کپی‌کاری در شهرسازی
شهرها در طول تاریخ همواره بر اساس توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اقلیمی منطقه خود بنا شده‌اند. شهرهای کنار دریا، شهرهای کوهپایه‌ای، شهرهای کویری و شهرهای مناطق دیگر، هر کدام بر اساس دسترسی به آب و هوا و خاک مناسب، بافت خاص خود را دارند.
حتی وزش باد، میزان رطوبت، میزان بارش در طول سال، همچنین فرهنگ و دین و اعتقادات مردم منطقه، در چگونگی ساخت شهرها بسیار تاثیرگذار بوده است، اما امروز شاهد طرح‌های نسبتا همسانی برای شهرهای مختلف هستیم که علاوه بر اینکه نشانه‌ای از هویت شهر در آنها نیست، بعضا با شرایط آب و هوایی منطقه نیز سازگار نیست. علاوه بر این، نبود هویت شهری، زیبایی بصری شهر را از بین برده و گردشگرانی را که همیشه به دنبال زیبایی‌های تاریخی شهرهای ایران هستند جذب نخواهد کرد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، شرایط اقلیمی و بومی در کنار هسته اولیه شهرها از جمله شاخص‌هایی است که باید در طراحی شهرسازی و معماری یک شهر مورد توجه قرار گیرد؛ موضوعی که در طرح‌های جامع و تفصیلی بسیاری از شهرهای کشور مورد غفلت واقع شده یا کمرنگ است. امروزه با وجود مولفه‌های هویت‌بخش در مناطق گوناگون کشورمان، بیشتر شهرهای کشور به لحاظ شهرسازی به یکدیگر شباهت پیدا کرده‌اند و متاسفانه حتی طرح‌های جامع و تفصیلی بسیاری از شهرها یکسان و شبیه به یکدیگر هستند. نقشه و طرح‌های توسعه شهری تنها بر اساس حرکت سواره و چگونه دسترسی خودروها تهیه و طراحی شده است، بنابراین در تمام شهرها با توسعه یکسان، شبیه به هم و به دور از ویژگی‌های اقلیمی و بومی منطقه مواجه هستیم.
این در حالی است که شرایط اقلیمی و بومی یک منطقه به‌طور حتم روی طراحی معماری و شهرسازی بسیار تاثیرگذار است و در شهرهای مختلف هسته اولیه شهرها به هیچ‌وجه در طراحی توسعه شهرسازی مورد توجه قرار نگرفته است. هسته اولیه شهرها همچون سبک خاص شهرسازی و معماری، الگوی شبکه دسترسی و جهتگیری بناها و طراحی با ویژگی‌های خاص باید به عنوان بستر شهرسازی مورد استفاده قرار گیرد، ضمن اینکه هسته‌های اولیه به عنوان جاذبه مورد توجه گردشگران خارجی است. امروزه ما از این فضاها در شهرهایمان محرومیم و در واقع از زمینه و مولفه‌های هویت بخش دور شده‌ایم. نمای شهرها و چهره شهرها همه نزدیک به هم و شبیه به هم شده است و طرح‌های جامع و تفصیلی که وجود دارد برای تمام شهرهای کشور مانند تهران، یزد و تبریز یکسان هستند.
در گذشته نه چندان دور شهرهای ما با مشخصه‌های معماری ایرانی - اسلامی فاخر بنا نهاده می‌شدند، اما امروز همه آن مشخصه‌ها به فراموشی سپرده شده است و به زمینه و مولفه‌های هویت‌بخش در حوزه معماری و شهرسازی بی‌توجهی می‌شود. این مولفه‌های هویت بخش دارای ویژگی‌هایی هستند که شهرهای کهن ما را متمایز کرده است، طوری که برای مثال اگر هم اکنون در میدان نقش جهان حضور پیدا کنید، فضایی با کیفیت شهری و فرا زمان مواجه خواهید شد، یعنی فضایی که در تمامی زمان‌ها قادر به رفع نیازهای مختلف زیبایی شناسانه بینندگان است.
معماری به هم ریخته
به هم ریختگی سیستم معماری و شهرسازی در بسیاری از نقاط کشورمان و طراحی تقریبا یکسان و نزدیکی ساختارهای شهرسازی به یکدیگر از معضلات شهرسازی‌های جدید است. علاوه بر این زمین‌های حاشیه کلانشهرها بدون کوچک‌ترین نقشه راهبردی و طراحی شهری به شهر متصل شده‌اند. شاید در این بین بتوان از اتصال شهرهای کوچک اطراف پایتخت مانند کرج به تهران یا اتصال شهرهای شمالی کشور به یکدیگر به عنوان نمونه بارزی از این به هم ریختگی در سبک شهرسازی نام برد، طوری که در بسیاری از مناطق شمالی کشور، زمین‌های کشاورزی پس از تغییر کاربری قطعه‌بندی، دیوار کشی و سپس برای ایجاد مناطق مسکونی بی توجه به اصول شهرسازی فروخته می‌شوند.
یکی از دلایل اصلی به هم‌ریختگی بافت‌های شهری و بی‌توجهی به توسعه علمی شهرسازی مطابق با طراحی اصیل ایرانی، نبود عزم جدی در سازمان‌های مرتبط همچون شهرداری‌ها و همچنین وزارت مسکن و شهرسازی به عنوان ناظر بر عملکرد این سازمان‌هاست. در پنجمین جلسه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، طرح مطالعاتی آسیب‌شناسی نحوه تفکیک اراضی‌شهری با حضور رئیس و دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، اعضای اصلی شورا و مشاور طرح در ساختمان دادمان وزارت راه و شهرسازی برگزار شد. کم‌توجهی به عوامل و آثار خرد اقلیمی، ادراکی، رفتاری و فنی آن بر تعادل بافت‌های‌شهری کشور از جمله مواردی است که در دستور کار شورای عالی شهرسازی قرار گرفته و دبیر شورای عالی شهرسازی در این زمینه گفته است یکی از نقدهای جدی که در حال‌حاضر، شهرسازی کشور با آن روبه‌روست آن است که شهرها به هم شبیه شده‌اند.
بر حسب وظایف شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، مبنی بر اعتلای هنر معماری ایران و ایجاد محیط‌زیست بهتر برای مردم، نتایج اولیه طرح پژوهشی با عنوان «بررسی، نقد، ارزیابی و آسیب‌شناسی نحوه تفکیک اراضی‌شهری در شیوه توده‌گذاری» بررسی و موضوع ضرورت اصلاح تدریجی روند کنونی شکل‌گیری یکسان توده‌های ساختمانی در شهرها و اهمیت ایجاد زمینه‌های احیای کیفیت از دست‌رفته فضای باز و سبز شهر ایرانی و ارتقای کیفیت معماری و فضای شهری مطرح شده است. با وجود انواع و اقسام نقشه‌ها و طرح‌های جامع و تفصیلی که از سوی سازمان‌های مرتبط به تصویب رسیده است، وارث شهرهایی با مشکلات انبوه هستیم که به علت‌های مختلف برمی‌گردد. طرح‌های جامع حاوی اطلاعاتی درباره اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی شهر، ضوابط و مقررات کاربری اراضی، شبکه معابر و تاسیسات زیرساختی هستند که به سفارش وزارت مسکن و شهرسازی و از سوی مهندسان مشاور تهیه می‌شوند و تصویب نهایی آنها با شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است، ضمن اینکه طرح تفصیلی نیز شامل نقشه جزئیاتی است که در طرح جامع به صورت کلی به آن پرداخته شده است.
نارضایتی شهروندان
با نیم نگاهی به روند شهرسازی در کشور که همراه با رشد ناموزون کلانشهرها اتفاق افتاده، عملیاتی کردن طرح‌های جامع شهری نیز حداقل در شرایط فعلی به لحاظ تغییر مستمر نیازهای شهری، بسیار دشوار شده است، ضمن اینکه ساخت‌و‌سازها تناسبی با ویژگی‌های اقلیمی و بومی ندارد و کلانشهرهایی همچون تهران با انبوهی از جمعیت ناراضی به یک پارکینگ بزرگ خودرو تبدیل شده‌اند. این همه درحالی است که توجه به زمینه، موقعیت و مولفه‌های هویت بخش همواره یکی از نکات اصلی در طراحی به خصوص طراحی شهرسازی ایرانی‌ها نام برده شده است و از سویی معماری باشکوه ایران در مقایسه با سایر کشورهای دنیا به دلیل برخورداری از ویژگی‌هایی همچون طراحی مناسب، محاسبات دقیق و رعایت مسائل فنی و زیبایی شناسانه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. از طرفی تاثیر عوامل آب و هوایی بر مجتمع‌های زیستی یکی از مقوله‌های کاربردی علم اقلیم‌شناسی است که در چند دهه اخیر مورد توجه شهرسازان و برنامه‌ریزان قرار گرفته است.
این بخش از مطالعات به دلیل گرانی انرژی در دنیا اهمیت زیادی یافته است و طراحان به کمک اقلیم شناسان سعی در استفاده از حداکثر امکانات اقلیمی هر منطقه جهت ارتقای سطح کیفی زندگی و آسایش در فضاهای مسکونی و فراهم ساختن فضاهای مطلوب و بهینه از نظر مصرف انرژی دارند. در مرحله اول شناخت عوامل آب و هوایی حاکم بر منطقه و آشنایی با پتانسیل‌های اقلیمی و در درجه دوم، به‌کارگیری این عوامل جهت طراحی و برنامه‌ریزی مجتمع‌های زیستی در منطقه مورد اهمیت است. اکنون به دلیل اهمیت آگاهی‌بخشی به جامعه مخاطب و ترویج آموزه‌های معماری‌بومی کشور به پیشنهاد عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی مقرر شده است تا نتایج آسیب‌شناسی پروژه توسط دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری از طریق برگزاری کارگاه‌های هم‌اندیشی در اختیار مخاطبان حرفه، جامعه مهندسان معمار و شهرساز و نظام مهندسی‌های کشور قرار گیرد.
