سایه‌روشن اجلاس نیویورک؛ از بحران فلسطین تا مناقشه اتمی ایران

اقتصاد آنلاین، محمد بیات: هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در حالی در مقر اصلی سازمان ملل در نیویورک برگزار شد که جامعه جهانی بیش از گذشته نسبت به کارآمدی این یادگار به جا مانده از جنگ جهانی دوم تردید دارد. در «دنیای اطلاعات» که هیچ خبر مهمی از پیش چشمان جامعه جهانی پنهان نمی‌ماند، بیش از ۶۰ هزار زن و کودک بی‌گناه فلسطینی صرفا به اتهام ساکن بودن در «باریکه غزه» جان خود را به راحتی از دست می‌دهند یا آنکه در آستانه بر اثر «گرسنگی» و «بمباران» هستند. در این تراژدی انسانی قدرت‌های بزرگ غربی نه تنها از ارزش‌های سیاسی «لیبرالیسم» مانند دفاع از حقوق اولیه بشر دفاع نمی‌کنند بلکه با «وتو» پی‌درپی قطعنامه‌های متعدد شورای امنیت، عملا نوعی چتر سیاسی- حقوقی برای «نسل‌کشان صهیونیست» در سرزمین‌های اشغالی ایجاد کردند. غربی‌ها نه تنها در آزمون انسانیت بلکه در امتحان «دیپلماسی» نیز نمره مردودی گرفته نتوانستند از میراث مهم چندجانبه گرایی در زمینه کنترل تسلیحات یعنی «برجام» دفاع کنند. در این میان شکست‌های تراژیک «چشم آبی‌ها» اما یک رخداد کمدی نیز به چشم می‌خورد. در حالی که وزارت خارجه آمریکا جایزه ۱۰ میلیون دلاری برای «محمد جولانی» یکی از سرکردگان القاعده تعیین کرده بود، امروز فرد نام برده تحت عنوان «احمد الشرع» و رئیس دولت انتقالی سوریه در مجمع عمومی سازمان ملل حضور یافته و به ایراد سخنرانی پرداخت!

یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای مجمع عمومی امسال به رسمیت شناختن گسترده کشور فلسطین به عنوان یک دولت مستقل بود. این رویداد که با تصویب «بیانیه نیویورک» در روز ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۵ آغاز شد، نمادی از تعهد جهانی به راه‌حل دو دولت است. کشورهایی مانند فرانسه، بلژیک، لوکزامبورگ، مالت، کانادا، انگلیس و استرالیا در این اجلاس به طور رسمی فلسطین را به رسمیت شناختند و این اقدام را گامی عملی برای پایان دادن به اشغالگری اسرائیل دانستند. این تصمیم که با تشویق گسترده در تالار مجمع همراه بود، نه تنها حقوق تاریخی فلسطینیان را تأیید می‌کند، بلکه پاسخی قاطع به سیاست‌های تجاوزکارانه نتانیاهو است. سازمان ملل با این گام، بار دیگر نقش خود را به عنوان حافظ عدالت جهانی ایفا کرد و نشان داد که صلح پایدار تنها از طریق دیپلماسی چندجانبه ممکن است. این پیروزی در سایه ویرانی‌های غزه، یادآوری می‌کند که صدای مظلومان سرکوب‌نشدنی است و جهان نمی‌تواند به بی‌عملی ادامه دهد.

در حاشیه نشست امسال مذاکرات سوریه و رژیم صهیونیستی برای دستیابی به توافق امنیتی، نویدبخش تحولات مثبتی در منطقه غرب آسیا است. با میانجی‌گری تام باراک، مقامات سوری- اسرائیلی در پاریس و لندن جلسات فشرده‌ای برگزار کرده‌اند و پیشنهاد اسرائیل برای ایجاد مناطق غیرنظامی در جنوب سوریه، بر اساس مدل توافق مصر-اسرائیل در دستورکار قرار گرفت. احمد الشرع رئیس‌ دولت انتقالی سوریه اعلام کرده که توافق ممکن است «در روزهای آینده» حاصل شود، که این امر نه تنها تنش‌های مرزی را کاهش می‌دهد، بلکه زمینه‌ساز ثبات بلندمدت خواهد بود. این مذاکرات که جایگزین توافق جداسازی ۱۹۷۴ می‌شود، بر حفظ حاکمیت سوریه و نگرانی‌های امنیتی رژیم صهیونیستی تأکید دارد. حضور احمد الشرع در نیویورک برای اولین بار در ۵۸ سال گذشته، لحظه‌ای تاریخی در دیپلماسی خاورمیانه است. الشعرا که از یک فرمانده جهادی به رهبر سیاسی تبدیل شده، در اجلاس و دیدار با مقامات آمریکایی بر لغو کامل تحریم‌های سزار تأکید کرد و تعهد سوریه به امنیت منطقه‌ای را تکرار نمود. این سفر که با دیدار از جامعه سوری-آمریکایی همراه بود، نه تنها مشروعیت دولت انتقالی دمشق را تقویت می‌کند، بلکه نشان‌دهنده تمایل دمشق برای ادغام در جامعه جهانی است. الشرع در سخنرانی‌های خود، بر لزوم بازسازی اقتصادی و مبارزه با افراط‌گرایی بدون دخالت خارجی تأکید کرد (!) و از سازمان ملل خواست تا نقش فعال‌تری در نظارت بر انتخابات پارلمانی ایفا کند. این ادعاها در حالی از سوی الشرع بیان مینشود که نیروهای تحت امر وی سرکوب گسترده علوی‌ها و دروزی‌ها را در دستورکار قرار دادند. این حضور که با لغو جایزه ۱۰ میلیون دلاری آمریکا برای دستگیری او همراه شد، نماد گذار از نظام اسد به دموکراسی مردمی است. در جهانی پر از بحران، الشرع الگویی از تحول مثبت است و سوریه را به عنوان شریک صلح‌طلب معرفی می‌کند.

با وجود دستاوردهای مجمع عمومی مانند به رسمیت شناختن کشور فلسطین، تداوم یک‌جانبه‌گرایی رهبران راست‌گرا سایه‌ای سنگین بر تلاش‌های جهانی برای صلح انداخته است. دونالد ترامپ در سخنرانی خود سیاست‌های تعرفه‌ای و خروج از توافق‌های چندجانبه مانند پیمان پاریس را ستود و سازمان ملل را به «بی‌فایده بودن» متهم کرد، که این امر نمادی از عقب‌گرد به «هژمون طلبی آمریکایی» است. نتانیاهو نیز با رد به رسمیت شناختن فلسطین و ادامه شهرک‌سازی در کرانه باختری، بیانیه نیویورک را «نمایش سیاسی» خواند و بر مداخلات نظامی تأکید ورزید. این رویکردها که با تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران همراه است، اصول منشور ملل متحد را زیر پا می‌گذارد و جهان را به سوی قطبی‌سازی سوق می‌دهد. در حالی که دبیرکل سازمان ملل، آنتونیو گوترش بر «همکاری بهتر» تأکید دارد، راست‌گرایان با ترویج «معاملات دوجانبه» حقوق بشر و توسعه پایدار را قربانی منافع ملی می‌کنند. این یک‌جانبه‌گرایی نه تنها صلح خاورمیانه را به خطر می‌اندازد، بلکه اعتماد به نهادهای جهانی را نابود می‌سازد و نیاز به ائتلاف‌های ضدترامپ‌وار را ضروری می‌کند.

نشست امسال از حاشیه به متن روایتی شکننده از پیروزی دیپلماسی بر خشونت ترسیم کرد. به رسمیت شناختن فلسطین نه به عنوان پاداش به حماس، بلکه حقی مشروع برای ملت مظلوم نشان‌دهنده پتانسیل سازمان ملل برای حل بحران‌هاست. حضور الشرع در نیویورک نمادی از استاندارهای دوگانه غرب است و در عین حال تاکید بر لغو تحریم‌ها می‌تواند خبر خوبی برای سوریه باشد. با این حال تداوم یک‌جانبه‌گرایی راست‌گرایان، مانند سیاست‌های ترامپ و نتانیاهو، هشداری جدی است که جهان را به سوی انزوا می‌برد. مجمع با پس‌زمینه «بهتر با هم» فراخوانی برای تقویت چندجانبه‌گرایی است و رهبران پیشرو باید از این فرصت برای مقابله با زیاده خواهانه تک جانبه‌گرایان استفاده کنند.