گرفتاری نخست‌وزیر جدید ژاپن در نخستین بحران خارجی/ چین فشار بر دولت ژاپن را افزایش داد
اظهارات سانائه تاکائیچی درباره احتمال واکنش ژاپن به حمله چین به تایوان، روابط توکیو–پکن را به پایین‌ترین سطح در سال‌های اخیر رسانده است. چین با احضار سفیر ژاپن، اعمال محدودیت‌های اقتصادی و تهدیدات دیپلماتیک، نخست‌وزیر تازه‌کار ژاپن را در نخستین بحران جدی سیاست خارجی قرار داده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، نشریه فارن پالیسی در گزارشی به واکنش تند چین به اظهارات تاکائیچی درباره سناریوی حمله به تایوان پرداخته است. این نشریه در گزارش خود آورده است: سانائه تاکائیچی، نخست‌وزیر تازه منصوب‌شده ژاپن، به‌سرعت وارد نخستین بحران سیاست خارجی خود شده است. روابط ژاپن و چین پس از اظهارات او درباره اینکه توکیو در صورت حمله احتمالی پکن به تایوان چه اقداماتی ممکن است انجام دهد، به پایین‌ترین سطح رسیده است.
ماجرا از ۷ نوامبر آغاز شد؛ زمانی که تاکائیچی ــ که به مواضع تندروانه در سیاست خارجی معروف است ــ درباره مجموعه‌ای از سناریو‌های احتمالی حمله چین به تایوان و نقشی که ژاپن تحت پیمان دفاعی آمریکا–ژاپن می‌تواند ایفا کند، سخن گفت. او در بخشی از صحبت‌هایش تأکید کرد: «به هر شکلی که به آن نگاه کنید، می‌تواند مصداق یک وضعیت تهدیدکننده بقا باشد.»
چنین تشخیصی برای به‌کارگیری نیرو‌های دفاع شخصی ژاپن (SDF) کافی است؛ نیرو‌هایی که به‌صورت رسمی نظامی محسوب نمی‌شوند، اما از نظر تحلیلگران در میان ۱۰ قدرت نظامی برتر جهان قرار می‌گیرند و اکنون در میانه یک برنامه گسترده ارتقای توان دفاعی و افزایش بودجه نظامی قرار دارند.
اظهارات تاکائیچی در ادامه سیاست‌های ژاپن
تاکائیچی گفت: «هرگونه موقعیتی که پیش بیاید، [واکنش ژاپن]به تصمیمی جامع بر اساس اطلاعات موجود نیاز خواهد داشت.»
این اظهارات با سیاست‌های رسمی ژاپن همخوانی دارد و بازتابی از سخنان شینزو آبه، نخست‌وزیر فقید، و تارو آسو، نخست‌وزیر سابق و از قدرت‌های پشت پرده دولت کنونی است. آبه در سال ۲۰۲۱ گفته بود: «وضعیت اضطراری تایوان، وضعیت اضطراری ژاپن است و بنابراین وضعیت اضطراری برای اتحاد ژاپن–آمریکاست. افراد در پکن، به‌ویژه شی جین‌پینگ، نباید در این مسئله دچار سوءبرداشت شوند.»
آسو نیز همان سال گفته بود: «اگر مشکل بزرگی در تایوان رخ دهد، بیراه نیست اگر بگوییم می‌تواند به یک وضعیت تهدیدکننده بقا برای ژاپن تبدیل شود.»
خشم سریع و شدید چین از اظهارات نخست‌وزیر ژاپن
اما مسئله فقط موضع‌گیری نیست؛ بلکه ظاهر و زمان‌بندی نیز اهمیت دارد. آبه این سخنان را پس از کناره‌گیری از نخست‌وزیری مطرح کرد و آسو نیز در جمع حامیان محلی سخن می‌گفت. اما تاکائیچی این اظهارات را در جایگاه نخست‌وزیر و در جلسه رسمی پارلمان بیان کرد.
واکنش چین سریع و تند بود. پس از بیانیه‌هایی درباره «لطمه‌زدن به احساسات مردم چین»، سفیر ژاپن در پکن با لحنی تند احضار شد. در همین حال، «شوه جیان» کنسول چین در اوزاکا در اقدامی تحریک‌آمیز در شبکه‌های اجتماعی نوشت که مناسب است «بدون لحظه‌ای تردید یک گردن کثیف را قطع کرد». این لحن تهاجمی با یادآوری دوران دیپلماسی «گرگ‌جنگجو» آن‌قدر برای پکن زیاده‌روی بود که پست حذف شد.
این واکنش فرصتی برای چین ایجاد کرد تا رهبری تازه‌کار ژاپن ــ نخستین نخست‌وزیر زن این کشور که در ۲۱ اکتبر به رهبری حزب لیبرال‌دموکرات رسید ــ را بیازماید. موقعیت او چندان پایدار نیست، زیرا برای تشکیل دولت به حمایت حزب نوآوری ژاپن نیاز دارد؛ ائتلافی که همچنان اکثریت کامل پارلمان را در اختیار ندارد.
تلاش ژاپن برای آرام‌سازی بحران و ضعف تجربه چین‌شناسان
توکیو تلاش کرده اوضاع را آرام کند. سخنگوی ارشد دولت تأکید کرد که اظهارات تاکائیچی نشانه تغییر سیاست ژاپن نیست و مدیرکل امور آسیایی–اقیانوسی وزارت خارجه با همتای چینی خود دیدار کرد.
اما ژاپن ممکن است با کمبود کارشناسان مسلط به چین مواجه باشد. بسیاری از سیاستمداران نزدیک به چین کنار گذاشته شده‌اند. مهم‌ترین غایب، چهره‌های ارشد حزب کومه‌یتو هستند که طی ۲۳ سال در ائتلاف حاکم حضور داشتند، اما با روی‌کارآمدن تاکائیچی کنار رفتند.
تشدید بحران با بیانیه تند وانگ یی و ارجاع موضوع به سازمان ملل
با این وجود، هیچ‌یک از تلاش‌ها برای کنترل بحران کارگر نبوده است. در ادامه تشدید تنش‌ها، وانگ یی وزیر خارجه چین در ۲۳ نوامبر بیانیه‌ای تند منتشر کرد. خبرگزاری شینهوا نوشت وانگ گفته است «تکان‌دهنده است که یک رهبر فعلی ژاپن آشکارا سیگنالی غلط درباره تلاش برای مداخله نظامی در موضوع تایوان ارسال کند.» شینهوا افزود این «خط قرمزی است که نباید لمس می‌شد.»
چین همچنین اعلام کرد که موضوع را به سازمان ملل خواهد برد و ادعا کرد اظهارات تاکائیچی «تهدید به مداخله نظامی» و «اقدام تجاوزکارانه» علیه چین است.
اقدامات تلافی‌جویانه چین؛ از تحریم غذایی تا محدودیت گردشگری
اقدامات عملی نیز آغاز شده است. چین دوباره ممنوعیت واردات غذا‌های دریایی ژاپن را که پس از دو سال محدودیت از سال ۲۰۲۳ تقریباً برداشته شده بود، برقرار کرد. محصولات مناطق نزدیک نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما از سال ۲۰۱۱ در هر صورت ممنوع مانده‌اند.
پکن همچنین «هشدار» سفر صادر کرده و از گردشگران چینی خواسته به ژاپن نروند. بنا بر اظهارات یک تحلیلگر هوانوردی مستقر در پکن، این مسئله باعث لغو حدود ۵۰۰ هزار سفر شده است.
تأثیر محدود اقتصادی و احتمال منافع سیاسی برای تاکائیچی
تأثیر این اقدامات بر اقتصاد ژاپن چشمگیر نیست. گردشگری اهمیت دارد، اما صنعت در پی افزایش تقاضا و کمبود نیروی کار تحت فشار است. در مناطقی مانند گینزای توکیو رستوران‌ها به دلیل کمبود کارمند ساعات فعالیت را کاهش داده‌اند. تعداد گردشگران چین و هنگ‌کنگ در سپتامبر ۹۲۵ هزار نفر بود، در حالی که تایوان با جمعیتی بسیار کمتر ۵۲۷ هزار نفر گردشگر داشت؛ رقمی که ممکن است افزایش یابد.
این وضعیت حتی ممکن است برای تاکائیچی منفعت سیاسی داشته باشد؛ او در کمپین انتخاباتی وعده داده بود محدودیت‌هایی برای ورود خارجی‌ها وضع کند. ازدحام گردشگران چینی در توکیو و کیوتو برای بسیاری از ژاپنی‌ها معادل بی‌نظمی و مشکلات ناشی از «ورود بیش‌ازحد خارجی‌ها» دانسته می‌شود.
احتمال تشدید اقدامات اقتصادی و وابستگی متقابل پکن و توکیو
اقدامات اقتصادی بیشتری نیز ممکن است در راه باشد. برخی تحلیلگران چینی خواستار ممنوعیت صادرات مواد معدنی کمیاب شده‌اند. اما این سیاست تیغ دولبه است. ژاپن این مواد را برای ساخت قطعات پیشرفته وارد می‌کند که سپس به چین صادر می‌شود تا در تولید کالا‌های نهایی استفاده شود. اگر چین rare earths را متوقف کند، ژاپن نیز میکروچیپ‌ها و لنز‌های دوربین مورد استفاده در آیفون‌ها را عرضه نخواهد کرد؛ راهبردی غیرعملی، به‌ویژه با توجه به وضعیت شکننده اقتصاد چین. همان‌طور که دونالد ترامپ آموخته، زنجیره‌های تأمین در اقتصاد‌های به‌شدت درهم‌تنیده آسیا بسیار پیچیده‌اند.
تاکائیچی عقب‌نشینی نمی‌کند؛ افزایش حمایت افکار عمومی
تاکائیچی بار‌ها از موضع خود عقب‌نشینی نکرده است. وزیر دفاع او در ۲۳ نوامبر اعلام کرد که ژاپن برنامه استقرار موشک‌های زمین‌به‌هوا با برد متوسط در یکی از جزایر نزدیک به تایوان ــ تنها ۱۱۰ کیلومتر فاصله ــ را ادامه خواهد داد؛ اقدامی که موج جدیدی از واکنش چین را برانگیخت.
شینجیرو کویزومی، وزیر دفاع، در بازدید از این پایگاه گفت: «این استقرار می‌تواند احتمال حمله مسلحانه به کشور ما را کاهش دهد.»
به نظر می‌رسد این موضع برای مردم ژاپن قابل‌قبول است. طبق نظرسنجی خبرگزاری کیودو، میزان حمایت از تاکائیچی نسبت به زمان آغاز به کار او ۵ واحد افزایش یافته و به حدود ۷۰ درصد رسیده است.
جایگاه چین در تعیین سطح تنش و تجربه اختلافات گذشته
کوری والاس، استاد دانشگاه کاناگاوا، گفت: «برداشت من این است که بحث درباره تایوان در ژاپن پررنگ‌تر شده است. سیاستمداران، از جمله نخست‌وزیران، در سال‌های اخیر در بیان نقش احتمالی ژاپن در بحران تایوان آزادانه‌تر صحبت می‌کنند، به‌ویژه پس از حمله روسیه به اوکراین.»
یکی از واقعیت‌های همیشگی در روابط چین و ژاپن این است که چین سطح بازی را تعیین می‌کند. آخرین اختلاف جدی در سال ۲۰۱۲ و بر سر جزایر سنکاکو/دیائویو رخ داد؛ صخره‌هایی کم‌اهمیت که توکیو کنترل آنها را در دست دارد و پکن ادعای مالکیت می‌کند. پس از تهدید شینتارو ایشیهارا، فرماندار راست‌گرای توکیو، برای خرید این جزایر، دولت مرکزی ژاپن برای جلوگیری از این اقدام آنها را ملی کرد.
مقامات ژاپنی از شدت واکنش چین غافلگیر شدند و جز صبر کردن چاره‌ای نداشتند؛ روندی که سال‌ها طول کشید تا بهبود یابد. امروز نیز ممکن است شرایط مشابهی در جریان باشد.
ناروشیگه میچی‌شیتا، استاد در مؤسسه ملی مطالعات سیاست عمومی ژاپن، گفت: «این بستگی به این دارد که چین چه چیزی می‌خواهد، زیرا کنترل زیادی در دست ما نیست. نخست‌وزیر نمی‌تواند بگوید "اشتباه کردم"، بنابراین بر موضع خود باقی خواهیم ماند.»
او افزود: «چین می‌خواهد موقعیت تاکائیچی را تضعیف کند، اما اینکه تا چه حد قصد آسیب‌زدن به روابط گسترده‌تر چین–ژاپن را داشته باشد، مشخص نیست.»