هدیه ناباورانه آمریکا به ایران/ کشور ثالث کار را تمام کرد
در پی افزایش تنش میان هند و آمریکا بر سر خرید نفت روسیه، هند اعلام کرده نفت ایران و ونزوئلا را جایگزین می‌کند.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از مهر، هفته گذشته وزارت بازرگانی هند اعلام کرد که یک محموله نفت خام به ارزش ۱۱۱ میلیون دلار از ایران وارد کرده است؛ اقدامی که به‌نوعی پیام روشنی به بازار جهانی انرژی می‌فرستد: نفت ایران می‌تواند جایگزین نفت روسیه شود.
این خبر در حالی منتشر می‌شود که با فعال شدن احتمالی «مکانیزم ماشه»، برخی کارشناسان هشدار داده‌اند ایران ممکن است در فروش نفت خود با محدودیت‌های جدی روبه‌رو شود. به گفته آنان، در چنین شرایطی حتی چین — بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران — نیز شاید از ادامه خرید خودداری کند.
هاشم اورعی، کارشناس انرژی، با اشاره به توافق ۲۵ ساله ایران و چین گفت:
«این توافق بعید است نتایج چشمگیری داشته باشد، چرا که اولویت چین حفظ روابط اقتصادی گسترده‌اش با غرب و آمریکاست. چین سالانه حدود ۶۰۰ میلیارد دلار مبادله تجاری با آمریکا دارد و طبعاً اقدامی نخواهد کرد که این روابط را به خطر بیندازد.»
او همچنین افزود که روسیه در عرصه جهانی انرژی رقیب مستقیم ایران است و با توجه به تحریم‌های مشابه دو کشور، هر دو تنها بازارهای مشترکی مانند هند و چین را در اختیار دارند. به همین دلیل، روسیه تمایلی به کمک به افزایش صادرات نفت ایران ندارد، چراکه این امر می‌تواند سهم بازار را به سود ایران تغییر دهد.
خرید نفت از ایران توسط هند
در همین راستا، خبرگزاری بلومبرگ گزارش داد که مقامات هندی اخیراً از دولت آمریکا خواسته‌اند با توجه به کاهش واردات نفت از روسیه، اجازه ازسرگیری خرید نفت از ایران و ونزوئلا را صادر کند. دهلی‌نو هشدار داده که قطع هم‌زمان واردات نفت از سه کشور یادشده می‌تواند باعث افزایش شدید قیمت جهانی نفت شود.
بر اساس اعلام رسمی وزارت بازرگانی هند، این کشور در ماه ژوئن امسال محموله‌ای ۱۱۱ میلیون دلاری نفت خام از ایران دریافت کرده است. این در حالی است که هند پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، تحت فشار واشنگتن واردات نفت از ایران را متوقف کرده بود.
افزون بر نفت خام، هند از ابتدای سال جاری میلادی تا پایان ماه ژوئیه، حدود ۹۴ میلیون دلار فرآورده نفتی نیز از ایران وارد کرده است. در مجموع، صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی ایران به هند در هفت‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ به ۲۰۵ میلیون دلار رسیده که ۵۴ درصد از کل صادرات ایران به این کشور را تشکیل می‌دهد.
در ماه‌های اخیر اختلاف میان دهلی‌نو و واشنگتن بر سر خرید نفت روسیه بالا گرفته است. آمریکا مدعی است که واردات نفت از روسیه نوعی حمایت غیرمستقیم از جنگ این کشور در اوکراین محسوب می‌شود. در همین راستا، برخی منابع غربی گزارش داده‌اند هند تمایل دارد در صورت کاهش یا توقف خرید نفت روسی، واردات نفت از ایران و ونزوئلا را جایگزین کند.
حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی، نیز گفت:
«هند به آمریکا پیشنهاد داده که با توجه به محدودیت‌های روسیه، نفت ایران را جایگزین کند. روابط تجاری ما با هند چندان گسترده نیست، اما بعید است دهلی‌نو بخواهد آن را قطع کند، زیرا هیچ‌یک از مبادلات فعلی در فهرست تحریم‌های سازمان ملل قرار ندارد.»
ناترازی دو میلیون بشکه‌ای هند
هند روزانه حدود ۴.۷ میلیون بشکه نفت خام مصرف می‌کند که نزدیک به ۴۰ درصد آن از طریق نفت ارزان روسیه تأمین می‌شود. در صورت کاهش صادرات روسیه، دهلی‌نو با کمبود حدود دو میلیون بشکه‌ای مواجه خواهد شد. در چنین شرایطی، ایران و ونزوئلا محتمل‌ترین گزینه‌های جایگزین هستند؛ کشورهایی که علاوه بر برخورداری از منابع فراوان، معمولاً تخفیف‌های چشمگیری نیز ارائه می‌دهند.
پیشینه روابط نفتی ایران و هند
روابط نفتی دو کشور سابقه‌ای طولانی دارد و به اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی که پالایشگاه‌های دولتی هند، از جمله پالایشگاه بمبئی، نخستین محموله‌های نفت خام ایران را دریافت کردند. در دهه ۱۹۸۰ و با رشد ظرفیت پالایشی و ورود بخش خصوصی، ایران جایگاه تثبیت‌شده‌ای در تأمین نفت سنگین و ترش هند پیدا کرد — جایگاهی که اکنون نیز دهلی‌نو در تلاش است دوباره به آن بازگردد.
بازگشت احتمالی نفت ایران به بازار هند؛ پیوندی با ریشه‌های قدیمی
پیش از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا در سال ۲۰۱۲، ایران یکی از سه تأمین‌کننده اصلی نفت خام هند بود و سالانه حدود ۱۸ میلیون تن نفت به این کشور صادر می‌کرد.
پالایشگاه‌های بزرگ هند از جمله مانگالور رِفاینِری، اِسار اویل و چنای پترولیوم مشتریان دائمی نفت ایران بودند؛ زیرا تجهیزات آن‌ها به‌طور خاص برای پالایش نفت‌های «ایران سنگین» و «سروش» طراحی شده بود.
اما با آغاز تحریم‌های نفتی در میانه سال ۲۰۱۲، سهم ایران در بازار هند به تدریج کاهش یافت و پالایشگاه‌ها به سراغ گزینه‌هایی چون عربستان، عراق و کویت رفتند. با امضای برجام در سال ۲۰۱۵ فرصت بازگشت فراهم شد و در سال ۲۰۱۶ واردات نفت هند از ایران به بیش از ۴۵۹ هزار بشکه در روز رسید.
این همکاری اما پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و تهدید به اعمال تحریم‌های ثانویه، بار دیگر متوقف شد.
در کنار فروش نفت، دو کشور در حوزه‌های لجستیکی و مالی نیز همکاری‌های مهمی داشتند؛ از جمله ساخت پایانه ذخیره‌سازی مشترک در بندر جواهر لعل نهرو و استفاده از سازوکار مالی روپیه–ریال که برای مدتی محدودیت‌های دلاری را دور زد. همچنین پروژه بندر چابهار بخشی از استراتژی دهلی‌نو برای دسترسی امن‌تر به منابع انرژی از مسیر ایران محسوب می‌شد.
از منظر فنی، یکی از مهم‌ترین دلایل جذابیت نفت ایران برای هند، شباهت ترکیب نفت ایران با نفت اورال روسیه است.
نفت اورال روسیه که ترکیبی از میادین غرب سیبری و ولگا است، در دسته نفت‌های سنگین و ترش با درجه API حدود ۳۰ و گوگرد بین ۱.۳ تا ۱.۵ درصد قرار دارد.
نفت «ایران سنگین» نیز با API نزدیک به ۳۰.۱ و درصد گوگرد مشابه، تقریباً همان ویژگی‌ها را دارد.
به همین دلیل، پروفایل برش پالایشی، نسبت تولید فرآورده‌های سبک (بنزین و نفتا) و میانی (گازوئیل و نفت کوره) در هر دو تقریباً یکسان است.
این تشابه فنی باعث می‌شود پالایشگاه‌های هند بتوانند نفت ایران را بدون تغییرات پرهزینه در تجهیزات جایگزین نفت روسیه کنند.
از نظر عملیاتی نیز، شاخص‌هایی چون نقطه ریزش، فشار بخار و پایداری حرارتی در فرآیند هیدروکراکینگ در هر دو نوع نفت تقریباً برابر است.
در نتیجه، واحدهای پالایش پیشرفته مانند هیدروکراکر و گوگردزدایی در پالایشگاه‌های هند که برای نفت روسیه تنظیم شده‌اند، می‌توانند نفت ایران را با همان کارایی پالایش کنند.
این موضوع از نظر اقتصادی هم اهمیت دارد، چون هزینه توقف تولید و تنظیم مجدد خوراک پالایشگاه‌ها به حداقل می‌رسد.
در بُعد ژئوپلیتیکی نیز شباهت دیگری وجود دارد: هر دو کشور — ایران و روسیه — تحت تحریم غرب هستند و نفت خود را با تخفیف‌های قابل‌توجه نسبت به نفت‌های معیار (Brent و Dubai) عرضه می‌کنند.
اما ایران به دلیل انعطاف بیشتر در قراردادهای پرداخت (روپیه–یورو یا تهاتری) و همچنین تمایل به مشارکت در پروژه‌های زیرساختی هند، می‌تواند برای دهلی‌نو گزینه‌ای جذاب‌تر از روسیه باشد.
در مجموع، سابقه همکاری طولانی، زیرساخت‌های آماده، تجربه پالایش نفت ایران در هند و شباهت فنی میان نفت دو کشور، همه شرایطی فراهم کرده‌اند که اگر صادرات روسیه کاهش یابد، بازگشت ایران به بازار انرژی هند از نظر فنی، اقتصادی و سیاسی سریع، کم‌هزینه و کاملاً ممکن باشد.