فشار آبزی‌پروران به محیط‌زیست
آبزی‌پروری امروزه یکی از مهم‌ترین منابع تولید مواد غذایی مورد نیاز انسان و همچنین مطمئن‌ترین راهکار برای کاهش فشار بر ذخایر آبزیان و صید بیش از اندازه از منابع آبی اعم از دریا و رودخانه‌هاست.
چند روز پیش معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان شیلات ایران اعلام کرد که صادرات آبزیان از ۲۶۰میلیون دلار در سال ۹۱ به ۴۱۲میلیون دلار در پایان سال ۹۵ رسید. سیاست‌های شیلات در چند سال گذشته، توسعه هرچه بیشتر و پایدارتر صید و صیادی و صنعت آبزی‌پروری در جامعه است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، شیلات همانند سایر بخش‌های کشاورزی در برنامه‌های مختلف توسعه اهمیت بسزایی دارد. اهمیت شیلات به‌دلیل سهم آبزیان در تامین بخشی از امنیت غذایی و نیاز روزانه پروتئین مصرفی جامعه روزبه‌روز در حال گسترش است. توجه به ظرفیت‌های بالقوه بخش شیلات، برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های لازم در زمینه جذب سرمایه از یک سو و ارتقای بهره‌وری سرمایه از سوی دیگر امری ضروری است. برنامه ریزی برای دستیابی به اهداف و ارتقای شاخص‌های مصرف آبزیان نیز نیازمند اقدامات متنوع زیر ساختی، تحقیقاتی، آموزشی، فرهنگی، اطلاعاتی و غیره در سطح ملی و منطقه‌ای است.
وضعیت آبزی‌پروری در ایران
با توجه به ارزآوری و اشتغال‌زایی زیاد صنعت پرورش ماهی، این صنعت می‌تواند گامی در مسیر رهایی از اقتصاد و صادرات تک محصولی باشد. طبق گفته مسئولان، صید ماهی از 500هزار تن در سال 91 به 610هزار تن در سال 95 افزایش یافته است. آبزی پروری از 238هزار تن به 470هزار تن افزایش یافت و در مجموع از 830هزار تن به یک‌میلیون و 70هزار تن رسیده است. همچنین تعداد شاغلان از حدود 200هزار نفر به 220هزار نفر افزایش یافته و سرانه مصرف آبزیان از 5/7 کیلو گرم به 6/10 کیلوگرم رسیده است. این در حالی است که این عدد در دنیا 20 کیلوگرم است که باید اقدامات لازم برای افزایش این سرانه در خانواده‌ها انجام شود. براساس برنامه سال 96 میزان تولید شیلات باید به یک‌میلیون و 100هزار تن برسد که بیش از 54درصد آن متعلق به صید و نزدیک به 46درصد به آبزی پروری تعلق دارد. از آنجا که امکان افزایش عرضه محصولات آبزیان خوراکی از دریاها تقریبا منتفی می‌باشد، افزایش تقاضا برای آبزیان می‌باید از طریق آبزی‌پروری تامین گردد. توسعه آبزی‌پروری همچنین نقش مهمی در افزایش اشتغال، ارزآوری و توسعه روستایی ایفا می‌کند. هر چند ممکن است ظرفیت‌های فیزیکی توسعه آبزی پروری در ایران روشن باشد، ضروری است چگونگی سودآوری تولید کننده‌ها و تقاضای بازار مورد بررسی قرار گیرد. تحقیقات اقتصاد آبزی پروری نقش مهمی را در توسعه آبزی پروری دارد، ولی متاسفانه خلأ این تحقیقات در ایران به وضوح مشهود است. به‌گفته رئیس سازمان شیلات در بخش ماهیان گرمابی و میگو نگرانی از لحاظ تولید وجود ندارد و در بخش آبزی پروری نیز زیرساخت‌ها تامین شده است. اکنون بیش از 30 تا 35هزار تن ظرفیت تولید در کشور یا در دریا استقرار یافته و یا در ساحل در حال جمعبندی برای استقرار در دریا است.
مشکلات زیست‌محیطی پرورش غیراستاندارد
پرورش بیش از اندازه و غیراستاندارد آبزیان در استخرهای پروش ماهی ضررهای زیادی به محیط‌زیست می‌زند. از این رو لازم است که این امر با وجود داشتن فواید بسیار اقتصادی، در چهارچوب‌های استاندارد خاصی محقق شود. پساب یک مزرعه پرورش ماهی می‌تواند سه جزء آلوده‌کننده داشته باشد. این سه جزء شامل مواد جامد معلق در آب، تقاضا برای اکسیژن بیولوژیک و بقایای داروها و مواد شیمیایی هستند. منابع این اجزا مواد غذایی مصرف نشده، مدفوع، ادرار و بقایای مواد و داروها می‌باشند. اثرات مستقیم پساب یک مزرعه پرورش قزل آلا بر روی آب جاری در قسمت پایین دست رودخانه شامل افزایش کدورت آب و کاهش مقدار اکسیژن محلول آن می شود. این پساب حتی می‌تواند سبب افزایش درجه حرارت آب نیز بشود. پساب می‌تواند به‌دلیل وجود آمونیاک، دی اکسید کربن و مواردی از این دست برای موجودات زنده اعم از گیاهی و جانوری سمی نیز باشد. پساب مزارع پرورش ماهی می‌تواند با آزاد کردن عوامل بیماری‌زا نیز مسبب آلودگی شود. اگرچه در حال حاضر پساب مزارع پرورش ماهی از نظر قانونی و به مفهوم معمول و متداول کلمه به‌عنوان آلودگی محسوب نمی‌شوند. تغییرات ایجاد شده توسط پساب مزارع پرورش در محیط، می‌تواند به‌طور مستقیم بر منافع سایر استفاده‌کنندگان از آب که در مسیر آب و پس از مزرعه پرورش ماهی قرار می‌گیرند، نظیر کشاورزان، ماهیگیران و نیز سایر پرورش‌دهندگان ماهی، تاثیرات مخرب داشته باشد. در صورتی که آب رودخانه‌ای که پساب مزرعه پرورش ماهی به داخل آن ریخته می‌شود پیش از رسیدن به مدخل ورودی مزرعه پرورش ماهی بعدی که در مسیر جریان آب و پس از مزرعه اول قرار می‌گیرد از نظر خصوصیات شیمیایی کاملا به حالت اول بر نگردد، اثرات آلاینده پساب مزرعه پرورش ماهی بر روی محیط تا حد زیادی افزایش می‌یابد. رعایت استانداردهای زیست‌محیطی به منظور تقلیل آثار سوء زیست‌محیطی این‌گونه پساب‌ها مرهون مدیریت بهینه فعالیت صاحبان واحدهای تولیدی است. تولید و پرورش ماهی ضمن تامین بخشی از پروتئین مورد نیاز کشور، از نظر اقتصادی هم قابل توجیه بـوده و ضمن ایجاد اشتغال، در پاره‌ای موارد از مهاجرت مردم به شهرها نیز جلوگیری خواهد کرد، ولی باید توجه داشت احداث و ایجاد بی‌رویه و بدون مطالعه این کارگاه‌ها ممکن است در آینده مشکلاتی را از نظر تامین بهداشت آب در پی داشته باشد. بنابراین ضروری است سازمان‌ها یا موسسات صادرکننده مجوز فعالیت پروژه‌های پرورش ماهی قبل از تصمیم‌گیری جهت صدور مجوز و پروانه فعالیت، تمامی پیامدها و عواقب امر، اعم از مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را به‌دقت مدنظر داشته باشند و مجریان و دست‌اندرکاران احداث پروژه‌های پرورش ماهی نیز در هنگام اجرای این نوع طرح‌ها، جوانب مختلف کار را کاملا مورد توجه قرار دهند تا با اتخاذ روش‌های صحیح و اصولی، درآینده شاهد بروز مشکلات جدی زیست‌محیطی نباشیم. از طرفی در کشور کم آب ایران که با مشکلات متعدد تامین آب در نقاط مختلف کشور مواجه‌ایم، نیاز است انتقال آب از دریاها و تالاب‌ها برای پرورش آبزیان زیر ذره‌بین قرار گیرد و نه‌تنها از لحاظ اقتصادی، بلکه از نظر زیست‌محیطی نیز توجیه داشته باشد. تالاب شادگان از طریق رودخانه کارون تغذیه و تامین می‌شود و تنها برای پرکردن تالاب شادگان به 52 متر مکعب آب بر ثانیه نیاز است و حال با انتقال آب کارون و کاهش میزان دبی آن، اتفاقات زیست‌محیطی ناگواری برای تالاب شادگان رخ می‌دهد. تالاب شادگان در سال‌های74 و 75 بدون هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری سالانه 15هزار تن ماهی و جانوران آبزی را درون خود پرورش می‌داد. کاهش کمیت آب بر میزان کیفیت تاثیرگذار است و نابودی زیستگاه‌های آبزی‌پروری، کاهش راندمان آبزی‌پروری، مهاجرت و کاهش تخم‌ریزی ماهی‌ها، از بین رفتن تالاب‌ها و کاهش صید از تبعات جبران ناپذیر انتقال آب کارون است. در شمال کشور نیز عدم توجه به احیای اکوسیستم‌های تخریب شده دریای خزر و اصرار بر تکثیر مصنوعی گونه‌هایی که نسل آنها کاهش پیدا کرده، مشکل دیگری است که تنوع زیستی ماهیان را تهدید می‌کند. تلاش شیلات ایران در زمینه نجات بسیاری از گونه‌های ماهیان این منطقه قابل تقدیر است و اگر این تلاش‌ها نبود، در حال حاضر بسیاری از گونه‌ها منقرض شده بودند، اما باید توجه داشت که تکثیر مصنوعی ابزاری موقتی در اختیار مدیران است تا با حفظ موقت نسل گونه‌های در معرض خطر انقراض، موانع موجود در مسیر تولید‌مثل طبیعی گونه‌ها را برداشته و بقای نسل آنها را به صورت طبیعی تضمین نماید.
