امروز فروش خودرو اقساطی؛ فردا ابتلا به سرطان
آیندهنگری و محاسبه از ابزارهای اصلی در توسعه مدیریت کشور است و اگر دستگاههای مدیریتی دچار روزمرگی و بیانگیزگی شوند احتمال عبرتآموزی از چنین وقایعی بهشدت پایین میآید.
ساختمان 17طبقه پلاسکو صبح روز پنجشنبه سیام دیماه 1395 فروریخت. این ساختمان با قدمت بیش از 50سال از دیرباز به عنوان بهابازار پوشاک ایران شناخته میشد. در این برج نهتنها عرضهکنندههای پوشاک حضور داشتند، بلکه از طبقه 5 تا 15 این ساختمان، کارگاههای تولیدی پوشاک در حال فعالیت بودهاند. این ضایعه دلخراش، خسارات جانی را برای قهرمانان آتشنشانی و برخی کسبه بر جای گذاشت که قطعا غیرقابلجبران خواهد بود.
در مورد فروریختن ساختمان پلاسکو، صدها و بلکه هزاران اظهارنظر منتشر شد؛ از اهلفن تا چهرههای غیرمتخصص درباره حادثه پلاسکو نظر دادهاند و بخش قابلملاحظهیی از این نظرات نیز معطوف به پیشنهادهایی برای جلوگیری از تکرار فاجعه بوده است.
نقض و نقص قوانین در رابطه با ایمنی ساختمانها و الزامات اجرایی دقیق، فقدان نظام بیمهیی کامل برای ساختمانها و قدمت و فرسودگی بخشی از ساختمانهای تهران و شهرهای بزرگ، نبود مدیریت یکپارچه شهری اثربخش، عدم پایبندی بخشی از جامعه به قوانین و مقررات، امکان دور زدن مقررات با همدستی ماموران دستگاههای ذیربط و غیره همه و همه عواملی هستند که باید دستگاههای ذیربط در خصوص آنها به بررسی و کندوکاو جدی بپردازند. امروز عنصر کارآمدی در عرصه مدیریت از مهمترین عوامل مشروعیت سیاسی و مقبولیت اجتماعی شناخته میشود. بیشک هیچ مسوول و کارگزاری عاری از عیب نیست و باید نسبت به مسائل مدیریتی و مسوولیت خود و در خصوص ایرادها و نقایص حوزه کاری خود نقدهایی را بپذیرد و نسبت به آنها پاسخگو باشد.
خودرو و آلودگی هوا
در زمان پیروزی انقلاب اسلامی در کشور، یکمیلیون و ۲۰۰هزار خودرو وجود داشته که اکنون به ۱۷ میلیون رسیده و پیشبینی میشود در دو دهه آینده تعداد خودروها به ۵۰میلیون دستگاه برسد. شرکت ایرانخودرو در چهارماهه نخست سال 1395، 185762دستگاه خودرو تولید و از این تعداد 176860دستگاه آن را به فروش رساند. همچنین شرکت سایپا در 4ماهه نخست سال 1395، 113391دستگاه خودرو تولید و 108237دستگاه از آن را به فروش رساند.
طی سالهای اخیر با توجه به رشد نسبی صنعت خودرو کشور، تسهیلات فروش مختلفی توسط سازندگان ارائه شده تا مردم بیشتری بتوانند سوار بر خودرو شوند. از طرفی پژوهشگران بیان کردهاند که آلودگیهای ناشی از خودرو، بیشترین نقش را در آلودگی هوای شهرها و بهتبع آن بیشترین تاثیر بر سلامت مردم را دارد.
بسیاری از مردم عادی، آلودگی را مترادف با دود تصور میکنند و این دو را با هم اشتباه میگیرند، درصورتیکه به عنوان نمونه مونوکسیدکربن گازی است بیرنگ و بیبو که میتواند زندگی شهروندان را فلج کند. در اینجا این سوالات مطرح است که آیا فروش خودرو بیشتر میتواند سطح رفاه بیشتری را برای آحاد جامعه فراهم کند؟ آیا وجود این همه خودرو در بافت زندگی شهری ضروری است؟ ساخت اتوبانها، تونلها و پلها جهت تسهیل حرکت خودرو در کلانشهرها، چقدر شهروندان را ترغیب به پیادهروی یا دوچرخهسواری میکند؟
واقعیت مساله این است که خودرو، این محصول اجتنابناپذیر انقلاب صنعتی، شهرها را تسخیر کرده و زمام آنها را در دست گرفته است. زمانی هر خانوار بهطور متوسط یک خودرو داشتند اما اکنون بسیاری از خانوادهها سرانه خودروشان به سه خودرو رسیده است، حال تصور کنید که این موضوع چه تاثیری در شهرسازی، خیابانها، ترافیک، آلودگیهای زیستمحیطی در شهر دارد.
وضعیت آلودگیهای محیطی در کشور مناسب نیست و سرانه تولید گاز منواکسید کربن در ایران به ازای هر نفر، 7تن است، درحالی که این میزان بهطور متوسط در دنیا 4.6 تن است که اختلاف معناداری دارد. همچنین میزان تولید ذرات معلق کوچکتر از 2.5میکرون نیز در ایران حدود دو برابر میانگین جهانی است.
دی اکسیدکربن، اکسیدهای گوگرد و نیتروژن به همراه دهها مواد سمی دیگر ترکیباتی سمی هستند که در اثر سوخت خودرو در سطح شهر پخش میشوند. نوع و مقدار تولید این مواد سرطانزا که تاکنون ۱۷ نوع آن مشخص شده است بستگی به نوع سوخت، حرارت، میزان اکسیژن و عوامل دیگر متفاوت است. ثابت شده است قسمت اعظم مواد سرطانزا بر اثر احتراق بنزین و گازوییل در موتورها تولید میشود. بهطورکلی با محاسباتی که انجام شده و با فرض اینکه اتومبیلها در شرایط استاندارد فنی کار نکنند، در مدت یک سال در شهری کوچک، حدود 40هزارم کیلو ماده شیمیایی سرطانزا بر اثر احتراق بنزین و گازوییل تولید و در هوا پخش میشود که این مقدار برای ایجاد سرطان در دو میلیارد موش کافی است.
سرطان در ایران
سرطان در سراسر جهان، زندگی بسیاری را مختل کرده و عدهیی را نیز به کام مرگ کشانده است. هر سال حدود 100هزار بیمار جدید مبتلا به سرطان در کشور شناسایی میشوند و سرطان پوست، پستان، معده و روده بزرگ، شایعترین نوع سرطان در ایران است. آمارها نشان میدهد بدون در نظر گرفتن سرطان پوست، سالانه 92هزار نمونه جدید مبتلا به سرطان در کشور، شناسایی میشود و با احتساب سرطان پوست، تعداد این بیماران در حدود 100هزار نفر است.
بهطورکلی 73درصد مرگومیرها در دنیا به علت بیماریهای غیرواگیر است؛ اما در ایران برخلاف سایر کشورها، بعد از سکتههای مغزی و قلبی، تصادفات رانندگی، دومین علت مرگومیر و سرطان، سومین علت مرگومیر در کشور به شمار میآید. همچنین شایعترین نوع سرطان در بین مردان ایرانی به ترتیب سرطان پوست، معده و پروستات و در زنان ایرانی بهترتیب سرطان پستان، پوست، روده بزرگ و معده است و اگر هر دو جنس را در نظر بگیریم، شایعترین سرطانها در ایران به ترتیب سرطان پوست، پستان، معده و روده بزرگ است. پژوهشهای انجام شده نشان میدهد میزان بروز سرطان در ایران تا سال 1409 یا 2030 میلادی 50درصد افزایش مییابد که یکی از دلایل اصلی آن افزایش تعداد خودروها و در نتیجه افزایش میزان آلودگی در سطح شهرهاست.
در بدن همه ما سلولهای سرطانی وجود دارد. سیستم دفاعی بدن انسان بهطور ساختاری بهگونهیی طراحی شده که سلولهای سرطانی را از غیرسرطانی تشخیص داده و آنها را از بین میبرد. آلایندههای محیطی از یکسو سبب تضعیف فرایند مرگ سلولهای سرطانی و از سوی دیگر باعث به تاخیر انداختن مرگ منظم سلولی میشود. به عبارتی آلایندههای محیطی پروسه آپوپتوز (مرگ برنامهریزیشده سلولی) را کند میکند. به دو عامل فوق، تاثیر مستقیم ژنتیکی سرطانزایی را اگر اضافه کنیم، میتوانیم ببینیم که آلودگی هوا از طرق متفاوت باعث بروز سرطان میشود.
جمعبندی
ساختمان 17طبقه پلاسکو فروریخت. تلفات و کشتهشدگان آتشسوزی ساختمان پلاسکو ناراحتی شدیدی در ما ایجاد کرد. در آتشسوزی و بلایای طبیعی اراده و اختیاری در کار نیست، ولی آلودگی هوا چطور؟ باور کنید آلودگی هوا و سالانه 100هزار بیمار جدید مبتلا به سرطان در این کشور، ترسناکتر از فروریختن پلاسکو است. تمام رسانههای دولتی و غیردولتی و بسیاری از مقامهای رسمی و کارشناسان مستقل، بارها و بارها از کشته شدن چند هزار نفر در هر سال بر اثر آلودگی هوا، ابتلای دهها هزار نفر به بیماریهای قلبی و عروقی و تنفسی، رسیدن میانگین عمر در تهران به حدود 48سال، کوتاه شدن قد کودکان و نوجوانان، کاهش ضریب هوشی شهروندان و بهویژه نونهالان و افزایش اختلالهای روانی که ناشی از سموم کشندهیی است که هر لحظه تنفس میکنیم، گفتهاند.
تبعاتی که افزایش تعداد خودروها در شهرها متحمل شده و آلودگیهای زیستمحیطی ایجاد شده، نیاز به فضاهای عاری از وسایل نقلیه را بسیار برجسته کرده است. ولی متاسفانه احساس ایمنی در هنگام پیادهروی یا دوچرخهسواری در بسیاری از مناطق شهری امکانپذیر نیست و تا جایی که چشم کار میکند، ماشین دیده میشود.
با این حال، در دیگر شهرهای جهان، حرکت به سمت شهرهای پیاده و محدود کردن تردد خودروها بهمراتب جدیتر از ایران دنبال میشود. شهر، محل زندگی و ارتباط انسانها با یکدیگر است و فراهم کردن امکان جابهجایی و تامین نیازهای شهری آنها هدف اصلی برنامهریزی و طراحی راههای شهری است. در واقع، یکی از مهمترین گرایشهای جدید شهرسازی جهان، توجه به حرکت پیاده و نیازهای آن به عنوان یک موضوع فراموششده مهم شهری است. جنبش گسترش فضاهای پیاده، نهتنها سیمای کالبدی شهرها را تحت تاثیر خود قرار داده، بلکه تغییرات نوینی در کیفیت زندگی شهری و رفتار اجتماعی و فرهنگ مردم ایجاد کرده است.
برای نهادینه کردن فرهنگ پیادهروی در بین مردم، باید مسیرهای ویژه پیادهروی افزایش یابد و پسازآن نیز مناطق ممنوعه برای تردد وسایل نقلیه موتوری گسترش پیدا کند. خیابانهای اصلی و تجاری شهر بهگونهیی طراحی شوند که نیاز به داشتن خودروی شخصی بسیار کم باشد. شاید ممنوعیت کامل تردد خودروها در هیچ کشوری قابلاجرا نباشد، اما خیابانهای صرفا برای پیادهروی، ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخهسواری و استفاده از خودروهای برقی در بسیاری از شهرهای دنیا دیده میشود که به سبب آن، چالش افزایش تعداد خودرو و بیماریهای ناشی از آلودگی هوا نیز تا حدودی برطرف شده است.
بنابراین مسوولان به خاطر سلامت مردم و نسلهای آینده باید توجه بیشتری به کنترل تولید خودروها در کشور داشته باشند. همچنین میتوان با برنامهریزی دقیق و بلندمدت از حضور ماشینها در شهر بهشدت کاست و به شهروندان فرصت داد شهر را بهگونهیی دیگر تجربه کنند. منابع مالی که بهپای ساخت اتوبانها و تونلها ریخته میشوند، میتوانند جهت توسعه حملونقل عمومی به کار گرفته شوند. بهجای افتتاح اتوبانها باید به فکر ایجاد فضاهایی در شهر بود که شهروندان را ترغیب به پیادهروی یا دوچرخهسواری کند.
کاهش تعداد خودروها و داشتن هوای پاک ممکن و شایسته کشور ماست. بعضی از زیباترین و کارآمدترین شهرهای جهان، سابقهیی پر از گرفتاری داشتهاند که امروز به مدد طرحهای شهری خلاق و انسانی از گذشته نامطبوعشان جدا شدهاند و هویتی تازه یافتهاند. امروز بیشتر شهرهای ایران که کارشان زندانی کردن مردم و دامن زدن به افسردگی دستهجمعی است، نیازمند یک بازنگری انسانیاند.
حسین میبودی
دکتری تخصصی مدیریت محیطزیست