پاییزهای آینده را قضاوت نکنید
دیروز رسانه‌ها اعلام کردند که روند آلودگی هوا و روزهای ناسالم در تهران همچنان ادامه خواهد داشت.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، این در حالی است که همچنان مردم تهران چشم‌انتظار بارش بارانند تا شاید فرجی باشد برای این آلودگی هوا. با این حال و با وجود پیش‌بینی‌هایی که سازمان هواشناسی در هفته قبل در مورد بارش باران و ابری بودن هوا در پایتخت داشت، تهرانیان هفته گذشته همچنان با روزهایی آفتابی و البته آلوده مواجه بودند. این مساله باعث شده تا این شایعه مطرح شود که آلودگی هوا باعث می‌شود تا ابری تشکیل نشود و آلودگی هوا افزایش همچنان روندی صعودی را داشته باشد. اما اینکه واقعا آلودگی هوا چه تاثیری برکاهش بارندگی‌ها دارد موضوعی است که آن را با احد وظیفه، معاون پیش‌بینی سازمان هواشناسی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
آقای دکتر، چند روز گذشته شاهد بودیم که هواشناسی اعلام کرده بود هوای تهران طی چند روز آتی ابری و بارانی خواهد بود. اما در عوض نه‌تنها هوا صاف و آفتابی شد که شاهد افزایش آلودگی هم در این روزها بودیم. این همه تفاوت و اختلاف از کجا ناشی می‌شود؟
اول اجازه دهید به ارتباط بین صاف بودن هوا و افزایش آلودگی اشاره کنم. برمبنای اصول هواشناسی، تمامی پدیده‌های جوی مثل بارش به نوعی با حرکت‌های صعودی جریان هوا در ارتباطند. یعنی اگر این صعود جریان هوا وجود نداشته باشد، اصولا شاهد هیچ پدیده خاصی نخواهیم بود. مثلا با صعود هوای گرم به سطوح بالاتر، در سطحی، میعانات جوی شکل می‌گیرد. در هوای صاف و آفتابی چون حرکت جریان هوا کمتر و ناچیز است، هوای گرم بالاتر نمی‌رود ودرهمان سطح زمین باقی می‌ماند. از سویی در اوایل روز و هنگام طلوع خورشید لایه‌های بالایی جو به دلیل برخورد اشعه‌های نور خورشید گرم‌تر از لایه‌های زیرین می‌شود. با شروع روز و آغاز فعالیت‌های انسانی و مصرف سوخت، دمای هوای سطح زمین زیاد می‌شود. این هوای گرم هنگام صعود و حرکت به سمت بالا یا هنگام جابه‌جایی به وسیله باد با لایه‌ای هم دما از هوا که توسط تابش خورشید در طبقات فوقانی جو تشکیل شده برخورد کرده و این مانع صعود و تبادل هوا می‌شود. نتیجه آن تشکیل یک سطح پوششی بالای شهر است که با گذشت زمان و افزایش فعالیت‌های انسانی و به دلیل حبس هوادر زیر این لایه مواد آلاینده تولیدشده در سطح زمین باقی مانده و بالا نمی‌روند. این همان وارونگی هواست. در تهران هم به دلیل حجم بالای خودروها و انواع فعالیت‌های انسانی و ماشینی، در روزهای صاف اکثرا شاهد وارونگی هوا هستیم.
و قسمت دوم سوال... اینکه چرا اصولا پیش‌بینی‌ها تا این حد مختلف و متفاوت هستند؟
ببینید بخشی از این اختلاف و تفاوت‌ها به مقیاس پیش‌بینی مرتبط است. مثلا گفته می‌شود البرز و زاگرس ابری و بارانی است. خب مردم شهرهای این مناطق انتظار بارش دارند درحالی که این مناطق، حیطه‌های وسیعی را شامل می‌شود که ممکن است این شهرها شامل آن نشوند. از سویی نمی‌توان منکر این مساله بود که گاهی نیز این اختلاف‌ها به دلیل غلط بودن پیش‌بینی‌هاست که بخش اعظم آن به قدیمی بودن نرم‌افزارهای سازمان هواشناسی مربوط است. البته در همین خصوص قراردادی برای به‌روز کردن نرم‌افزارمان بسته‌ایم که با نصب آنها می‌توانیم هم در بازه‌های زمانی کوتاه‌تر- مثلا هر چند ساعت یک‌بار- وضعیت هوا را اعلام کنیم و هم آن را به شکل نمودارهای گرافیکی درآوریم.
سوال بعدی ما به موضوع آلودگی هوا برمی‌گردد. هواشناسی هم می‌تواند آلودگی هوا را پیش‌بینی کند؟
بله. از چند سال قبل با توافقی که با راهنمایی و رانندگی داشتیم قرار شد جدول مقدار آلودگی هوا را تا 4 روزآتی به آنها بدهیم و این نهاد هم بتواند برای تردد خودروها و اعمال محدودیت‌هایی که بتواند مدنظر آنها باشد برنامه‌ریزی کند. الان هم یک بولتن روزانه برای این منظور داریم که به نهادهای مرتبط ارسال می‌کنیم.
در طول این چند سال محدودیت‌هایی که راهنمایی و رانندگی در روزهای آلوده اعمال کرده توانسته حجم آلودگی را کم کند؟
واقعا نمی‌توان به طور دقیق در این مورد اظهارنظر کرد. چون آلوده بودن هوا به عوامل زیادی مرتبط است که یکی از آنها خودروهاست. از سویی ممکن است ایستگاه‌های سنجش آلودگی در نقاطی مانند اتوبوس‌ها باشد یا نقاط پرتردد؛ ضمن اینکه بخشی از آلودگی هوا ناشی از آلودگی روزهای قبلی است. می‌خواهم بگویم پاسخ به این مساله نیازمند تحلیل پیچیده‌ای است که چندان ساده نیست. بنابراین ترجیح می‌دهم در این مورد اظهارنظری نکنم.
اما فکر می‌کنم بتوانید این سوال را جواب دهید. اینکه در 8 ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، آلودگی هوا و روزهای آلوده کمتر شده است یا بیشتر؟
زیاد تغییر محسوسی نداشته‌ایم. تقریبا شرایط روزهای آلوده مثل سال گذشته بوده است. البته برخی از شاخصه‌ها کاهش داشته است. آنهم شاید به این خاطر باشد که مقدار بنزن موجود در بنزین کمتر شده است ولی در مجموع روزهای آلوده و مقدار آن در پایتخت، چندان تغییری نداشته است.
اصولا آلودگی هوا می‌تواند نقشی در کاهش بارندگی‌ها داشته باشد؟
بستگی دارد. به همین سادگی نمی‌توان به این سوال پاسخ داد. چون آلودگی معمولا در سطح زمین است و پدیده‌های هواشناسی در ارتفاع 4-3 هزار کیلومتری از زمین رخ می‌دهند. بنابراین در سطح کلان، آلودگی نمی‌تواند چندان در بارش باران موثر باشد. ولی در عین حال ممکن است میزان آلودگی در مناطقی و محله‌هایی به حدی افزایش پیدا کند که باعث کاهش بارندگی شود ولی همان طور که گفتم اینها محلی است و نمی‌توان با قطعیت در مورد آنها صحبت کرد. البته ذرات معلق در هوا می‌توانند به نوعی بارش را تحت تاثیر قرار دهند. مثلا یک فرضیه این است که در مناطقی که رطوبت زیاد است، قدر باروری ابرها افزایش پیدا می‌کند ولی در مناطقی که رطوبت کمتر است، آلودگی هوا باعث کاهش باروری می‌شود.
پس با این حساب در تهران هم که جزو مناطق خشک و کم‌رطوبت تلقی می‌شود، باید شاهد کاهش بارندگی ناشی از آلودگی باشیم...
گفتم که... برای اظهارنظر قطعی باید مطالعات کاملی انجام شود که تاکنون چنین پژوهش‌هایی در مورد کلانشهرهای ما انجام نشده است. مثلا در یکی از مقالاتی که در مورد یکی از کلانشهرهای کشور چین انجام شده، مشاهده کرده‌اند که با کاهش «دید» افقی شدت بارندگی نیز کاهش پیدا کرده است و از روی همین مساله نتیجه گرفته‌اند که چون کاهش دید به خاطر افزایش آلودگی است، کلا کاهش آلودگی باعث کاهش باروری ابرها در این منطقه شده است ولی چیزی که مسلم است این است که به هر حال آلودگی هوا تا حدودی روی کاهش بارندگی تاثیرگذار است ولی این تاثیر برای هر منطقه و هر شهر متفاوت است.
هر سال که می‌گذرد شاهد آن هستیم که پاییزها خشک‌تر و زمستان‌ها دیرتر آغاز می‌شوند. یعنی به زبان عامیانه در پاییز شما احساس می‌کنید در فصل تابستان هستید. چرا اینچنین شده است؟
ببینید، این یک پدیده کلی در کشور ما است. واقعیت این است که ایران حدود 15 سالی است که با خشکسالی دست به گریبان است. البته این خشکسالی فراز و نشیب‌هایی هم داشته ولی کلا کشور با خشکسالی روبه‌رو بوده است. در این بین سال‌هایی بوده‌اند که بارش در آنها در پاییز کم بوده ولی در زمستان یا بهار جبران شده است. امسال هم از این قاعده مستثنی نیست. تا امروز پاییز خشکی را داشته‌ایم. پیش‌بینی ما این است که تا 70 درصد شرایط در زمستان نرمال باشد ولی این فقط پیش‌بینی است. ممکن است شرایط اقلیمی به هر حال به گونه‌ای به هم بریزد که تمام معادلات ما را تغییر دهد اما اینکه بخواهیم بگوییم چون پاییز امسال پاییز خشک و کم بارانی بوده، پس از این پس باید منتظر پاییزهایی مانند بهار و تابستان باشیم، فرضیه درستی نیست.
