بهرام عکاشه: تهران در برابر زلزله مقاوم نیست
میزان خسارات و تلفات ناشی از مخاطرات طبیعی به میزان آمادگی جامعه در برابر واقعه بستگی دارد. تاب آور ساختن شهرها در ابعاد مختلف، راهی مناسب و کارآ به منظور تقویت ساختار شهر برای مقابله با بحران‌ها و مخاطرات‌طبیعی و غیرطبیعی است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان، بهرام عکاشه، پدر زلزله‌شناسی ایران با اشاره به تاب‌آوری پایین تهران در مقابل زلزله می‌گوید: « تهران شهری بسیار لرزه‌خیز است و از تاب‌آوری مطلوبی نیز در برابر حوادث طبیعی و غیرطبیعی برخوردار نیست. بنابراین نباید انتظار وقوع چیزی جز فاجعه را در زمان بروز زلزله‌های پرقدرت در این شهر داشت. سازمان‌های مدیریت بحران و شهرداری باید به‌گونه‌ای عمل کنند تا میزان تاب‌آوری شهر را در مقابل حوادثی مانند زلزله افزایش دهند. افکار مردم باید در ارتباط با پدیده زلزله تا حدودی آسوده باشد، اتفاقی که اکنون رخ نداده است.»
وضعیت تاب‌آوری شهر تهران در ارتباط با حوادث طبیعی و غیرطبیعی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وضعیت ناامیدکننده است، از شرق تا غرب تهران حدود 40 کیلومتر و شمال و جنوب تهران حدود 15 کیلومتر است و در آنها صدها گسل وجود دارد. ذکر این نکته ضرورت دارد که عرض شرق و غرب تهران بیشتر از شمال و جنوب آن است. گسل‌های منطقه تهران تقریبا گسل‌های شرقی و غربی و به موازات کوه‌های البرز مرکزی هستند که سازمان زمین‌شناسی کشور آنها را در منطقه تهران ردگیری کرده است. نقشه‌های این گسل‌ها در چند سال اخیر شناسایی شده‌اند. شمال تهران توانمندی زلزله بالای هفت ریشتر و جنوب تهران توانمندی زلزله شش تا 2/6 ریشتر را دارد و شرق و غرب تهران نیز در مقابل زلزله بسیار توانمند هستند. زلزله‌ای در 30 کیلومتری شرق تهران و 185 سال پیش مورخ 27 مارچ 1830 با قدرت 1/7 ریشتر رخ داد و تنها در شمیرانات 40هزار نفر کشته برجا گذاشت. در این زلزله 70 روستا در شرق جاجرود، مناطق شمیرانات و دماوند به لرزه درآمدند. بازار تهران به‌طور کلی تخریب و دیوارهای سفارت انگلستان فرو ریخت و خسارات سنگینی نیز به کاخ گلستان وارد شد. بنابراین تهران سابقه زلزله های قدرتمند را دارد و از سوی دیگر شک و تردید فراوانی در ارتباط با جلوگیری از بروز خسارت‌های فراوان نیز وجود دارد. زلزله پدیده‌ای است که خبر نمی‌کند و هنوز بشر قادر به پیش‌بینی آن نیست و تنها می‌توان در دراز‌مدت و میان‌مدت آن را پیش‌بینی کرد. در واقع اظهارنظرهای کارشناسان نیز مبتنی بر پیش‌بینی‌های دراز‌مدت و میان‌مدت است. اگر روز، هفته و ماه بروز زلزله مشخص شود در این صورت زلزله را به‌صورت کوتاه‌مدت پیش‌بینی کرده‌ایم. علم زلزله‌شناسی هنوز قادر به پیش‌بینی زلزله در بسیاری از شهرهای پیشرفته دنیا مانند کالیفرنیا، توکیو، پکن و... نیست.
تخصیص منابع به منظور بهبود وضعیت تاب‌آوری شهر تهران را در برابر زلزله چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سازمان امنیت ملی کشور در حدود 25 سال گذشته از بنده تقاضا کرد که دلایل خود را برای خطرپذیری تهران در برابر زلزله ارائه کنم و تمام مستندات در این زمینه برای مسئولان وقت ارسال و در پایان سه پیشنهاد نیز در این زمینه به سازمان امنیت ملی داده شد. اولین راه‌حل بهسازی و مقاو‌م‌سازی منازل شخصیت‌های مهم سیاسی بود. همچنین در این گزارش آمده بود برای تهران به‌عنوان قلب کشور ستاد مدیریت بحران ایجاد و در صورت امکان به جابه‌جایی پایتخت اقدام شود. ریاست‌جمهوری وقت پس از گذشت یک هفته از ارسال گزارش به شش وزیر خود دستور داد که گزارش را به‌صورت کامل بررسی و اجرا کنند. بنابراین در نهایت ستاد مدیریت بحران برای این شهر ایجاد شد. مساله اصلی آن است که تمام اقدامات روی کاغذ نوشته شده، اما در عمل شهری مانند تهران را بنا کرده‌اند که در هیچ‌ساعتی از روز امکان تردد بی‌دردسر و آسان در آن وجود ندارد. بنابراین سوال اصلی آن است که در صورت بروز حادثه چگونه می‌توان امکان امداد و نجات را در این شهر فعال کرد؟! بنابراین ساختار شهر تهران به روشنی مشخص کرده که امکان امداد و نجات اثربخش در لحظات اولیه بروز زلزله در شهر صفر‌درصد است. این درحالی است که چهار ساعت اولیه از زمان بروز زلزله مهم‌ترین ساعات برای امدادرسانی موثر امداد و نجات به مصدومان حادثه زلزله در تهران است. این شهر مملو از ساختمان‌های بلند مرتبه، خیابان‌های باریک و کوچه‌های غیرقابل تردد است. از سوی دیگر جمعیت زیاد و خودروهای فراوان انباشته شده در شهر نیز در نهایت در روز و شب امکان امداد و نجات را در آن به صفر‌درصد تقلیل داده است. برخی ممکن است احتمالات بنده در مورد امکان امداد و نجات را ناشی از بدبینی قلمداد کنند، اما نحوه امدادرسانی به زلزله غرب کشور گواه خلل و مشکلات فراوان در این خصوص است. به‌عنوان مثال مردم این مناطق همچنان در وضعیت ناگوار و مشکلی زندگی می‌کنند. ذکر این نکته ضروری است که زلزله کرمانشاه در پایتخت کشور رخ نداده و شهری مرزی را تحت‌تاثیر خود قرار داده است. بنابراین اگر پایتخت کشور دچار مشکل شود سوال آن است که از چه مجراهایی می‌توان به آن کمک کرد؟! البرز مرکزی که تهران در دامنه جنوبی آن قرار گرفته فوق‌العاده آسیب‌پذیر است و کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده البرز هرسال یکی دو میلی‌متر افزایش ارتفاع پیدا می‌کنند. در سه قسمت اطراف تهران کوه‌های فعال وجود دارند. اکنون در منطقه تهران هر روز یک زلزله رخ می‌دهد، اما شدت و قدرت قابل‌لمس برای شهروندان ندارند، زیرا یک و دو ریشتر بیشتر نیستند. سراسر البرز از البرز شرقی تا غربی و مرکزی در این زمینه فعال و کوه‌های البرز امروز به شکل یک حلقه بازشده هستند که عواملی از شمال و جنوب به این رشته‌کوه‌ها فشار می‌آورند.
مدیریت بحران در شهر چگونه به افزایش تاب‌آوری در مقابل زلزله کمک می‌کند؟
وخامت وضعیت شهر تهران برای اسماعیل نجار، رئیس ستاد بحران کشور نیز مشخص شده است. امروز تهران شهری با 70 شهر کوچک و بزرگ اقماری است که بیشتر آنها در معرض خطر زلزله هستند و جمعیت‌میلیونی دارند. در حال‌حاضر سه تهران در قالب کلانشهر تهران وجود دارند. یکی از آنها تهران اصلی در غالب شهر است که شهرداری به آن خدمات می‌دهد. تهران دیگر آن شهرهایی است که غالبا روستاییان مهاجر در آن زندگی می‌کنند و غالب ساکنان آن از اقشار کم‌بضاعت هستند و تهران سوم شهرک اقماری چسبیده به تهران مانند کرج است. اکثر جمعیت شهر تهران را افرادی تشکیل می‌دهند که معتقدند باید دست به دعا بود تا اتفاق بدی برای تهران نیفتد، اما برای جلوگیری از بروز حادثه نیز هیچ‌اقدامی نمی‌کنند. در واقع غالب مسئولان و مردم فراموش کرده‌اند زلزله تهران در نهایت رخ خواهد داد و امکان دارد از نظر میزان مرگ و میر در دنیا رکورد دار باشد. سازمان‌های هلال‌احمر و مدیریت بحران سال‌های زیادی است که در کشور وجود دارند، اما در عمل مشاهده می‌شود که توانایی مقابله با شرایط سخت را ندارند. وضعیت شهری تهران نیز به‌گونه‌ای است که حرکت در آن در زمان امدادرسانی بسیار مشکل است. این وضعیت مختص تهران نیست و در شهرهای دیگری مانند اصفهان و مشهد نیز امکان تردد شهری آسان وجود ندارد، اما خوشبختانه اصفهان شهری زلزله‌خیز نیست. این وضعیت در خراسان رضوی، جنوبی و شمالی به‌گونه‌ای دیگر است و وضعیت بسیار بدی از نظر زلزله خیزی داریم. در شهرهای اطراف زاگرس و آذربایجان‌غربی و شرقی نیز شاهد وضعیت بدی از نظر لرزه پذیری هستیم و از بندرعباس تا غرب ایران تماما زلزله خیز هستند.
