سلطه ساختمان‌های نیمه‌کاره بر فضای شهری
بر‌اساس آمار موجود تا‌کنون بیش از هزار پروژه ساختمانی در مراحل مختلف شامل گودبرداری، اسکلت‌بندی، ستون‌گذاری، سقف‌زنی و سفت‌کاری تعطیل یا به حکم مراجع قضایی از ادامه فعالیت منع شده‌اند.
در این بین مناطق ۳، ۲ و ۱ به ترتیب پرچمدار هستند. نکته حائز اهمیت این است که پیشینه قدیمی‌ترین پروژه‌های ساختمانی رها شده در شهر به ۴۰ سال پیش در سال‌های ۱۳۵۳ برمی‌گردد. از دیدگاه کارشناسان آنچه در حوزه ساختمان‌های نیمه کاره مورد توجه است، روند صعودی تعداد این ساختمان‌ها در سطح شهر تهران بر‌خلاف توسعه مدیریت شهری و تقویت نظام نظارتی است. شاهد این ادعا بررسی تعداد ساختمان‌های نیمه‌کاره مربوط به چند دهه گذشته است. به گزارش دنیای اقتصاد، این آمار نشان می‌دهد: در حال حاضر ۱۰ درصد پروژه‌های بیش از ۱۰ سال رها شده مربوط به سال‌های ۵۳ تا ۷۹ است، در حالی که بیش از ۴۰ درصد ساختمان‌های نیمه‌کاره و گودهای ۵ ساله موجود، متعلق به سال‌های ۸۵ تا ۸۹ است. همین امر گواه شیوع یک آسیب جدی در حوزه شهرسازی است که مستقیما ایمنی شهر و امنیت اجتماعی را نشانه گرفته است.
در عین حال بررسی‌ها نشان می‌دهد: بخش قابل ملاحظه‌ای از ساختمان‌های رها شده، فاقد پروانه یا نامعلوم از تاریخ صدور پروانه هستند که گاهی در بین آنها بناهایی با مالکیت دولتی نیز به چشم می‌خورد. از این رو باید ساز‌و‌کاری برای منع اعطای مجوز گودبرداری بر اساس پیش‌پروانه تعریف شود. کارشناسان ایمنی و مدیریت بحران معتقدند: از آنجا که حفاظت مداوم از گودبرداری و ساختمان‌های همجوار آن امری ضروری است، در صورت عدم پایش وضع موجود و نادیده گرفتن ضوابط و دستورالعمل‌های حفاظت از گود، منجر به خسارات جبران‌ناپذیری اعم از نشست‌های احتمالی، کاهش ظرفیت باربری و تغییر مکان‌های جانبی شده که حتی موجب ایجاد ترک در سازه‌های مجاور گود و خطر‌آوار آن می‌شود.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران نیز معتقد است پروژه‌های ساختمانی نیمه کاره رها شده در پایتخت فضاهای نا ایمن شهری را شکل داده‌اند که مدیریت شهری برای ساماندهی آن اختیارات لازم را ندارد. محمد سالاری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران د‌رخصوص مشکلات ساختمان‌های نیمه‌کاره و رها شده در سطح شهر تهران می‌گوید: یکی از مشکلاتی که تهران با آن روبه‌رو است، ناایمن بودن فضاهایی است که در سطح شهر رها شده است. از جمله ساختمان‌هایی که تخریب شده و به جای آن ساختمانی احداث نشده یا اینکه ساختمان‌های در حال احداث که نیمه‌کاره رها شده است.
او ادامه می‌دهد شورای شهر و شهرداری تهران با مجموعه اختیاراتی که در رابطه با فضاهای شهری دارند، نمی‌توانند در این زمینه اقدام قابل توجهی انجام دهند و چالش اصلی به قوانین این بخش مربوط است. املاک و فضاهای رها شده در شهر متعلق به مالکان دولتی و خصوصی هستند که البته بخش عمده‌ای از مالکیت آن به بخش خصوصی تعلق دارد. رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران تاکید می‌کند: طبق قانون، مالک ساختمان اختیاراتی دارد که نمی‌توانیم آن را ملزم کنیم که حتما آنجا را بسازد. شهرداری در نهایت می‌تواند نسبت به ساماندهی و محصور کردن این فضاها اقدام کند. این عضو شورای شهر تهران با اشاره به دستورالعمل معاونت شهرسازی برای اخذ پروانه ساخت وساز می‌گوید: طبق مقررات معاونت معماری و شهرسازی افرادی که برای اخذ پروانه ساخت به شهرداری مراجعه می‌کردند برای اینکه مهلت پروانه آنها تمام نشود ملزم بودند تا ملک را تخریب و عملیات گود برداری را انجام دهند. در صورت انجام این اقدامات، پروانه آنها ابطال نمی‌شد و این مساله باعث شد تا گودهای بلاتکلیف نیز به فضاهای رها شده در سطح شهر اضافه شود که مشکلاتی برای ساختمان‌های همجوار و تردد شهروندان ایجاد شده است.
سالاری اضافه می‌کند: از شهرداری درخواست کردیم، تخریب ساختمان و پر کردن گود تا سطح خیابان را ملاک شروع عملیات برای اخذ پروانه ساخت در نظر بگیرند که این موضوع هم‌اکنون پذیرفته شده و دیگر مشکل گودهای پرخطر در تهران را نخواهیم داشت.البته هنوز هم گودهایی در تهران هستند که تعیین تکلیف نشده‌اند و به‌عنوان یک چالش به حساب می‌آیند. او در ادامه با اشاره به تغییر مقررات ملی ساختمان بیان می‌کند: با تغییراتی که در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان اتفاق افتاده و اکنون در سطح دولت مطرح است، مشکل ساختمان‌های رها شده نیز حل خواهد شد و موضوع دو مرحله‌ای شدن صدور پروانه اگر تایید شود، مالک با ارائه نقشه معماری می‌تواند پروانه شهرداری را دریافت و عوارض را بپردازد و تا زمانی که سرمایه لازم برای ساخت ملک تامین نشده، اقدام به تخریب ساختمان نکند. رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران می‌گوید: طرح دو مرحله‌ای شدن صدور پروانه ساختمان، به زودی در دولت تصمیم‌گیری و ابلاغ خواهد شد.
دو مرحله ای شدن صدور جواز ساختمانی باعث می‌شود سرمایه گذاران ساختمانی ضمن نجات از فرآیند پیچیده، وقت گیر و هزینه‌زای ناشی از صدور تک مرحله‌ای جواز ساخت (پروانه ساختمانی) بتوانند در قالب پروسه جدید از ۱۰ مزیت پروانه‌های جدید بهره‌مند شوند. در پروسه جدید دو پروانه شهرسازی و ساخت ارائه می‌شود. در روال گذشته که تا زمان فعلی نیز جاری است، یک پروانه تحت عنوان پروانه ساختمانی ارائه می‌شود اما از آنجا که سازنده برای دریافت پروانه ساختمانی از شهرداری در روال فعلی پروسه زمانی ۶۰ روزه کوه مجوزها را باید پشت سر بگذارد که بتواند در نهایت پروانه ساختمانی را دریافت کند. در واقع شهرداری برای صدور پروانه ساختمانی به اخذ یکسری پیش مجوزها از دستگاه‌های مختلف شامل مجوزهای فنی و مهندسی نیاز دارد. به این ترتیب در مسیر طی کردن کوه مجوزها در عمل دو ماه طلایی از یک پروسه ۱۲ تا ۱۸ ماهه ساخت وساز فقط صرف اخذ مجوزها می‌شود که بررسی‌ها نشان می‌دهد زیان‌هایی را به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کند.
