دیپلماسی گرم نوروزی در سرمای مسکو

 اولین وعده خوش عرصه دیپلماسی کشورمان گزارش آمانو از تعهدات ایران به برجام در آغاز سال نو بود و با سفر رئیس‌جمهوری کشورمان به روسیه در هفتم فروردین این روند ادامه پیدا کرد. در واقع، در روزهای آغازین سال جدید سفر روحانی و هیأت بلندپایه سیاسی همراه او به مسکو، به عرصه سیاست خارجی گرمایی بیش‌ازپیش بخشید و آن‌چنان که بر‌اساس ضرب‌المثل قدیمی ایرانی می‌گویند سالی که نکوست از بهارش پیداست؛ این امید می‌رود که سال جدید هم همراه با موفقیت‌های بزرگ برای ایران باشد.

تأیید پایبندی ایران به برجام

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از وقایع اتفاقیه ، اولین خبر خوش در عرصه سیاست خارجی کشورمان در آغاز سال نو را می‌توان پیام یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، در واپسین روزهای سال گذشته دانست. آمانو در نشستی که با حضور کاترین اشتون، رئیس سابق دیپلماسی اتحادیه اروپا و یوسف العطیبه، سفیر امارات در آمریکا در سالن کارنگی نیویورک برگزار شد، تأکید کرد از نظر این آژانس‌، ایران تاکنون به همه تعهدات خود در قبال برجام پایبند بوده است. او با تشریح وظایف این آژانس در رابطه با توافقنامه هسته‌ای، این وظایف را در راستی‌آزمایی و نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران خلاصه کرد و گفت: تا آنجا که به راستی‌آزمایی مربوط می‌شود مسئولان این آژانس تاکنون بر همه تأسیسات و ابعاد مختلف برنامه هسته‌ای ایران دسترسی داشته و ناظر و شاهد اجرای دقیق مفاد برجام بوده‌اند. این اظهارات مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نشانگر جلب اعتماد جامعه جهانی به ایران است و زمانی این مسئله بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت که مقام‌های آمریکایی به این امر اعتراف کرده‌اند که دیگر نمی‌توان در سایه برجام به آسانی ایران را تحریم کرد.

اولین تکانه بزرگ سیاست خارجی در سال 1396: سفر روحانی به مسکو

رئیس‌جمهوری کشورمان در رأس هیأت بلندپایه سیاسی و اقتصادی در هفتم فروردین 1396 برای دیدار رسمی از فدراسیون روسیه عازم این کشور شد. حسن روحانی در سفر خود به مسکو با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری؛ دیمیتری مدودف، نخست‌وزیر روسیه و وزرا و مقامات سیاسی روسیه دیدار داشت. همچنین، در این سفر وزرای امور خارجه، نفت، صنعت، معدن و تجارت و معاونان او در سازمان انرژی اتمی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و رئیس‌کل بانک مرکزی روحانی را همراهی می‌کردند که این موضوع نشانگر اهمیت دیدار اخیر مقامات ایران از روسیه است.

سفر اخیر روحانی و دیگر دولتمردان ایرانی همراه او به روسیه با توجه به وضعیت و روند تحولات منطقه‌ای و جهانی بیش‌ازپیش مورد توجه قرار می‌گیرد. به قدرت‌رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا این شائبه را مطرح کرد که آمریکا و روسیه در زمانی کوتاه به توافقی گسترده دست خواهند یافت و این موضوع موجب خواهد شد بحران‌های منطقه غرب آسیا فروکش کنند و اتحاد راهبردی میان ایران و روسیه از میان خواهد رفت اما برخلاف این پیش‌بینی‌ها در دوران زمامداری ترامپ تاکنون اتحادی میان روسیه و آمریکا برقرار نشده و بحران‌های منطقه غرب آسیا نه‌تنها فروکش نکرده‌اند بلکه همچنان به قوت خود باقی هستند. بحران در سوریه باوجود روند مثبت چند ماه اخیر، همچنان ادامه دارد؛ بحران در کشور یمن همچنان مسئله‌ای جدی و حل‌نشدنی در خاورمیانه است. همچنین، اختلافات میان عربستان با ایران در منطقه به اوج رسیده و در چند ماه گذشته طرح ایجاد ائتلافی عربی- عبری علیه تهران با حمایت آمریکا، مطرح شده است. در این شرایط، سفر رئیس‌جمهوری ایران به کشوری که در چند سال گذشته اتحادی راهبردی را با تهران داشته و در بحران‌های منطقه‌ خاورمیانه به‌عنوان قدرتی بین‌المللی وارد شده، بسیار قابل‌توجه است و می‌تواند در ابعاد مختلف دارای اهمیت باشد.

تداوم اتحاد استراتژیک ایران و روسیه در خاورمیانه

مهم‌ترین بُعد اهمیت سفر روحانی به روسیه را می‌توان در ارتباط با بُعد پرستیژی و سیاسی اتحاد میان دو کشور دانست. در دو ماه گذشته با توجه به نزدیکی میان ترامپ و پوتین غالب تحلیل‌ها بر این مبنا بود که به‌زودی اتحاد میان تهران با مسکو به پایان می‌رسد. علاوه‌براین، نزدیکی چند وقت اخیر مسکو به آنکارا این شائبه را مطرح کرد که روس‌ها ترکیه را جایگزین ایران کرده‌اند اما برخلاف تمامی این تحلیل‌ها سفر رئیس‌جمهوری و هیأت بلندپایه ایرانی به روسیه و صحبت‌های میان روحانی با پوتین نشان داد که مسکو حداقل در کوتاه‌مدت به اتحاد راهبردی خود با تهران ادامه خواهد داد و نگاه روس‌ها به ایران در قالب تداوم دوستی و همکاری‌ها‌ست. در تأیید این موضوع می‌توان به سخنان پوتین اشاره کرد که در گفت‌وگو با روحانی اظهار کرد: «ایران همسایه خوب و شریک باثبات و مطمئنی برای روسیه است.»

علاوه بر بُعد پرستیژی دیدار میان رؤسای‌جمهوری دو کشور، یکی دیگر از ابعادی که نشانگر تأکید و رغبت دو کشور برای تداوم اتحاد با یکدیگر بوده، در ارتباط با تأکید دو طرف بر پایان نظم غربی بر عرصه تحولات جهانی است. در همین ارتباط، حسن روحانی در هشتم فروردین 1396 در سخنان خود پس از دریافت دکتری از دانشگاه «ام‌گ‌او» از افول سیطره غرب و پایان انحصار ثروت سخن به میان آورد و از این شرایط به‌عنوان فرصتی تاریخی برای بنا‌کردن بنیان‌های جهانی جدید نام برد. این سخنان تأیید‌کننده موضعی است که مسکو و تهران در ارتباط با پایان نظم غربی بر جهان و به‌طور خاص در منطقه غرب آسیا مورد توجه قرار داده‌اند و به نوعی نشانگر نزدیکی مواضع راهبردی میان دو کشور است. در‌واقع، پوتین به خوبی این مسئله را درک کرده که برای به چالش‌کشیدن قدرت غرب در عرصه جهانی نیازمند حفظ اتحاد با قدرتی منطقه‌ای همانند ایران است.

گسترش همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی مسکو با تهران

یکی دیگر از اهداف و محورهای دیدار سفر روحانی و هیأت بلند‌پایه ایرانی به مسکو، در ارتباط با گسترش همکاری‌های همه‌جانبه اقتصادی و فرهنگی است. در جریان نشست‌های میان مقامات سیاسی و تجاری دو کشور، 14 سند همکاری در بخش‌های مختلف از جمله کنسولی، گردشگری، اقتصادی، ارتباطات، حقوقی و قضایی در کاخ کرملین امضا شد. همچنین، پس از پایان مراسم مبادله اسناد بین ایران و روسیه که در حضور پوتین و روحانی انجام گرفت، بیانیه‌ای با عنوان «پیش به‌سوی همکاری‌های جامع راهبردی»، صادر شد. بر‌اساس اعلام مقامات دو کشور این بیانیه 166‌صفحه‌ای، در‌برگیرنده افق و راهکارهای پیش‌بینی‌شده افزایش همکاری‌های دو کشور در عرصه مختلف از جمله دوجانبه و منطقه‌ای بوده و تحقق کامل نقشه راه اجرای پروژه‌های همکاری تهران و مسکو، اجرای پروژه واحدهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر، همکاری برای پایداری و ثبات بازار جهانی انرژی و تأمین رشد پایدار اقتصادی، همکاری گسترده‌تر بین بانک‌ها و استفاده از ارزهای ملی دو کشور و مقابله جهانی با اندیشه تکفیری به‌عنوان محرک اصلی گرایش جوانان به‌سمت گروه‌های تروریستی از جمله محورهای این بیانیه اعلام‌شده است. علاوه‌براین بیانیه، در جریان دیدار روحانی و پوتین، سخنان رئیس‌جمهوری روسیه بسیار قابل‌توجه است. پوتین با تأکید بر افزایش 700‌درصدی مبادلات بازرگانی دو کشور در سال 2016 نسبت به سال 2015، تأکید کرد: «این دستاورد درحالی حاصل شده که شرایط اقتصادی پیچیده کنونی بی‌سابقه است و پیشرفت ایجاد‌شده تا حد زیادی با تلاش‌های رئیس‌جمهوری ایران و دولت روسیه به‌دست آمد.» در‌مجموع، افزایش همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی می‌تواند نتایج قابل‌توجهی را در آینده مناسبات میان دو کشور داشته باشد.

تداوم همکاری‌های امنیتی و نظامی

سومین بُعد مهم در سفر روحانی به مسکو در آغاز سال نو درباره گسترش همکاری‌های امنیتی و نظامی میان دو کشور بود. در سال 1395 همکاری‌های نظامی میان تهران با مسکو به سطح وسیعی دست یافت که از جمله نمودهای آن می‌توان به تحویل سامانه موشکی اس -300 و امضای قرارداد تسلیحاتی 10 میلیارد دلاری میان ایران و روسیه اشاره کرد. بدون تردید، با توجه به این روند مثبت در همکاری‌های نظامی دو کشور در سال گذشته، در نتیجه دیدار میان رؤسای‌جمهوری دو کشور در آینده نیز شاهد تداوم این روند مثبت خواهیم بود. علاوه بر این، تداوم همکاری امنیتی میان دو کشور در غرب آسیا با محوریت روسیه یکی از اهداف و محورهای مهمی بود که از سوی روحانی و پوتین مورد توجه قرار گرفت. در همین ارتباط، پوتین اظهار کرد: «تقویت همکاری‌های دو کشور در مبارزه با تروریسم بین‌المللی را بسیار مهم می‌دانیم. روسیه و ایران اقدام‌های خود را برای نابودی داعش و گروه جبهه‌النصره هماهنگ می‌کنند و این امر به حل‌و‌فصل مسئله سوریه کمک می‌کند.» پوتین همچنین با اشاره به تلاش‌های دو کشور برای برقراری آتش‌بس و گسترش آن در سوریه، گفت: «مشارکت تهران، مسکو و آنکارا به‌عنوان بانیان مذاکرات آستانه میان دولت سوریه و معارضان مسلح در پیشبرد صلح در این کشور سهم دارد و به مذاکرات سوری ژنو کمک می‌کند.» همچنین، روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، نیز دراین‌باره گفت: «مذاکرات سوری آستانه که ایران، روسیه و ترکیه بانی آن هستند، ادامه می‌یابد. در‌واقع، نشست‌های سوری تا زمان دستیابی ملت سوریه به حقوق خود ادامه خواهد یافت.» اظهار این گفته‌ها از سوی مقامات سیاسی دو کشور نشانگر آن است که دو کشور بر تقویت و حفظ همکاری‌های امنیتی در مبارزه با تروریسم با محوریت سوریه اهمیت می‌دهند و خواستار تداوم همکاری‌ها میان دو کشور در مبارزه با تروریسم هستند.

دیپلماسی رسانه‌ای فعال وزارت‌ امور خارجه در روزهای آغازین سال 1396

در روزهای آغازین سال 1396 همانند همیشه دیپلماسی رسانه‌ای وزارت امور ‌خارجه با مدیریت بهرام قاسمی بسیار فعال بود و در قالب پاسخ‌هایی قاطعانه هر نوع ضدیت به ایران را پاسخ داد. در این میان، سخنگوی وزارت امور خارجه به ادعاهای مقامات سیاسی کشور بحرین، ائتلاف عربی و جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا که ادعاهای بی‌اساس خود را نسبت به ایران تکرار کرده بودند، واکنش نشان داد. در اولین واکنش، سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان ادعای جدید مقامات بحرینی درباره ارتباط یک گروه به اصطلاح تروریستی دستگیر‌شده با ایران را واهی و بی‌اساس خواند و از آن کشور خواست به جای فرافکنی و تکرار ادعاهای بی‌اساس، حقوق شهروندان خود را رعایت کند. قاسمی به دولت بحرین‌ توصیه کرد با رعایت حسن همجواری با همسایه شمالی خود، از تکرار این اتهامات بیهوده و بی‌پایه و اساس دست بردارد و مسائل داخلی خود را هوشمندانه، با درایت و خرد‌ورزی بیشتر تدبیر کند. همچنین، در واکنش به اظهارات سخنگوی نیروهای موسوم به ائتلاف عربی، بهرام قاسمی ضمن سخیف‌خواندن اظهارات احمد العسیری در رابطه با جمهوری‌اسلامی ایران، خطر واقعی در منطقه را تروریسم تکفیری و حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی آن عنوان کرد که تحت پوشش مبارزه با تروریسم، فجیع‌ترین جنایت‌ها در منطقه را به نام خود ثبت کرده‌اند. سخنگوی وزارت امور خارجه، کشتار فاجعه‌بار هزاران نفر از کودکان و زنان یمنی توسط نیروهای نظامی عربستان‌‌سعودی را یادآوری و تصریح کرد: ریشه تروریسم در منطقه اندیشه‌های افراطی رشد‌یافته در عربستان‌سعودی بوده که امروز به شکل گروه‌های مختلف تروریستی- تکفیری بلای جان مردم منطقه و جهان شده است. همچنین، در آخرین واکنش قابل‌توجه دستگاه دیپلماسی رسانه‌ای وزارت‌ امورخارجه، بهرام قاسمی در واکنش به اظهارات کذب و نادرست جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا که در سفر به لندن بار دیگر در ادعایی بی‌پایه و اساس ایران را متهم به حمایت از تروریسم کرده است، افزود: به اعتقاد جمهوری‌اسلامی ایران یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی و عدم موفقیت در اقدامات بین‌المللی در مبارزه با تروریسم، دادن آدرس‌های اشتباه و غلط در مورد ریشه‌ها و منابع مالی و فکری تروریسم و انحراف افکار عمومی جهانی و بین‌المللی از کشورهای اصلی حامی تروریسم بوده که اظهارات وزیر دفاع آمریکا در لندن نمونه‌ای تکراری از آن است.

همچنین، در همین ارتباط قاسمی اظهار کرد: «صرف‌نظر از اعترافات و اظهارات صریح برخی مقامات آمریکایی در به‌وجودآوردن و حمایت از گروه‌های تروریستی خطرناکی چون داعش و حمایت پیدا و پنهان از دیگر گروه‌های تروریستی جنایتکار که در جای خود بسیار مهم و قابل پیگیری است، به این مقام آمریکایی یاد‌آور می‌شویم اگر اراده‌ای جدی و واقعی برای مقابله و مبارزه با تروریسم دارند، به‌جای متهم‌کردن بی‌جا و مغرضانه ایران و ادامه سیاست‌های شکست‌خورده قبلی یعنی استفاده ابزاری- سیاسی از تروریسم، برخی کشورهای دوست و نزدیک خود در منطقه را که حمایت‌های بی‌دریغ و گسترده آنان از گروه‌های تروریستی به روشنی آشکار است، موظف به قطع و توقف حمایت‌های مالی، فکری و تسلیحاتی از این گروه‌های تروریستی- تکفیری کنند.»