گسترش زرادخانه هسته‌ای چین همزمان با تصفیه‌های گسترده در ارتش
در حالی که چین با سرعتی بی‌سابقه نیروهای هسته‌ای خود را گسترش می‌دهد، پاکسازی گسترده‌ای که شی جین‌پینگ در ارتش آغاز کرده، از فساد عمیق در میان فرماندهان نظامی پرده برداشته است. این بحران، پرسش‌هایی درباره توان واقعی پکن در مدیریت زرادخانه در حال رشدش برانگیخته و همزمان با تغییرات بی‌سابقه در ساختار نظامی آمریکا، بر تنش‌های جهانی در عرصه تسلیحات هسته‌ای افزوده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، نیروهای هسته‌ای چین با سرعتی چشمگیر در حال گسترش‌اند. اما در پس این رشد، پاکسازی گسترده فرماندهان و ژنرال‌ها توسط رهبر عالی کشور، شی جین‌پینگ، فساد ریشه‌دار در ارتش را آشکار کرده و تردید‌هایی درباره توان این کشور برای مدیریت زرادخانه عظیم در حال توسعه‌اش ایجاد کرده است.
روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» در گزارشی به افزایش رقابت تسلیحاتی هسته‌ای میان آمریکا و چین پرداخت. این روزنامه در گزارش خود نوشت:
این وضعیت، نگرانی‌ها درباره ورود به دوران تازه‌ای از بی‌ثباتی در سیاست جهانی تسلیحات هسته‌ای را تشدید کرده است؛ به‌ویژه در حالی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، خواستار ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای شده و واشنگتن نیز در حال اجرای اصلاحات عمده در ساختار نظامی خود است.
تغییرات گسترده در رده‌های فرماندهی آمریکا و چین
وزیر دفاع آمریکا، پیت هگزث، طی نه ماه گذشته دست‌کم دو دوجین ژنرال و دریاسالار را برکنار یا کنار گذاشته است؛ اقدامی بی‌سابقه در دهه‌های اخیر که بدون توضیح شفاف صورت گرفته و نگرانی‌هایی درباره نفوذ سیاسی فزاینده در ارتشی که همواره بر غیرسیاسی بودن خود می‌بالیده، برانگیخته است.
در پکن، اما پاکسازی‌های شی جین‌پینگ در ارتش آزادی‌بخش خلق بسیار عمیق‌تر است. او دست به تصفیه‌ای زده که نیروی موشکی چین، شاخه‌ای که بر زرادخانه هسته‌ای کشور نظارت دارد و بخش کلیدی از هدف او برای ساخت «ارتشی در سطح جهانی» تا سال ۲۰۴۹ است، را به لرزه انداخته است. فرماندهان ارشد ناپدید شده‌اند، برخی زندانی شده‌اند و پیمانکاران دفاعی از مناصب حزبی خود برکنار و برای بازجویی بازداشت شده‌اند.
انگیزه‌های متفاوت ترامپ و شی جین‌پینگ در اصلاح ارتش
در حالی که انگیزه‌های ترامپ و هگزث در بازآرایی ساختار نظامی آمریکا کاملاً روشن نیست، پاکسازی‌های شی جین‌پینگ از درسی تاریخی سرچشمه می‌گیرد: حزب کمونیست تنها زمانی دوام می‌آورد که ارتش بدون، چون وچرا از یک رهبر اطاعت کند.
شی در آغاز حکومت خود هشدار داده بود که اتحاد جماهیر شوروی به این دلیل فروپاشید که حزب کنترل ارتش را از دست داد و هیچ «مرد واقعی» برای دفاع از آن قدم پیش نگذاشت؛ نکته‌ای که «جوزف توریگیان»، استاد دانشگاه آمریکایی واشنگتن و پژوهشگر روابط رهبران چینی با ارتش، به آن اشاره کرده است.
ترس شی از سناریو‌های بدترین حالت
به‌گفته توریگیان، تصفیه‌های نظامی شی احتمالاً بازتاب وسواس او برای آماده‌سازی کشور در برابر بدترین سناریو‌ها در داخل و خارج است؛ از اعتراضات ناشی از مشکلات اقتصادی و سرکوب سیاسی گرفته تا احتمال درگیری با ایالات متحده بر سر تایوان، جزیره‌ای خودگردان که پکن آن را بخشی از قلمرو خود می‌داند.
او در ایمیلی نوشت: «بزرگ‌ترین تهدید برای ساختن ارتشی که بتواند در رقابت با نخبگان، کنترل خیابان‌ها و جنگ با آمریکا پیروز شود چیست؟ فساد حلقه کلیدی این زنجیره است.»
نگرانی از نفوذ ارزش‌های غربی در ارتش چین
توریگیان می‌گوید: «شی معتقد است مادی‌گرایی و فساد تهدید مستقیمی برای توانایی ارتش در شکست دشمنان محسوب می‌شود. از دید او، این ضعف باعث می‌شود اعضای ارتش در برابر نفوذ غرب آسیب‌پذیر شوند؛ چه از نظر تبدیل‌شدن به عامل خارجی، چه از لحاظ پذیرش ارزش‌های غربی که می‌تواند به ملی‌گرایی نظامی و جدایی از حزب بینجامد.»
در سرمقاله روز سه‌شنبه روزنامه رسمی ارتش آزادی‌بخش خلق آمده بود: «برای نیروهای مسلح ما، مبارزه با فساد یک نبرد سیاسی حیاتی است که نه می‌توان در آن شکست خورد و نه اجازه شکست در آن وجود دارد. این نبرد به ثبات بلندمدت حزب و کشور مربوط است و تضمین می‌کند که دولت سوسیالیستی سرخ هرگز رنگ خود را تغییر ندهد.»
تفاوت بنیادین مأموریت ارتش چین و آمریکا
این بیانیه همچنین تفاوت بنیادی میان وظایف ارتش دو کشور را آشکار می‌کند: در چین، ارتش پیش از هر چیز برای دفاع از حزب حاکم ساخته شده است؛ در حالی که در ایالات متحده، ارتش مأمور دفاع از کل ملت است و باید از سیاست فاصله داشته باشد.
برکناری‌های اخیر در چین، نشانه‌ای از ناهماهنگی جدی در ساختار ارتش و کاهش اعتماد به آمادگی رزمی آن است. این رویداد‌ها همچنین نشان می‌دهد که ارتش آزادی‌بخش خلق شاید تنها نهادی که حتی قدرتمندترین رهبر چین پس از مائو، نتوانسته کاملاً مهارش کند، هنوز از کنترل کامل شی جین‌پینگ خارج است.
ریشه‌های عمیق فساد در ارتش آزادی‌بخش خلق
«جاناتان ژین»، پژوهشگر اندیشکده بروکینگز و تحلیلگر پیشین سازمان سیا در امور چین، می‌گوید: «فساد در ارتش چین مسئله‌ای واقعی و مخرب است و به همین دلیل شی جین‌پینگ در ریشه‌کنی آن جدی است.»
زمانی که شی در سال ۲۰۱۲ به قدرت رسید، ارتش چین با بحرانی از اعتبار مواجه بود و به لانه‌ای از فساد شهرت داشت. فرماندهان ارشد از طریق رشوه و اختلاس، سبک زندگی تجملی برای خود فراهم می‌کردند. فروش مناصب ارتشی امری رایج بود و حتی پلاک‌های نظامی به غیرنظامیان فروخته می‌شد تا در جاده‌های چین از مصونیت برخوردار شوند.
وعده شی برای حرفه‌ای‌سازی ارتش و تمرکز قدرت
شی جین‌پینگ وعده داد ارتش را حرفه‌ای کرده و مستقیماً تحت فرمان خود به‌عنوان رهبر حزب قرار دهد. او به سرعت جناح‌های رقیب تحت فرمان فرماندهان وفادار به رهبران پیشین را حذف کرد. ده سال بعد، این پاکسازی نه‌تنها متوقف نشده بلکه شدت گرفته و حتی شامل مقاماتی شده که خود او منصوب کرده بود.
از جمله ژنرال «هه ویدونگ»، سومین مقام ارشد نظامی چین که در ۱۷ اکتبر از حزب اخراج و به فساد و سوء‌استفاده از قدرت متهم شد.
فساد گسترده در نیروهای موشکی چین و پیامدهای آن
شاید نگران‌کننده‌ترین موضوع برای شی جین‌پینگ، نشانه‌های فساد در نیروی موشکی باشد؛ شاخه‌ای که تقریباً بر تمامی موشک‌های هسته‌ای چین کنترل دارد و به‌عنوان یکی از گوهرهای تاج زرین ارتش چین شناخته می‌شود. از سال ۲۰۲۳، این شاخه شاهد موجی از پاکسازی‌های گسترده در میان فرماندهان ارشد به دلیل فساد بوده است؛ رویدادی که پرسش‌های جدی درباره کارآمدی و آمادگی این نیرو برانگیخته است.
گزارش سال گذشته پنتاگون اشاره کرد که فساد در نیروی موشکی منجر به مشکلاتی در ساخت سیلوهای زیرزمینی پرتاب موشک شده است.
بودجه‌های کلان و وسوسه فساد
تحلیلگران می‌گویند این شاخه به‌دلیل برخورداری از یکی از بزرگ‌ترین بودجه‌ها در ارتش چین، بستر مناسبی برای بروز فساد فراهم کرده است. برخلاف هواپیماها و تانک‌ها، موشک‌ها به‌ندرت مورد آزمایش قرار می‌گیرند و همین امر تشخیص تخلفات را دشوار می‌کند.
برخی کارشناسان نیز معتقدند که فساد در نیروی موشکی ممکن است ناشی از تردیدهای درونی نسبت به احتمال وقوع جنگ واقعی باشد. به باور آنان، اگر احساس فوریت و خطر در میان مقامات دفاعی چین بیشتر بود، احتمالاً کمتر پیش می‌آمد که پیمانکاران دفاعی در کار خود کوتاهی کنند یا فرماندهان نظامی جیب‌هایشان را پر کنند.
پیشرفت فناوری نظامی چین در سایه نگرانی‌ها
در همین حال، روند نوسازی نظامی چین با سرعت چشمگیری ادامه دارد. در رژه نظامی امسال پکن، جدیدترین پهپادها، زیردریایی‌های بدون سرنشین و موشک‌های مافوق‌صوت این کشور به نمایش درآمدند. همچنین جدیدترین موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM) معرفی شدند که یادآور افزایش سریع زرادخانه هسته‌ای چین است؛ افزایشی که طبق برآوردها ممکن است تا سال ۲۰۳۰ تقریباً دو برابر شود.
نمایش قدرت در پکن؛ پیام به رقبا
در این رژه نظامی، یک پهپاد رزمی بدون سرنشین با طراحی آینده‌نگرانه در کامیون نظامی به نمایش گذاشته شد؛ نمادی از جاه‌طلبی‌های فناورانه ارتش آزادی‌بخش خلق.
به گفته «جاناتان زین»، پژوهشگر اندیشکده بروکینگ، اگرچه هر دو ارتش چین و ایالات متحده در حال گذر از دوره‌ای از تغییرات رهبری در سطوح بالا هستند، هر دو همچنان از ذخیره گسترده‌ای از افسران ارشد برخوردارند.
تمرکز قدرت یا انحراف از مأموریت اصلی؟
بااین‌حال، پرسش اصلی این است که آیا تمرکز بیش‌ازحد رهبران دو کشور بر کنترل درونی ارتش، توجه به مأموریت‌های اصلی را کاهش نمی‌دهد؟ در چین، هدف اصلی تسلط بر تایوان است؛ در حالی که در آمریکا، هدف اصلی بازدارندگی در برابر چنین اقدامی است.
شی جین‌پینگ ایالات متحده را بزرگ‌ترین مانع در مسیر تحقق هدف «اتحاد مجدد تایوان با چین» می‌داند. مقام‌های اطلاعاتی آمریکا گفته‌اند که شی دستور داده تا ارتش چین تا سال ۲۰۲۷، همزمان با صدمین سال تأسیس ارتش آزادی‌بخش خلق، توانایی تصرف جزیره خودگردان تایوان را داشته باشد.
نقش محوری نیروی موشکی در برنامه‌های چین برای تایوان
نیروی موشکی در این برنامه‌ها نقش کلیدی دارد. چین موشک‌های ضدکشتی موسوم به «قاتلان ناو هواپیمابر» طراحی کرده است که هدفشان جلوگیری از نزدیک شدن ناوهای هواپیمابر آمریکایی به منطقه نبرد در صورت درگیری بر سر تایوان است. همچنین، چین موشک‌های مافوق‌صوتی ساخته است که برای هدف قرار دادن پایگاه‌های آمریکا در سراسر اقیانوس آرام، از جمله در گوام، فیلیپین، کره جنوبی و ژاپن طراحی شده‌اند.
هشدار کمیسیون دفاع ملی آمریکا درباره تغییر موازنه قدرت
سال گذشته، کمیسیون راهبرد ملی دفاع ایالات متحده نهادی دوحزبی منصوب کنگره هشدار داد که چین در حال پیشی گرفتن از آمریکا در برتری نظامی در منطقه غرب اقیانوس آرام است؛ نتیجه دو دهه سرمایه‌گذاری هدفمند و پیوسته. در گزارش این کمیسیون آمده است:
«بدون تغییرات اساسی در سیاست‌های ایالات متحده، موازنه قدرت همچنان به سود چین تغییر خواهد کرد.»
سه اولویت اول چین؛ مقابله با آمریکا
به گفته جاناتان زین از اندیشکده بروکینگز، برای چین، مقابله با ارتش ایالات متحده «اولین، دومین و سومین اولویت» است.
شی جین‌پینگ که خود را وارث مأموریت تاریخی مائو برای احیای قدرت چین می‌داند، با پاکسازی‌های گسترده، تلاش دارد ارتشی بسازد که نه‌تنها وفادار به حزب کمونیست باشد، بلکه آماده مقابله با رقیب دیرینه‌اش در غرب نیز باشد.
بااین‌حال، فساد درونی، رقابت‌های سیاسی و فشارهای اقتصادی می‌تواند رؤیای او برای ساخت «ارتشی در سطح جهانی تا سال ۲۰۴۹» را با چالش‌های جدی روبه‌رو کند.