زلزله، آلودگی هوا و غفلت مسوولان، مثلت کشنده تهرانی‌ها
زلزله و آلودگی هوا دو ترس بزرگ شهروندان تهرانی هستند که می‌شد با رعایت چند اصل اساسی در زندگی شهری آنها را حل کرد اما غفلت مسوولان، این دو معضل اساسی را به دو چالش لاینحل مبدل کرده است.
اقتصاد آنلاین- فائزه مومنی؛ زلزله و آلودگی هوا دو معضل اینروزهای شهروندان تهرانی است. یکی زمین را برای او ناامن می‌کند و دیگری هوا را. آلودگی هوا به مرور جانش را می‌گیرد اما زلزله به یکباره همه چیز را نابود می‌کند.
مطابق با مطالعاتی که با عنوان «تهیه گزارش وضعیت محیط زیست شهر تهران» اوایل دهه 90 از سوی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران انجام شده (از آن زمان تاکنون هیچ مطالعه جامع و کاملی درباره سطح آسیب‌پذیری شهر تهران در برابر زلزله و میزان تاب‌آوری آن در برابر زمین‌لرزه احتمالی بزرگ که هر 100 تا 150 سال رخ می‌دهد انجام نشده است) با توجه به برآوردهای انجام شده از میزان بزرگی و شدت زمین‌لرزه ناشی از فعالیت هر یک از سه گسل مشا، ری و شمال تهران، در صورت وقوع زلزله با بزرگای 6.7 تا 7.2 ریشتر از 10 تا 55 درصد ساختمان‌ها و بناهای شهر تهران تخریب می‌شوند و از 0.3 تا 6 درصد جمعیت شهر تهران نیز از بین می‌روند. به این معنا که در صورت وقوع زلزله ناشی از فعالیت هر یک از این سه گسل با بزرگی عنوان شده، دست‌کم 500 هزار نفر جان خود را در اثر تخریب ساختمان‌ها بدون در نظر گرفتن تلفات ثانویه از دست می‌دهند.
به گفته محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران، «آسیب‌پذیری ساختمان‌های نوساز» در کنار محله‌های فرسوده را ضعف اصلی در «تاب‌آوری» پایتخت مقابل زلزله است. نه تنها ساکنان بافت فرسوده تهران با تهدید ناشی از زلزله بزرگ روبه‌رو هستند بلکه ساختمان‌های جدید و کم‌سن نیز به لحاظ تاب‌آوری در برابر زلزله بزرگ در وضعیت مناسبی قرار ندارند.
رئیس پارلمان شهری تهران 6 منطقه تهران شامل مناطق 9، 10، 12، 17، 16 و 14 را دارای خطرپذیری بالا و مناطق 7، 8، 13، 15، 18، 19 و 20 را دارای خطرپذیری متوسط معرفی کرد.
همین‌طور به‌کارگیری مصالح ساختمانی منطبق با استانداردهای بین‌المللی، مقاوم‌سازی اماکن و مراکز امدادرسانی، ممنوعیت ساخت‌وساز در حریم اول گسل‌های شمالی و جنوبی تهران، کاهش بار تراکمی محله‌های پرتراکم به ویژه بافت فرسوده نیز جزو مهمترین تکالیف و راهکارهای افزایش تاب‌آوری شهر تهران عنوان شده است. علاوه بر این مدیریت شهری وظیفه دارد از ساخت‌وساز در شیب‌های تند پرهیز و ضوابط و مقررات ساخت‌وساز اصولی و مقاوم در کل پهنه شهری را اعمال کند.
همچنین محوطه‌های باز و تجهیزشده درون محله‌ای را برای ایجاد مراکز امداد و نجات در هنگام بروز زلزله ساماندهی و در نهایت سازه‌ها و تاسیسات شهری را ایمن‌سازی کند.
گنجاندن این تکالیف در اسناد فرادست شهری در حالی است که بررسی‌هایی که دوماه پیش و در دوره جدید مدیریت شهری درباره میزان تحقق این تکالیف انجام شده، نشان می‌دهد پایتخت به‌دلیل عدم اجرای تکالیف مرتبط با ایمن‌سازی شهر در برابر حوادث غیرمترقبه در برابر زلزله بزرگ احتمالی فوق‌العاده آسیب‌‌پذیر است.
مقاوم‌سازی و آموزش؛ دو کلید مقابله با زلزله
اما آرش میلانی عضو کمیسیون، سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران معتقد است که در مواجه با بحران زلزله در تهران آمادگی و آموزش بسیار پر اهمیت است. 80درصد پهنه کشور ما بر روی گسل قرار دارد و نمی‌شود از زلزله به جایی فرار کرد. هیچ مرجع علمی هم نمی‌تواند بگوید به دلیل اینکه گسل فعال شده، پیش‌بینی کند که زلزله می‌آید یا نه.
او به اقتصاد آنلاین می‌گوید: بحث اصلی و مهم که البته در دراز مدت محقق می‌شود مقاوم‌سازی ساختمان‌ها است. شورای شهر باید از حقوق مردم در این امر پاسداری کند. نقشه گسل‌های تهران درطرح تفصیلی گنجانده شده است و این بسیار اقدام موثر و خوبی است. همه مالکان و کسانی که می‌خواهند خانه بخرند و یا بسازند باید بدانند که خانه‌اشان بر روی گسل است یا نه. گسل روی قیمت مسکن باید اثر بگذارد.
میلانی با اشاره به اینکه آموزش، نیاز به زیرساخت دارد و این زیرساخت باید از طریق آموزش و پرورش تامین می‌شده است، ادامه می‌دهد: از آموزش و پرورش انتظار می‌رود زیرساخت‌های آموزش مقابل با بحران را فراهم کند که البته نیاز به هزینه بالا دارد.کم‌کاری‌های که شده را باید در آموزش‌های آموزش و پرورش جستجو کنیم.
به گفته رییس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران، آموزش‌هایی هم باید از طریق سازمان های پیشگیری بحران در غالب مانور انجام می‌شود که بسیار پر اهمیت است. در تمام کشورهای دنیا آموزش‌ها با مانور به دانشجویان و مردم داده می‌شود؛ برخی با اطلاع برخی بدون اطلاع. در این زمینه‌ها بسیار عقب‌ماندگی داریم و شهرداری، شورای شهر و دولت باید با همکاری و به هر نحوی که شده این موضوع را پیگیری و جبران کنند.
مجید فراهانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران نیز معقتد است که مدیریت بحران به‌لحاظ سیستمی، دارای سه فرآیند و بخش مهم است که عبارتند از فرآیند پیش، حین و بعد از بحران، هر سه بخش نیاز به مدیریت جدی دارد تا بتوان در کل فرآیند مدیریت بحران موفق بود.
او می‌گوید: در بخش فرآیند پیش از بحران موضوع مهم بحث نوسازی بافت فرسوده، مدارس و اماکن عمومی براساس اصول و آیین‌نامه‌های سازمان نظام مهندسی است. در شرایط فعلی که پانزده درصد جمعیت تهران روی بافت فرسوده زندگی میکنند در صورت وقوع زلزله بالای 6 درصد بیشترین آسیب مربوط به بافت فرسوده خواهد بود.
به گفته فراهانی اگر ژاپنی‌ها امروز دغدغه زلزله ندارند علت آن است که ساخت بافت مسکونیشان براساس اصول و مقاوت در برابر زلزله بوده و تمام آیتم‌ها در ساخت، در نظر گرفته می‌شود.در بخش فرآیند‌های پیش از مدیریت بحران نیز ساختمان‌های بلند مرتبه هم دارای اهمیت هستند خوشبختانه شورای شهر در‌این‌زمینه مصوبه‌ای دارد و اساسا سازندگان اجازه ندارند روی گسل و در حریم آن هابرج‌سازی کنند.
فراهانی اضافه می‌کند: در زمان مدیریت قبلی به شکل غیر‌قانونی به 400 برج روی گسل اجازه ساخت‌وساز داده‌اند و باید تمهیدات ویژه‌ای در‌این‌راستا به کار برده شود. مسئله بعدی مدیریت بعد از بحران است و در این رابطه ساخت سوله‌های مدیریت بحران و منطقه ویژه بحران برای اسکان میلیونی شهروندان تهرانی دارای اهمیت است.
او با اشاره به کمبود شدید سوله بحران در تهران، ادامه می‌دهد: براساس برنامه، باید 305 سوله بحران ساخته می‌شد اما فقط 102 سوله بحران در تهران ساخته شده است که تقریبا نزدیک به نیمی از آنها تغییر کاربری داده‌اند. سوله‌ها باید پس گرفته شوند و نباید در اختیار شهربازی و سرزمین لی لی پوت‌ها قرارگیرند! از‌سوی‌دیگر، باید مناطق وسیعی برای اسکان زلزله زدگان اختصاص داده شود. همچنین حدود یک ماه پیش در تذکری تشریح کردم که گزارشات بین‌المللی درباره زلزله باید به روز‌رسانی شود این گزارش سال 2000 تهیه شده است و با توجه به تغییرات صورت گرفته در تهران باید دوباره تهیه شود.
آلودگی هوا؛ کشنده‌تر از زلزله
طبق اعلام اداره سلامت هوای وزارت بهداشت پارسال ۴۸۱۰ نفر فقط در شهر تهران بر اثر آلودگی جان باخته‌اند و ۳۳ هزار و ۵۰۰ نفر در سطح کشور که البته باید سونامی سرطان را که در آینده کشتگان بسیار برجا خواهد گذاشت، به آن افزود.
در وقوع زلزله، ما هیچ دخالتی و تأثیری نداریم، اما همه علت و مسئولیت آلودگی به عهده ماست. ما نمی‌توانیم جلوی زلزله را بگیریم، اما جلوی آلودگی را، چرا.
آلودگی هوای تهران جدی‌تر از آن است که بخواهد مشمول زمان شود. طی هفته‌های گذشته چندبار هوای تهران از مرز اخطار و هشدار گذشته و به مرحله خطرناک رسید. در این شرایط معمولاً دستور تخلیه شهر را می‌دهند اما آیا می‌توان شهر ۱۰ میلیونی را تخلیه کرد؟
جمعیت این شهر از ۳ میلیون نفر در سال ۵۵ به بیش از ۱۰ میلیون نفر،جمعیت استان به حدود ۱۷ میلیون نفر و شمار خودروهای شهر از ۳۰۰ هزار دستگاه در سال ۵۵ به حدود ۴ میلیون دستگاه رسیده است. انباشت آلایندگی در آن به مثابه بمب شیمیایی عمل می‌کند.
به گفته رئیس کمیته بودجه و نظارت شورای شهر تهران آلودگی هوای تهران سالانه ۱۲ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان هزینه دارد که شاید اگر این هزینه‌ها صرف برقی کردن خودروها می‌شد، ظرف مدت کمی آلودگی از تهران می‌رفت.
علت آلودگی هوای تهران چیست؟
براساس آمار سایت کنترل کیفیت هوای شهر تهران دلیل عبور هوای شهر تهران از مرز سلامت افزایش غلظت ذرات معلق در هوا است. اما عامل اصلی تولید ذرات معلق چیست؟
طبق گزارش سیاهه انتشار هوای شهر تهران که توسط سازمان کنترل کیفیت هوای تهران منتشر شده است عامل تولید 70 درصد ذرات معلق شهر تهران وسائل نقلیه هستند و فقط 15 درصد آن توسط کارخانه ها و نیروگاه و موتورخانه ها و سایر منابع ساکن تولید می شود.
در این بین مهمترین عامل تولید ذرات معلق خودروهای گازوئیلی هستند که در سطح شهر تردد میکنند اعم از اتوبوس ها و کامیون ها.
طبق آمار 55 درصد کامیون های شهر تردد فرسوده هستند که این تعداد کامیون فرسوده 89 درصد آلودگی ناشی از خودروهای فرسوده را تولید میکنند. همچنین در بین اتوبوس های شرکت واحد 22 درصد فرسوده هستند که 48 درصد آلودگی ناشی از اتوبوس‌های شرکت واحد را تولید میکنند.
این آمارها نشان می‌دهد مهمترین عامل آلودگی هوای شهر تهران وسائل نقلیه فرسوده‌ای هستند که در شهر تردد می کنند و اولویت‌دارترین راه برای کاهش آلودگی هوای تهران از رده خارج کردن این خودروهای فرسوده است.
آلودگی هوا انسان‌ساز است
رییس کمیته محیط‌زیست شهر هم معتقد است که زلزله اتفاقی طبیعی است که وقوع آن در کنترل انسان نیست اما آلودگی هوا انسان‌ساز و قابل کنترل است.
میلانی می‌گوید: آلودگی هوا قابل حل است اما باید در قالب برنامه‌ای دراز مدت و مدون برای هر عنصری که در این موضوع سهم دارد، آن را حل کرد. برای مثال صنایع در آلودگی هوای تهران 10درصد سهم دارند اما اگر زیست‌‌پذیری شهر تهران پایین بیاید،خود این صنایع از لحاظ اقتصادی با مشکل مواجه خواهند شد، پس باید برنامه‌ای تدوین شود تا آنها عوارض آلایندگی خود را پرداخت کنند نه اینکه فقط به میزان سهم آنها توجه شود.
البته به گفته او یک سوی این ماجرا خود مردم و شهروندان هستند. بسیاری اوقات رفتارهای مدنی شهروندان می‌تواند تاثیرگذار باشد و مسوولان را برای اجرای یک طرح یا قانون تحت فشار قرار داده و آنها را به این سمت هدایت کنیم. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، عدم استفاده از خودروهای شخصی و کاهش مصرف بنزین از مواردی است که شهروندان باید موردتوجه قرار دهند.
به گفته کارشناسان 80 درصد آلایندگی‌ها مربوط به خودروهای بنزینی است و رعایت شهروندان می‌تواند نقش مهمی در کاهش این نوع از آلودگی‌ها داشته باشد.
میلانی با بیان اینکه موضوع حمل و نقل عمومی و ریلی در اولویت شورای شهر و شهرداری قرار دارد، تاکید می‌کند: شهردار تهران نسبت به این موضوع حساسیت ویژه دارند و شورا نیز هر کجا که لازم باشد به خصوص در تخصیص اعتبارات و بودجه شهرداری را همراهی می‌کند تا حمل و نقل عمومی توسعه یابد.
