سیستم ارزی نمی‌تواند جلوی رانت را بگیرد
داستان ارز مسافرتی این روزها و پس از آشفتگی‌هایی که در بازار ارز به وجود آمد، بسیار محل بحث و چالش است. برخی معتقدند ارز مسافرتی تبدیل به وسیله‌ای برای سودجویی آژانس‌های مسافرتی و برخی افراد شده، به گونه‌ای که تا چند وقت پیش برخی آژانس‌ها با اعزام رایگان مسافران به خارج از کشور و تقبل هزینه سفر آن‌ها ارز مسافرتی مربوط به آن مسافر را دریافت و اقدام به فروش آن در بازار آزاد می‌کردند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون، از سوی دیگر برخی مسافران نیز با دریافت این ارز و سفر کم‌هزینه به خارج از کشور از فروش ارز باقی‌مانده خود در بازار آزاد به سود دست پیدا می‌کنند. این مسائل باعث شده تا ارز مسافرتی تبدیل به موضوعی شود که این روزها به شدت محل بحث و مناقشه است. سوال اینجاست که برای جلوگیری از ایجاد رانت و فساد در این حوزه آیا راه‌حل، حذف ارز مسافرتی و کاهش میزان سفرهای خارجی است؟ آیا حذف این ارز در شرایطی که در کشور سازوکار درستی برای تامین ارز دارو و کالاهای اساسی دیگر وجود ندارد، راه نجاتی برای بازار ارز و اقتصاد کشور خواهد بود؟ سید تقی کبیری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، در این خصوص از طرح مجلس برای مدیریت ارز مسافرتی خبر داده و اعلام کرده است: اختصاص ارز مسافرتی به گردشگران در شرایط فعلی غیرمنطقی است و ارز دولتی باید در موارد ضروری مانند بیماران، دانشجویان و افرادی که شرایط اضطراری و خاص دارند، اختصاص یابد.
ارز مسافرتی و چالش‌ها
پس از تک‌نرخی شدن ارز و اعلام نرخ 4200 تومان برای دلار، دولت اعلام کرد که برای رفع نیازهای ارزی در کشور این نرخ را به رسمیت می‌شناسد. پس از آن بانک مرکزی در راستای اجرای سیاست ارز تک نرخی، اطلاعیه‌های ارزی برای گروه‌های واجد صلاحیت دریافت ارز منتشر و اعلام کرد برای سفرهای خارجی به افرادی که قصد خروج از کشور دارند 500 و 1000 یورو به عنوان ارز مسافرتی پرداخت می‌شود. به این ترتیب که پرداخت ارز مسافرتی یک بار در سال برای مسافران هوایی به مقصد کشورهای ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، استونی، لتونی، لیتوانی، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، مولداوی، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان، اوکراین، ازبکستان، ترکیه، افغانستان، بحرین، قطر، کویت، پاکستان، عمان، امارات متحده عربی حداکثر به مبلغ 500 یورو و برای سایر کشور ها مبلغ 1000 یورو تعیین می‌شود. بعد از تصویب این مورد و پرداخت ارز مسافرتی در چند وقت گذشته این سوال پیش می‌آید که با توجه به اینکه ارز مسافرتی تنها یک بار در سال به هر شخص پرداخت می‌شود، تلکیف بیماران یا دانشجویان و افرادی که چندین مرتبه در سال باید بلیت هواپیما خارجی تهیه کنند، چه خواهد شد؟ این موضوعی است که به نظر می‌رسد به درستی به آن اندیشیده نشده و ضرورت اتخاذ تدابیر لازم در این مورد احساس می‌شود.
مجلس به دنبال حذف ارز مسافرتی
طبق گزارش برخی رسانه‌ها انگار رییس کل جدید بانک مرکزی و دولت در چند روز آینده برنامه حذف ارز مسافرتی را دارند؛ البته ولی‌ا... سیف چند روز قبل از پایان فعالیت خود در بانک مرکزی در این خصوص گفته بود: «ارز مسافرتی به صورت کامل قطع نمی‌شود ولی نحوه اختصاص ارز به مسافران در حال بررسی است و ممکن است تصمیماتی در این باره اتخاذ شود چراکه می‌پذیریم در تخصیص ارز مسافرتی شرایط مناسب نیست و باید تصمیم جدیدی گرفته شود». اما طبق گزارش خبرگزاری تسنیم مجلس به صورت جدی به دنبال حذف رانت ارز مسافرتی است و از بانک مرکزی و دولت خواسته تا مانع هدررفت منابع ملی از طریق پرداخت ارز مسافرتی با قیمتی ارزان به گروهی خاص شوند. مجلسی‌ها و فعالان اقتصادی نیز از همین رو از بانک مرکزی و دولت خواسته‌اند تغییراتی را در روال پرداخت ارز مسافرتی اختصاص دهند تا نیازمندان واقعی از جمله بیماران و دانشجویان سهمیه‌ای مشخص داشته و بقیه افراد نیز با سیاست‌های جدید و کامل‌تر مشمول دریافت ارز شوند. با این اوصاف به نظر می‌رسد در روزهای آینده بانک مرکزی و دولت، محل تامین ارز مسافرتی را به بازار ثانویه ارز منتقل کرده و مسافران را به این بازار هدایت کنند.
برخی از کارشناسان معتقدند دولت تا به امروز نتوانسته در زمینه پرداخت ارز دولتی به برخی بخش‌ها ساز و کار درستی را در پیش بگیرد. در خصوص بحث حذف ارز مسافرتی آلبرت بغازیان، استاد دانشگاه می‌گوید: متوقف کردن ارز مسافرتی چندان نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت به این معنی که متوقف کردن فروش ارز مسافرتی دردی را دوا نمی‌کند. در واقع این امکان نیز وجود ندارد که وقتی به کالا یا بخشی ارز دولتی با نرخ 4200 تومان تعلق می‌گیرد، نظارت دقیقی به هنگام فروش آن کالا بر قیمتی که تعیین می‌شود داشته باشیم. این وضعیت قابل کنترل نیست زیرا نمی‌توانیم بالای سر هر مغازه برای کنترل وضعیت پلیس بگذاریم. این مستلزم جدیت تعزیرات حکومتی است که به مغازه‌ها سر بزنند و قیمت‌ها را کنترل کنند. به طور مثال حتی اگر برخی فروشندگان گوشی تلفن همراه نیز منصفانه عمل کنند، فروشنده‌ای که تعهدی ندارد آن گوشی تلفن همراه را به دوبرابر قیمت خواهد فروخت. مساله این است که سیستم ارزی در کشور ما نمی‌تواند به راحتی جلوی رانت را بگیرد و در واقع این رانتی است که خود این سیستم ایجاد می‌کند؛ راه حلی هم ندارد که بگوییم برای مدت طولانی جواب بدهد و تمام چاره‌اندیشی‌ها در نهایت تنها یک مدت کوتاه دوام می‌آورد.
اشکال در سازو کارها
این کارشناس اقتصادی ادامه می‌دهد: مگر ارز مسافرتی قابلیت پیش‌بینی نداشت؟ وقتی 1000 یورو به مسافر تعلق می‌دهیم ولی فاصله نرخ بازار آزاد با نرخ دولتی تا این اندازه زیاد است، به طور حتم عده‌ای برای دریافت آن صف می‌بندند. زمانی که نرخ دلار حدود پنج هزار تومان بود، تا این اندازه هیجان برای استفاده از این فرصت و دریافت ارز مسافرتی وجود نداشت ولی وقتی نرخ ارز در بازار آزاد به 10 یا 11 هزار تومان برسد، معلوم است که این اتفاق می‌افتد. اگر کسی که یک ترم اقتصاد خوانده باشد، این مساله را درک خواهد کرد. مسئولان بانک مرکزی که خودشان مدعی هستند، می‌دانند وقتی بین نرخ دولتی و آزاد تا این اندازه فاصله بیفتد عده‌ای سودجو و رانت‌خوار وسط معرکه می‌آیند. این بانک مرکزی است که وظیفه دارد در زمان تنظیم سازو کارها به این بخش موضوع نیز فکر کند. وقتی اعلام شد که به همه ارز 4200 تعلق می‌گیرد ولی این اتفاق نیفتاد، معلوم است که به طور مثال کسی که واردکننده بوده نتوانسته ارز دریافت کند و در مقابل آن کسی که واردکننده نبوده، موفق به انجام این کار شده است. به نظر من در حال حاضر که نمی‌توانیم شرایط دریافت ارز دولتی را کنترل کنیم و در اعطای ارز به کالاهای اساسی و بخش‌های ضروری دچار مشکل هستیم، تنها راهی که می‌تواند جلوی چنین رانتی را بگیرد، این است که حذف شود و شخص متقاضی آن را از بازار آزاد تهیه کند زیرا همان طور که گفته شد، در این باره سازو کارها اشکال داشته است. کسی که در حال حاضر به خارج از کشور می‌رود، برای مسافرت نمی‌رود؛ درست است که عده‌ای برای انجام کارهای درمانی، تحصیلی و کار خاص و اورژانسی سفر می‌کنند ولی ما نمی‌توانیم قصد همه افراد را شناسایی کنیم. باید فاصله بین نرخ آزاد و دولتی کم شود. به طور مثال قیمت دلار آزاد به 5000 تومان برسد تا بتوان جلوی هجوم مردم برای دریافت ارز دولتی (به فرض مثال) برای مسافرت را گرفت.
عدم تاثیر در رشد اقتصادی
بغازیان تصریح می‌کند: حذف ارز مسافرتی در شرایط فعلی در رشد اقتصادی تاثیر ندارد. من موافق گردشگری هستم اما با اوضاع فعلی افراد می‌توانند بروند اما هزینه سفر رفتن‌شان را نیز بدهند. این طور نیست که کسی آن‌ها را منع کرده باشد. نکته قابل توجه این است که اگر کسی بخواهد برای درمان برود، دوباره باید ارز درمانی راه بیندازیم و امتیازی برای این افراد قائل شویم که متاسفانه به دلیل ایراد در ساز و کارها به وضعیت قبلی باز می‌گردیم. در این شرایط حتی یک نفر از بانک مرکزی پاسخگو نبود که وقتی چنین برنامه‌ای را تنظیم می‌کردند به این موارد نیز توجه کرده بودند یا خیر. در مورد یارانه‌ها نیز جرات نداریم افراد متمول را شناسایی کنیم. اینکه بگوییم کسی که تا دیروز قیمت خانه‌اش 500 میلیون بوده و در حال حاضر به یک میلیارد تومان رسیده آیا مستلزم دریافت یارانه است یا خیر؟ مساله این است که خانه‌اش گران شده اما در میزان درآمد وی تغییری حاصل نشده است. آیا می‌توانیم به درآمد و سپرده‌های بانکی‌اش استناد کنیم یا به قیمت ماشین وی یا حتی اگر مستاجر است، بگوییم در کدام محله خانه اجاره کرده است؟ این چنین است که در این مورد نتوانستیم موفق عمل کنیم. به نظر من اگر نمی‌توانیم ارز درمانی، دانشجویی و کارهای ضروری را تامین کنیم، بهتر است ارز مسافرتی را نیز حذف کنیم ؛ زیرا این‌ها موارد اساسی هستند که به ارز دولتی نیازمندند. در این میان بسیاری از افراد که سودای سود بیشتر در سر داشتند، از کانال آژانس‌های مسافرتی و دریافت ارز مسافرتی مسافر اقدام کردند حالا همین تخلف‌ها باعث شده کسانی که به ارز مسافرتی نیاز دارند نیز متضرر شوند. این شرایط هیچ راه‌حلی ندارد جز اینکه این سیستم ارزی برداشته شوددر حالی که در شرایط تحریم و وضعیت بحران غیر از این چاره‌ای برای دولت وجود نداشته ولی به طورحتم عده‌ای در حال به جیب زدن سودهای کلان از چنین وضعیتی هستند.
