توزیع گوشت الاغ برخی از آنها وجود داشته باشد. به عنوان مثال اعلام زمان های نسبی به جای اعلام تاریخ مشخص، درخواست التماسی کاربران فضای مجازی برای انتشار مطلب، بیان عبارت هایی که نشان دهنده کشف سندی محرمانه درباره موضوع است، جملات مبهم و شبه علم، ارجاع دروغ به خبرگزاری های بزرگ و مشهور، تحریک احساسات و عواطف مخاطبان و البته ترکیب دروغ با راست.

پیشگیری از شایعه هم بهتر از درمان است

همان طور که در ابتدای این مطلب مطرح شد، مخاطبان یک شایعه در پذیرش و ماندگاری آن نقش زیادی دارند. به عنوان مثال تا مادامی که برخی از مردم در صف های عرضه گوشت بایستند و با دیدن کله یک الاغ در فضای مجازی باور کنند حجم عظیم توزیع گوشت کشور با ذبح الاغ ها انجام می شود این گروه با ناامیدی اقدام به تهیه و مصرف آن می کنند. اما وقتی اکثریت جامعه به سلاح پیشگیری و مقابله با شایعه ها برخیزند افرادی سودجو و مغرض به راحتی نمی توانند به خواسته هایشان جامه عمل بپوشانند.

برای مقابله با شایعه اولین و بهترین راه حل پیشگیری است. به عبارتی قبل از اینکه شایعه ای مجال گسترش پیدا کند باید دستگاه های متولی همچون رسانه ها نسبت به هشدارهای لازم اقدام کنند. البته مردم هم بهتر است حریم میان فعالیت در فضای مجازی و کسب اخبار را برای خود مشخص کنند. به عنوان مثال عضویت در گروه های تلگرامی ممکن است برای فعالیت تفریحی یا اقدامات مرتبط با شغل افراد باشد. اما فرد ممکن است از این بستر اخبار مختلفی هم دریافت کند. در این حالت شخص باید مراقبت کند که بهترین دوست، فامیل یا همکار اگر هم اخباری را با دوستانش به اشتراک می گذارد دلیلی بر این نیست که صحت آن را هم سنجیده است.

ارزیابی محتوایی از کانالی که عضو هستیم

همین ملاحظه را افراد می توانند در مورد کانال های فعال در فضای مجازی هم دنبال کنند. به این معنی که عضویت در کانال های مختلف باید با هدف خاصی باشد. به عنوان مثال کانالی که عمده فعالیتش به انتشار جوک یا معرفی لوازم آرایشی- بهداشتی می گذرد اگر در خصوص توزیع گوشت خبری را درج کرد اعتبار و صحت این خبر خیلی بیشتر مورد تردید است تا وقتی که یک کانال خبری وابسته به یک خبرگزاری داخلی اقدام می کند، چرا که رسانه های معتبر در قالب و شکلی که فعالیت کنند اعم از کانال های خبری، سایت، روزنامه یا رادیو و تلویزیون برای انتشار خبر ملزم هستند قبل از انتشار خبرشان را راستی آزمایی کنند و از درستی آنچه منتشر می کنند مطلع شوند. چرا که آنها برای کارشان مسئول هستند و در صورت ارتکاب اشتباه باید به مراجع قانونی پاسخ دهند.

سه راه حل برای مقابله با شایعه توزیع گوشت الاغ

گاهی پیش می آید که قبل از پیشگیری از سوی سیاستگذاران و مردم یک جامعه، شایعه ای جنبه فراگیر پیدا می کند. درست مثل ماجرای توزیع گوشت الاغ که بعد از گذشت چند ماه هنوز این مساله در فضای مجازی مطرح است و هر روز در گوشه و کناری صحبتی از آن توسط برخی افراد شنیده می شود. در چنین حالتی چند اقدام که عمده آن هم از سوی مردم صورت می گیرد، می تواند بهترین راه حل باشد.

اول اینکه مردم در هرجایی بهتر است افراد شایعه ساز را شناسایی و آنها را به مراجع قانونی معرفی کنند. به عنوان مثال در فضای مجازی که پلیس فتا مسئول حفظ امنیت آن است مردم می توانند کانال ها یا اکانت هایی که در انتشار شایعه نقش پررنگی دارند شناسایی کنند.

دومین اقدام که می تواند در فضای مجازی و حقیقی صورت بگیرد بی اعتبار کردن منابع شایعه ساز است. وقتی فردی به خبری استناد می کند که از منبع غیر موثقی تهیه شده است با اعلام بی هویت بودن آن می توان کمک کرد که اطرافیان مان از خطر شایعه پراکنی آنها در امان بمانند.

سومین راه حل دادن اطلاعات صحیح به مردمی است که تحت تاثیر شایعه هستند. به عنوان مثال در حالی که فیلم های متعددی از کشف سرهای بریده شده الاغ در گوشه و کنار کشور حکایت دارد، رسانه های بزرگ داخلی به این موضوع پرداخته اند و اغلب خبرها در مصاحبه با شخصیت های مسئول تکذیب شده است. اما در فضای مجازی استناد به اخبار کذب غلبه دارد چرا که افراد کمتری احساس مسئولیت می کنند تا پاسخ مسئولان را در این خصوص به گوش دیگران برسانند. در صورتی که با انتشار اطلاعات و اخبار صحیح می توان یک توازن در جامعه و فضای مجازی ایجاد کرد و با کمتر شدن ابهام ها در خصوص شایعه از گسترش آن جلوگیری کرد.