کاغذپاره‌ها در ونزوئلا
دو بوسه بر تابوت چاوز. مشتی گره‌‌کرده، درست پس از زمزمه واژگانی زیر لب در کنار تابوت او و اشک‌هایی که تا آخرین لحظات مراسم خاک‌سپاری، از دیدگانش پاک می‌کرد. این تصویری ماندگار از محمود احمدی‌نژاد، رفیق شفیق هوگو چاوز، رئیس‌جمهور ونزوئلاست.
شباهت‌ها کم نیستند. همیشه در قیاس سیاست‌های احمدی‌نژادی با سیاست‌های چاوزی، حرف‌ها و حدیث‌ها زیاد بود، اما آنچه آن حرف‌ها را پراهمیت می‌کرد، پشتوانه کارشناسی آن بود. محمود احمدی‌نژاد، بارها در ایران شعارهای پوپولیستی و عوام‌فریبانه سر داد؛ از مسکن مهر گرفته تا توزیع یارانه همه‌گیر و بودجه‌هایی که در سفرهای پی‌درپی استانی بی‌پشتوانه کارشناسی خرج می‌کرد. تنها هدف یک چیز بود، خرید محبوبیت؛ همان کاری که دوست و یار همیشگی‌اش، هوگو چاوز، در آن‌سوی مرزها می‌کرد؛ ساخت خانه‌های رایگان برای مردم با همکاری ایران. چاوز از طریق پایین نگه‌داشتن قیمت بنزین هم تبلیغات می‌کرد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق ، در همان اواسط دوران حضور او، قیمت بنزین در ونزوئلا ۳۰۰ ریال (معادل ٣٠ تومان) بود. البته در پی مخالفت‌های منتقدانش یک‌بار دست به افزایش چندسنتی نرخ بنزین زد؛ اقدامی که با مخالفت‌های شدیدی روبه‌رو شد. مخالفان می‌گفتند کشوری که نفت رایگان به نیکاراگوئه می‌دهد حق ندارد بنزین را به مردمش گران بفروشد. به‌این‌ترتیب طرح چاوز که البته بیشتر یک ژست سیاسی برای آرام‌کردن مخالفانش بود، ناتمام ماند. او در زمان رئیس‌جمهورشدنش دست به تغییرات گسترده‌ای در کشورش زد. تمام صنایع بزرگ را ملی کرد و قدرت شرکت‌های چندملیتی را به‌شدت محدود کرد. هزاران خانه رایگان ساخت. همچنین او برخلاف شعارهای اقتصادی‌اش، معاملات گسترده اقتصادی با آمریکا داشت. چاوز، توریست‌های ونزوئلا را با اقداماتش فراری داد؛ درست همان کاری که احمدی‌نژاد در ایران کرد و تمام تلاش‌های دولت اصلاحات برای رشد توریسم در ایران را به‌سرعت بر باد داد. مهاجران پیش از رویکارآمدن چاوز، یک‌به‌یک به ونزوئلا بازمی‌گشتند، اما با رویکارآمدن او، سرعت فرار از این کشور دوچندان شد؛ همان اتفاقی که در پدیده فرار مغزها در ایران دوران احمدی‌نژاد رخ داد.
نتیجه عملکرد ٢ برادرخوانده
شباهت در عملکرد، نتایج یکسانی هم به بار آورد. هوگو چاوز هم توانست تورم یک‌رقمی ونزوئلا را به سه‌برابر افزایش دهد و با استمرار دولت هم‌فکرش، نیکولاس مادورو، نورخ تورم چنان افزایش یافت که در آخرین آمارهای اعلامی از سوی صندوق بین‌المللی پول (اردیبهشت‌ماه ١٣٩٦) با استناد به استمرار رکود اقتصادی در ونزوئلا و کوچک‌ترشدن اقتصاد این کشور، پیش‌بینی شد نرخ تورم ونزوئلا در سال آینده میلادی به بیش از دوهزار درصد برسد. این در حالی بود که رشد اقتصادی ایران در دوران احمدی‌نژاد به منفی ٦,٨ درصد رسید، اما به سبب تغییر رویکرد در دولت یازدهم و به‌ثمررسیدن برجام، رشد اقتصادی در آخرین آمارهای مربوط به سال ١٣٩٥ طبق روایت مرکز آمار، با نفت ٨.٣ و بدون نفت، ٦.٣ درصد است.
فروپاشی در انتظار اقتصاد ونزوئلا
درهمین‌حال، با عدم تغییر در عملکرد سیاست‌گذاران در ونزوئلا، این کشور روزبه‌روز به فروپاشی نزدیک‌تر شد. اقتصاد ویران ونزوئلا، فرار متداوم مردم و نارضایتی‌های پرشمار مردم را در پی داشت که در این اعتراض‌ها، هرروز شمار زیادی از مردم جان خود را هم از دست می‌دهند. اکنون این کشور به وضعیتی گرفتار شده که مردم ناچارند برای تأمین مایحتاج خود به اروگوئه بروند. فروشگاه‌های خالی، تصویر پیش‌روی دیدگان مردم ونزوئلاست و همین مسئله مادورو را واداشته تا گاه‌به‌گاه، وضعیت فوق‌العاده اقتصادی اعلام کند.
احمدی‌نژاد آن سال‌ها با کاغذپاره‌خواندن قطع‌نامه‌ها علیه ایران، سبب شد تا صادرات نفت ایران به‌شدت افول کند و به مرز یک میلیون بشکه در روز کاهش یابد. با ادامه دوران او، بیم آن می‌رفت که تحریم‌های جدیدی بر ایران حاکم شود و به سبب آن، صادرات نفت به ٦٠٠ هزار بشکه در روز برسد. این در حالی است که صادرات نفتی ایران قبل از تحریم‌ها به چهارهزار بشکه در روز رسیده بود. حالا در سرزمین پدری چاوز، رفیق گرمابه و گلستانش، نیکولاس مادورو، بر مسند قدرت نشسته و ادامه سیاست‌های چاوزی از سوی او، اقتصاد این کشور را فلج کرده است. بدشانسی مادورو با پایین‌آمدن قیمت نفت تکمیل شد. نابسامانی در این کشور به اوج خود رسید و همین چندوقت پیش در اواخر اردیبهشت‌ماه، مادورو برای هفتمین‌بار، وضعیت فوق‌العاده اقتصادی را برای ۶۰ روز دیگر تمدید کرد تا دسترسی مردم را به خدمات اولیه تضمین کند. درحالی‌که این وضعیت فوق‌العاده در مردادماه به پایان رسیده، بحث انتخابات در این کشور برای بازنگری در قانون اساسی به میان کشیده شد و همین اقدام مادورو، موج حملات شدیدتر علیه او را به دنبال داشت. کشورهایی چون آمریکا که دموکراسی‌طلبی را شعار خود قرار داده‌اند، این اقدام را علیه دموکراسی می‌دانند. مخالفان دولت ونزوئلا این رأی‌گیری را تحریم کردند. حرف مخالفان این است که هدف از این انتخابات، تعیین ٥٤٥ عضو مجلس مؤسسان است که قرار است اختیارات بسیار گسترده آن هم برای مدتی نامحدود داشته باشد و به سبب همین اختلافات بود که هفته گذشته، معترضان به برگزاری رأی‌گیری روز یکشنبه با نیروهای امنیتی درگیر شدند و براساس گزارش دادسرای ملی ونزوئلا، یک نامزد انتخاباتی مجلس مؤسسان هم کشته شد. اعتراض‌های ماه‌های اخیر علیه نیکولاس مادورو در مجموع بیش از صد کشته برجای گذاشته است. تحریم‌های پیشین، تلفیقی از تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا بود، اما حالا اگر این روال استمرار پیدا کند و آمریکا پس از بررسی‌های خود، اقدام به تحریم صنعت نفت این کشور پس از تحریم ١٣ مقام بلندپایه ونزوئلا به اتهام فساد، نقض حقوق بشر و ضربه‌زدن به دموکراسی در این کشور کند، براساس پیش‌بینی‌ها، بی‌شک این اقتصاد به کل زمین خواهد خورد و به فروپاشی کامل می‌رسد.
ترفند برای فرار از سقوط
در چنین شرایطی، این کشور ترفندهایی را برای افزایش درآمد در برنامه‌های خود گنجانده است.
١. بانک مرکزی ونزوئلا به‌تازگی حدود یک میلیارد دلار اوراق قرضه به شرکت آمریکایی گلدمن ساکس و شرکت ژاپنی نومورا فروخته است. این در حالی است که انتقادهای بین‌المللی درباره این معامله بسیار فراگیر است و منتقدان معتقدند درحالی‌که مردم ونزوئلا از گرسنگی در حال تلف‌شدن هستند، چنین کمکی به دولت این کشور ظالمانه است.
٢. ایجاد درآمد با بازپس‌گیری وام‌هایی که در دوران ریاست‌جمهوری هوگو چاوز به کشورهای کوچک آمریکای‌مرکزی و حوزه کارائیب داده شد.
٣. دولت ونزوئلا همچنین می‌تواند هلدینگ‌های بخش خصوصی متعلق به بانک‌ها و شرکت‌های بخش خصوصی را به تصرف درآورد.
٤. گرفتن پول از شرکت ملی نفت و سایر مؤسسات دولتی و پول‌های به‌جامانده از وام‌هایی که چینی‌ها سال‌های قبل به ونزوئلا دادند، از دیگر منابع درآمدی نیکولاس مادورو می‌تواند باشد.
٥. ونزوئلا به شرکت نفت هندی ONGC Videsh پیشنهاد کرد سهمش در یک میدان نفتی را افزایش دهد. منابع آگاه به رویترز گفتند شرکت نفت دولتی پترولئوس ونزوئلا (PDVSA) فروش ۹درصد سهم در میدان سان کریستوبال را به شرکت ONGC Videsh که شرکت تابعه شرکت دولتی نفت و گاز طبیعی هند است، پیشنهاد کرده است.
افزایش اندک قیمت نفت در کوتاه‌مدت
منصور معظمی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعت نفت درباره سهم ونزوئلا در بازار نفت می‌گوید: «حدود یک تا یک‌ونیم میلیون بشکه در روز صادرات ونزوئلا به آمریکاست. اگر آمریکا، نفت ونزوئلا را تحریم کند، حدود یک میلیون بشکه از بازار کسر می‌شود و طبیعی است که در کوتاه‌مدت می‌تواند در بازار نفت اثرگذار باشد و قیمت را تا حدود بسیار اندکی افزایش دهد، اما از آنجاکه در فصل گرم قرار داریم و امکان اینکه سایر تولیدکنندگان این نیاز را برطرف کنند، بالاست، در طولانی‌مدت اتفاق خاصی در بازار نخواهد افتاد».
سهم ونزوئلا به‌سرعت پر خواهد شد
عضو هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت با اشاره به سهم اندک ونزوئلا در بازار نفت وارداتی آمریکا، می‌افزاید: «سهم ونزوئلا در صادرات نفت به آمریکا، یک میلیون بشکه روی ١٤، ١٥ میلیون بشکه است، بنابراین میزان صادرات نفت ونزوئلا رقم درخورتوجهی نیست. علاوه بر آنکه طبیعی است دیگران این نیاز را تأمین خواهند کرد، اما این تحریم، ونزوئلا را به‌شدت زمین‌گیر خواهد کرد، زیرا اقتصاد ونزوئلا به قدر کافی مشکل‌دار هست و این هم مزید بر علت خواهد شد».
او با اشاره به سهم ونزوئلا در اوپک می‌گوید: «سهم ونزوئلا در اوپک، ٢,٥میلیون بشکه روی ٣٠ میلیون بشکه سهمیه اوپک است که رقم درخورتوجهی نیست. بنابراین بعید می‌دانم ونزوئلا بتواند مشتریان جدید را به‌سرعت پیدا کند، زیرا بازاریابی هم زمان خواهد برد». با توجه به سیل تحریم‌ها با پشتوانه تحریم آمریکا علیه ونزوئلا، گزینههای احتمالی تحریم علیه این کشور فراوان است. وال‌استریت ژورنال، گزینههای دیگری را که قرار است در قبال ونزوئلا اجرا شود، اعلام کرده است که عبارت است از ممنوعیت فروش نفت و تولیدات پالایش‌شده نفتی آمریکا به ونزوئلا و محدودیت مالی علیه شرکت دولتی نفت ونزوئلا. این اقدامات به طور بالقوه برای دولت ونزوئلا فلج‌کننده است اما تأثیر چندانی بر آمریکا ندارد. البته هنوز دراین‌باره تصمیم قطعی گرفته نشده است.
مهم‌ترین گزینه تحریمی آمریکا این است که صادرات نفت خام سبک و تولیدات نفتی پالایشگاهی به کاراکاس ممنوع شود. ونزوئلا نفت خام سبک را با نفت خام سنگین مخلوط کرده و دوباره به آمریکا می‌فروشد. اگر آمریکا صادرات نفت خام سبک را تحریم کند، ونزوئلا مجبور خواهد شد نفت خام سبک را از کشورهای دورتر مانند الجزایر و نیجریه و با قیمت بالاتر وارد کند. گزینه دیگر تحریمی علیه ونزوئلا آن است که شرکت نفتی «پترولئوس د ونزوئلا» از استفاده از سیستم بانکی و ارز آمریکایی منع شود. پالایشگاه‌های آمریکایی از جمله «والرو انرژی»، «فیلیپس ٦٦» و «شورون» قویا با تحریم واردات نفت از ونزوئلا مخالفت کرده‌اند زیرا این شرکت‌ها برای تولید سوخت وابسته به نفت ونزوئلا هستند.
معظمی در واکنش به مخالفت پالایشگاه‌های آمریکایی وابسته به مواد اولیه از نفت ونزوئلا، می‌گوید: «آنها در فاصله کوتاهی، تغییر روند خواهند داد. زمانی که ایران تحریم شد، زمان کوتاهی فقط طول کشید تا کشورهایی که از ایران خرید نفت می‌کردند، نسبت به جایگزینی واردات خود از کشوری دیگر و جایگزینی مواد اولیه پالایشگاه‌ها وارد عمل شوند. طبیعی است که این اتفاق برای پالایشگاه‌داران ایجاد مشکل خواهد کرد، زیرا پالایشگاه‌های آمریکایی، بخش خصوصی هستند. اما در نهایت مشکل را برطرف خواهند کرد و گویی در بلندمدت، هیچ اتفاقی نیفتاده است».
چه کسانی از این تحریم سود می‌برند؟
به گفته او، ممکن است در این شرایط کشوری مانند عربستان که تولید نفت خود را کاهش داده، با گرفتن سهم ونزوئلا در آمریکا، منتفع و برای جایگزینی صادرات نفت به آمریکا وارد عمل شود، زیرا به هر حال آمریکا‌یی‌ها برای پرکردن این خلأ دست به کار می‌شوند. در کوتاه‌مدت همه کشورها از افزایش اندک قیمت نفت منتفع خواهند شد، اما ایران نمی‌تواند روی آن حساب باز کند، چون هم افزایش قیمت نفت کوتاه‌مدت است و هم ایران با آمریکا رابطه‌ای ندارد و نمی‌تواند بازار خالی‌شده آمریکا را از آن خود کند، اما در این میان ونزوئلا بیشترین ضرر را خواهد کرد.
ثمره پوپولیسم نزدیک به دیکتاتوری
معاون وزیر صنعت همچنین در قیاسی به آنچه در ونزوئلای پوپولیستی می‌گذرد با دوران احمدی‌نژاد، می‌گوید: «عصر پوپولیسم رو به پایان است؛ اگرچه برخی کشورها در جهان همچنان با آن درگیرند، اما سرانجام آن، نیستی و نابودی زیرساخت‌ها و نابودی اقتصاد و فساد است. ونزوئلا هم همین شرایط را دنبال کرد. در دوران دولت احمدی‌نژاد که رویکرد پوپولیستی را در پیش گرفته بود، رشد اقتصادی کشور به منفی ٦,٨درصد رسید و تمام زیربناها از بین رفتند و مستهلک شدند و امروز به‌وضوح عواقب آن قابل مشاهده است. در ونزوئلا این رخداد، بسیار بدتر از ایران اتفاق افتاد». به گفته او، در ایران با رویکارآمدن دولت یازدهم، مسئولان نگذاشتند آن روند ادامه پیدا کند و توانستیم به مدد برجام از آن رخدادها، جان سالم به‌در ببریم، اما ونزوئلا استمرار پوپولیسم را خواست و همین موجب شد که اکنون در آستانه فروپاشی قرار گیرد. او با اشاره به وضعیت مردم در این کشور می‌گوید: «درحالی‌که ونزوئلا به‌عنوان یکی از کشورهای دارای بزرگ‌ترین ذخایر جهان به‌شمار می‌رود، وضعیت اقتصادی ناگواری دارد. نارضایتی مردم ونزوئلا بسیار نگران‌کننده است. ناامنی در این کشور بسیار وحشتناک است. این کشور امروز به وضعیتی گرفتار شده که مردم ناچارند برای تأمین مایحتاج خود به اروگوئه بروند. فروشگاه‌ها خالی است. به‌هرحال پوپولیسم نزدیک به دیکتاتوری همین ثمره را به‌همراه خواهد داشت».
