مالاریا؛ از پیشگیری تا درمان

"قاضی زاده هاشمی، مالاریا را از مهم‌ترین علل مرگ و میر در برخی کشورهای در حال توسعه خواند و گفت: در کشور ما، موارد اولیه بیماری به طورعمده  از کشورهای مجاور به خصوص همسایه‌های شرقی و به ویژه پاکستان وارد کشور می‌شود و طبیعی است که موارد ثانویه این بیماری از طریق گزش پشه به دیگران انتقال می‌یابد.

مالاریا در99کشور

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از خراسان ، وی در پیامی به مناسبت روز جهانی مالاریا آورده‌ است: « انتقال این بیماری همچنان در ۹۹ کشور گزارش می‌شود و در جهان حدود ۳/۳ میلیارد نفر در معرض خطر ابتلا به مالاریا قرار دارند.بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۵، تعداد مبتلایان ۲۱۴ میلیون نفر بوده و مالاریا سبب مرگ ۴۳۸ هزار نفر شده است که ۳۰۶ هزارنفر آن ها کودکان زیر پنج سال بوده‌اند.» همچنین بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، ایران در آستانه ریشه کنی مالاریا قرار گرفته است. ایران در سال ۲۰۱۳ فقط ۵۱۹ مورد ابتلا  به  مالاریا گزارش کرده که نسبت به سال ۲۰۱۲ پنجاه درصد کاهش را نشان می دهد.آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره مالاریا نشان می دهد که در شرق مدیترانه، در ایران و عربستان، مالاریا فقط به صورت کانونی مشاهده می شود. اما 6کشور از جمله افغانستان، پاکستان و یمن، کشورهایی است که احتمال ابتلا به مالاریا در آن ها زیاد است.

در حالی که در منطقه شرق مدیترانه، شایع ترین نوع مالاریا نوع خطرناک تر فالسی پارم است، در ایران، افغانستان و پاکستان شایع ترین نوع مالاریا، ویواکس است.   در عین حال ایران  و افغانستان، کشورهایی هستند که بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۳ بیش از 75 درصد کاهش در موارد ابتلا به مالاریا گزارش کرده اند.افغانستان یکی از شش کشوری است که با بیش از یک میلیون مورد ابتلا در سال ۲۰۰۰، توانسته در سال های بعد به کاهش بیش از 75 درصد برسد.90درصد موارد مرگ در اثر مالاریا در آفریقا اتفاق می‌افتد و بیش از 78 درصد آن در کودکان زیر پنج سال است.براساس این گزارش، مالاریا در تمام دنیا دیده می شود و ۲/۳ میلیارد نفر در خطر ابتلا به مالاریا و ۲/۱ میلیارد نفر در معرض خطر جدی قرار دارند.

مارگارت چن، دبیرکل سازمان بهداشت جهانی گفته است: ایران 41 درصد بودجه اقدامات ضد مالاریا را از منابع بین‌المللی تامین می‌کند.با این حال خانم چن هشدار داد: "نباید سهل انگاری کنیم. بیشتر کشورهای مالاریاخیز هنوز تا رسیدن به استانداردهای جهانی برای پیشگیری از این بیماری فاصله دارند."

3استان درگیر مالاریا در کشور

در کشور ما، موارد اولیه بیماری به طور عمده از کشورهای مجاور به خصوص همسایه‌های شرقی و به ویژه پاکستان وارد کشور می‌شود و طبیعی است که موارد ثانویه این بیماری از طریق گزش پشه به دیگران انتقال می‌یابد. در گذشته این بیماری در اغلب مناطق کشور شایع بوده و موجب ابتلای میلیون‌ها نفر و مرگ ‌و میرهزاران نفر شده است.

خوشبختانه پس از تصویب برنامه حذف مالاریا در شورای عالی سلامت و امنیت غذا در سال ۱۳۸۹ و به دنبال آن اجرای برنامه‌های کنترل و پیشگیری مناسب، اکنون جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای موفق جهان در زمینه حذف مالاریا مطرح است.

 اقدامات انجام شده برای حذف مالاریا

بر اساس آخرین گزارش‌های دریافتی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، تعداد موارد بومی مالاریا در پنج سال گذشته از حدود 8هزار مورد به کمتر از ۱۰۰ مورد در پایان سال ۱۳۹۵ رسیده است که موفقیت بزرگی برای کشور محسوب می‌شود و شیوه پیشگیری در ایران را به الگویی برای سایر کشورها تبدیل کرده است.برای گام‌های بعدی همگام با توسعه پایدار کشور، نیاز به تقویت همکاری‌های مؤثر بین بخشی برای سرعت بخشیدن حرکت به سوی اهداف برنامه داریم؛ در این زمینه، همکاری با وزارت نیرو به منظور برق‌ رسانی به مناطق مالاریاخیز، از تجارب موفق بوده است.عقد تفاهم‌نامه با سازمان مناطق آزاد تجاری، صنعتی کشور نیز می‌تواند آغازگر حرکتی جدی برای حذف مالاریا از این مناطق باشد.

شعار امسال «گزش کوچک ، تهدید بزرگ»

علی‌اکبر سیاری معاون وزیر بهداشت درهمایش روز جهانی بهداشت با موضوع «گزش کوچک، تهدید بزرگ» گفت: وقتی سازمان بهداشت جهانی این شعار را انتخاب کرد به آن فکر کردم که وسعت مشکل در سطح جهان چه قدر است و این مسئله در کشور ما چه قدر وسیع است و تهدید کجاست؟

  معاون وزیر بهداشت گفت: وقتی ناقلان 50 درصد سلامت مردم دنیا را تهدید می‌کنند و سالی یک میلیون نفر بر اثر ابتلا به بیماری ناشی از آن فوت می‌کنند، اهمیت این مسئله نمایان می‌شود. این تهدید ریشه در چند مسئله دارد و مهمترین نکته آن ناقلان است ؛ موجوداتی که قدرتشان از ما بیشتر است و دسترسی به آن ها ساده نیست و علم و فناوری بشر را به بازی می‌گیرد.

 مالاریا چیست؟

کلمه مالاریا ( Mal- Aria)، کلمه ایتالیایی  به معنای هوای بد است وبه این دلیل نامیده شده است که در مناطق بد آب وهوا دیده می شود ومردم گمان می کردند علت آن هوای بد است . نام های دیگر آن تب نوبه ، تب متناوب و پالودیسم است. انگل این بیماری توسط تیره ای از پشه ها ( آنوفل) به انسان منتقل می شود.

 ناقل انگل مالاریا

حدود480 نمونه پشه آنوفل وجود دارد که 70 گونه آن ناقل مالاریاست. در ایران نیز 29 گونه از این ناقلان دیده می شود .از جمله:

آنوفل سوپر پیکتوس، آنوفل ماکولی پنیس،آنوفل ساکاروی  آنوفل کولیسیفاریس و استفنسی که بیشتر در سه استان درگیر دیده می شود.

 افزایش بودجه جهانی برای مقابله با ایدز، سل و مالاریا

بودجه جهانی برای مقابله با بیماری‌های ایدز، سل و مالاریا به ۱۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار افزایش پیدا کرد.

 درشهریورماه سال گذشته ، صندوق جهانی مبارزه با ایدز، ‌ سل و مالاریا از دولت‌ها و بخش‌های خصوصی درخواست کرد تا مبلغ ۱۳ میلیارد دلار را برای حمایت از فعالیت این صندوق طی سه سال آینده افزایش دهند.صندوق جهانی مبارزه با ایدز، سل و مالاریا،  بزرگ ترین سازمان جهانی برای مقابله با این سه بیماری است که از زمان تاسیس آن در سال ۲۰۰۲، جان ۲۰ میلیون بیمار را نجات داده است."مارک دیبول" مدیر اجرایی این صندوق نیز گفت: اکنون از دانش و ابزار لازم برای ریشه کن کردن این سه بیماری تا سال ۲۰۳۰  برخورداریم اما ضرورت دارد تا هوشمندانه سرمایه گذاری کنیم. بررسی‌ها حاکی از آن است که این سه بیماری در روز به مرگ بیش از ۸۰۰۰ نفر منجر می‌شود.

راه پیشگیری چیست؟

این بیماری از قدیم الایام جزو بیماری های عفونی مهمی بوده است که باعث مرگ و میر زیادی در انسان ها شده است . ریشه کنی این بیماری نیازمند همکاری همه جانبه عموم مردم برای حفاظت خود در مقابل گزش پشه آنوفل در استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و جنوب کرمان است .این بیماری ممکن است در هر فصلی از سال دیده شود.

آموزش ها باید به نحوی باشد که در تمامی شهرستان ها مردم توجه داشته باشند در هنگام مسافرت به استان های درگیر این بیماری از مواد دور کننده حشرات یا پشه بند استفاده کنند. توصیه به مردم به خصوص روستاییان برای پرهیز از استراحت در فضای باز، استفاده از وسایل خنک کننده در فضاهای بسته است. استفاده از پیراهن های آستین بلند و شلوار بلند در طول شب، استفاده از قرص های پیشگیری از ابتلا به مالاریا، استفاده از مواد دور کننده حشرات، استفاده کودکان از پشه بند قبل از ساعت 7 شب و آغاز گزش، استفاده از توری برای در و پنجره ها، استفاده از حشره کش های دستی و وسایل دود کننده برای کشتن پشه های داخل اماکن، استفاده از وسایل خنک کننده در داخل اتاق و اجتناب از بیرون خوابی، اجتناب از سکونت در فاصله های نزدیک با منابع لاروی و استفاده از پشه بند آغشته به حشره کش از مهم ترین اقدامات حفاظت فردی در جلوگیری از ابتلا به مالاریاست.

روش‌های مبارزه با مالاریا  

  رئیس اداره کنترل مالاریا در وزارت بهداشت در تشریح روش‌های مبارزه با لارو (مرحله نابالغ) پشه ناقل مالاریا می گوید: بهسازی محیط، مبارزه مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی از جمله روش‌های مبارزه با این بیماری است.

به عنوان نمونه مبارزه مکانیکی شامل پر کردن گودال‌ها و آبگیرها، زه‌کشی و خشکاندن منابع آبی غیرقابل استفاده است.

دکتر احمد رئیسی از روش مبارزه شیمیایی با مالاریا به عنوان آسان‌ترین و موثرترین روش مبارزه با این بیماری یاد کرد و گفت: خاصیت حشره کشی مواد شیمیایی به عوامل متعددی از جمله نوع فرمولاسیون، نوع ناقل، وضعیت آب و هوایی منطقه و ... بستگی دارد. وی از کودکان و زنان باردار به عنوان گروه‌های در معرض خطر بیماری مالاریا یاد کرد و افزود: در مناطق پر خطر، استفاده از پشه بندهای آغشته به حشره‌کش ساخته شده از جنس مرغوب و پایدار، باعث پیشگیری از ابتلا به این بیماری می‌شود.

 ضد پشه‌های طبیعی

پیش از آن که از دافع پشه مبتنی بر DEET استفاده کنید، می‌توانید استفاده از گزینه‌های طبیعی را مد نظر قرار دهید. دی اتیل متا تولوآمید یا DEET همچنان گزینه‌ای بدبو برای مقابله با پشه‌ها محسوب می‌شود و پژوهش‌ها نشان داده‌ است که ماده تشکیل‌دهنده اصلی در محصولات تجاری دافع پشه، اثری فراتر از بوی بد به همراه دارد.به گزارش ایسنا، 4مطالعه‌ای که توسط پژوهشگران دانشگاه دوک انجام شد، نشان داد که این محصولات می‌تواند آسیب سلول‌های مغز، تغییرات رفتاری و تعاملات مضر با برخی داروها را موجب شود. همچنین، دانشمندان مرگ سلول مغزی را در حیواناتی که به طور مرتب در معرض DEET قرار گرفته یا پس از استفاده طولانی‌مدت از آن، مشاهده کردند. مطالعه‌ای دیگر نشان داده است که 15 درصد از DEET به صورت مستقیم از طریق پوست جذب و وارد جریان خون می‌شود. از جمله آثار سمی این ماده شیمیایی می‌توان به اختلالات باروری، جهش‌های ژنتیکی و اختلالات سیستم عصبی مرکزی اشاره کرد.

درمان با طب سنتی و گیاهی

برای دفع پشه‌های مزاحم نیازی نیست از موادی که سلامت شما را به صورت جدی به خطر می اندازد، استفاده کنید. با انتخاب گزینه‌های طبیعی می‌توانید به طور موثر آن ها را از خود دور کنید.

سیر

با مصرف مقدار زیادی سیر تازه یا استفاده از کپسول‌های سیر می‌توانید پشه‌های مزاحم را از خود دور کنید.

استوقودوس

علاوه بر روغن سنبل بری وسنبل هندی ، روغن ضروری استوقودوس بوی فوق‌العاده‌ای دارد و به عنوان دافع موثر پشه‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بهتر است روغن ضروری استوقودوس را در یک روغن حامل مانند هسته زردآلو، بادام شیرین یا روغن نارگیل رقیق کنید.

روغن سویای ارگانیک

مطالعه‌ای که در نشریه The New England Journal of Medicine منتشر شد، نشان داد که مواد دافع تهیه‌شده از روغن سویا به اندازه مواد دافع حاوی DEET موثر است. روغن سویای ارگانیک نه‌تنها در دفع پشه‌ها موثر عمل می‌کند، بلکه یک مرطوب‌کننده عالی برای بدن نیز محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، پژوهش‌های صورت‌گرفته نشان داده‌اند که یکی از مواد تشکیل‌دهنده سویا  واستفاده موضعی از آن،  می‌تواند باعث کندی رشد موهای بدن شود.

نیلوفر آبی

مطالعه‌ای که در نشریه Asian Pacific Journal of Tropical Medicine منتشر شد، نشان داد که نیلوفر آبی (Nelumbo Nucifera) یک دافع پشه موثر است و همچنین به کشتن لاروی پشه نیز کمک می‌کند. از آن جا که نیلوفر آبی در آب رشد می‌کند، گزینه خوبی برای دفع حشرات محسوب می‌شود.

فلفل سیاه

پژوهشی جدید نشان داده است که عصاره فلفل سیاه (در این مطالعه از یک عصاره الکلی استفاده شد اما روغن ضروری فلفل سیاه نیز احتمالا اثری مشابه خواهد داشت) گزینه‌ای موثر در دفع پشه‌ها محسوب می‌شود.

مشخصه پشه

تشخیص تفاوت ظاهری پشه آنوفل با سایر پشه ها مشکل است. این پشه موازی سطح بدن می نشیند اما تقریبا شبیه پشه ای معمولی است. از نظر درمان هم باید گفت به دلیل استفاده زیاد از حشره کش ها، مقاومت این انگل زیاد شده است. امروزه از گیاهان آفریقایی داروهایی برای مقابله ودرمان تهیه می کنند .

عوارض بیماری

اگر بیماری درمان نشود عوارضی مانند نارسایی کلیه، کم خونی شدید ،ضایعات مغزی و کما در پی دارد.

عوارض بیماری در خانم های باردار وبچه های شیر خواربیشتر است ودر موارد خاص ممکن است  باعث سقط جنین هم بشود .

این بیماری در افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی وایدز، شدید تر است که هم درمان را مشکل می کند وهم عوارض آن  تشدید می شود.

عوامل زیست محیطی

طبیعتا عوامل زیست محیطی بر رشد و ازدیاد پشه ها موثر است وهر چه هوای زمین گرم تر شود تعداد این حشره بیشتر خواهد شد.